Trąd – relikt minionych wieków? Czy trąd jest uleczalny?

Trąd, zwany inaczej chorobą Hansena, w naszej szerokości geograficznej i rzeczywistości XXI wieku jest kojarzony głównie z kartami historii biblijnych. Nie jest to jednak równoznaczne z brakiem występowania tej choroby. Przeciwnie, podobnie jak inne choroby zakaźne uznawane za relikty minionych wieków, trąd jest nadal obecny. Jak się objawia? Kto jest szczególnie narażony na zachorowanie? Czy istnieją skuteczne metody leczenia? Przeczytaj, a znajdziesz odpowiedź na te i wiele innych pytań. 

Spis treści:

• Trąd – co to za choroba i jakie są jej przyczyny? 
  • Jak dochodzi do zakażenia trądem? 
  • Kto jest narażony na zakażenie trądem? 
• Jakie są objawy trądu? 
• Trąd – diagnostyka choroby 
• Na czym polega leczenie trądu? 
  • Czy trąd jest uleczalny? 
• Trąd – podsumowanie informacji 

Trąd – co to za choroba i jakie są jej przyczyny? 

Trąd jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię Mycobacterium leprae. Jest to mikrobiologicznie kwasoodporna, gram-dodatnia pałeczka, która namnaża się wewnątrzkomórkowo. Wykazuje ona zdolność do wnikania do fagocytów w skórze i do tzw. komórek Schwanna (budujących osłonki nerwów), które znajdują się w nerwach obwodowych. Ta podstawowa charakterystyka bakterii pozwala zrozumieć objawy, przebieg i powikłania nieleczonego trądu. 

Jak dochodzi do zakażenia trądem? 

W większości przypadków trąd lepromatyczny przenosi się z osoby na osobę poprzez kontakt z pacjentami nieleczonymi, o wysokim wskaźniku namnażania się bakterii. Prątki M. leprae bytują w zmianach skórnych, mleku matki, środowisku i zwierzętach – jednak główną drogą transmisji są drogi oddechowe. Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia nie można całkowicie wykluczyć ich przeniesienia przez kontakt ze skórą lub w inny sposób. Warto pamiętać, że głównym naturalnym rezerwuarem tych bakterii jest człowiek. Istnieją także doniesienia o naturalnie zakażonych pancernikach i wiewiórkach, stąd niewielka część przypadków może być konsekwencją kontaktu z tymi zwierzętami.   

Kto jest narażony na zakażenie trądem? 

Trąd występuje endemicznie w krajach tropikalnych, szczególnie tych słabo rozwiniętych. W Polsce choroba nie występuje. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (zaktualizowanych 23 kwietnia br.) liczba zachorowań na choroby tropikalne (do których zalicza się trąd) w roku 2023 wyniosła 140 przypadków. Podróżując do krajów, gdzie choroba Hansena jest obecna, warto znać czynniki ryzyka zachorowania, tj.: 

• przebywanie w tych samych pomieszczeniach co osoba zakażona; 

• choroby obniżające odporność i/lub przyjmowanie leków immunosupresyjnych. WHO podaje, że u 95% osób narażonych na kontakt z M.leprae nie rozwinie się trąd; 

• brak szczepienia przeciwko gruźlicy. Szczepionka BCG wykazuje działanie ochronne przeciwko zakażeniu M.leprae; 

• podatność genetyczna (mutacja w genie MRC1). 

>> Może zainteresować Cię też: Choroby zakaźne 2023 – podsumowanie

Jakie są objawy trądu? 

Czas inkubacji po zarażeniu jest zmienny i wynosi od 2 do 20 lat lub dłużej. Choroba jawna występuje jednak tylko u około 5–10% zakażonych osób. Klasyfikacja trądu obejmuje dwie główne postacie (w zależności od tempa namnażania się bakterii):  

• postać tuberkuloidowa (liczba prątków niewielka) – dominują skąpe, dobrze odgraniczone odbarwienia skóry, lokalizujące się asymetrycznie. Jest obecne uszkodzenie nerwów położonych powierzchownie, co objawia się zaburzeniami czucia, wtórnie urazami, niekiedy zanikami mięśni i zniekształceniami stawów; 

• postać lepromatyczna (duża liczba prątków) – zmiany skórne są asymetryczne i bardzo heterogenne, obejmują grudki, odbarwienia i nacieki, a także deformację małżowin usznych, obrzęk czoła, zapadnięcie nosa (co daje tzw. lwią twarz). Zmiany pojawiają się także na błonie śluzowej nosa (stąd wydzielina jest silnie zakaźna), na rogówce i spojówkach. 

>> Sprawdź: Przebarwienia skóry: przyczyny, diagnostyka, terapia

W zależności od charakteru zmian i przebiegu klinicznego międzynarodowa klasyfikacja chorób (ICD-10) wyróżnia trąd tuberkuloidowy, graniczny tuberkuloidowy, graniczny, graniczny lepromatyczny i lepromatyczny. 

Trąd – diagnostyka choroby 

Aktualne wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia podają, że w przypadku klinicznego podejrzenia i/lub rozpoznania trądu należy przeprowadzić: 

• testy PCR wykrywające kwasy nukleinowe, antygeny lub inne składniki M. leprae; 

• testy wykrywające biomarkery gospodarza, takie jak przeciwciała (przeciwko PGL-1 lub NDO-LID); chemokiny i cytokiny (tj. IP-10, IL-10) lub wykrywające przeciwciała wraz z chemokinami i cytokinami; 

• badanie, które uwidoczni następstwa zakażenia, takie jak obrzęk nerwów (np. USG); 

• badanie neurologiczne w celu identyfikacji: czucia w odbarwionym lub zaczerwienionym miejscu na skórze, pogrubionego lub powiększonego nerwu obwodowego z utratą czucia i/lub osłabieniem mięśni zaopatrywanych przez ten nerw; 

• w przypadkach wątpliwych biopsję skóry lub nerwu (na obecność pałeczek kwasoodpornych). 

U osób z kontaktu z osobą zakażoną (w tym domowników, oraz wszystkich osób, z którymi nastapiły kontakty towarzyskie) rekomendowane jest wykonanie wymienionych wyżej badań – testu PCR, oznaczenia przeciwciał, chemokin i/lub cytokin. 

Na czym polega leczenie trądu? 

Główny schemat leczenia obu postaci trądu polega na podawaniu 3 antybiotyków – ryfampicyny, dapsonui klofazyminy – przez 6 miesięcy. W przypadku postaci tuberkuloidowej dopuszczalne jest 6-miesięczne leczenie ryfampicyną i dapsonem. Trąd lepromatyczny wymaga niekiedy przedłużenia terapii trójlekowej – z 6 do 12 miesięcy. Należy zauważyć, że ryfampicyna jest stosowana także w leczeniu gruźlicy. Stąd obserwuje się oporność bakterii na ten lek. W tym przypadku terapia trądu obejmuje podawanie ofloksacyny, minocykliny i klofazyminy codziennie przez 6 miesięcy, następnie samą ofloksacynę lub minocykliny z klofazyminą przez co najmniej 18 miesięcy. 

Dodatkowo wszyscy, którzy mieli kontakt z osobą zakażoną (oprócz wymienionej wyżej diagnostyki), powinni otrzymać farmakoprofilaktykę w postaci pojedynczej dawki (600 mg) ryfampicyny. Zalecenie obejmuje także osoby żyjące na terenach endemicznych. Warto pamiętać, że bardzo ważnym elementem profilaktyki jest szczepienie przeciwko gruźlicy. 

Czy trąd jest uleczalny? 

Tak, rozpoznany i odpowiednio leczony trąd jest całkowicie uleczalny. Należy pamiętać, że okres inkubacji jest długi (nawet ponad 20 lat), stąd przebywanie na terenach endemicznych i/lub kontakt z osobą zakażoną powinny skłonić do obserwowania swojej skóry przez wiele lat pod kątem zmian, które mogą sugerować zachorowanie. 

Trąd – podsumowanie informacji 

W Polsce trąd nie występuje naturalnie – jest to choroba tropikalna. Można zarazić się nią, przebywając na terenach endemicznych. Okres inkubacji jest długi – waha się od 2 do ponad 20 lat. Istnieją 2 główne postaci choroby Hansena: tuberkuloidowa i lepromatyczna. W pierwszym przypadku zmiany obejmują głównie skórę i powierzchowne nerwy. W drugim – choroba rozprzestrzenia się znacznie szerzej. Przy podejrzeniu trądu wskazane jest wykonanie badań mikrobiologicznych i/lub biopsji potwierdzających rozpoznanie. Leczenie jest długie (co najmniej 6-miesięczne), jednak w znacznej większości skuteczne i prowadzi do wyzdrowienia. 

Bibliografia

1. Chen KH, Lin CY, Su SB, Chen KT. Leprosy: A Review of Epidemiology, Clinical Diagnosis, and Management. J Trop Med. 2022 Jul 4;2022:8652062. doi: 10.1155/2022/8652062. PMID: 35832335; PMCID: PMC9273393.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9273393/] 
2. Alrehaili J. Leprosy Classification, Clinical Features, Epidemiology, and Host Immunological Responses: Failure of Eradication in 2023. Cureus. 2023 Sep 6;15(9):e44767. doi: 10.7759/cureus.44767. PMID: 37809252; PMCID: PMC10557090.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10557090/] 
3. Cruz RCDS, Bührer-Sékula S, Penna MLF, Penna GO, Talhari S. Leprosy: current situation, clinical and laboratory aspects, treatment history and perspective of the uniform multidrug therapy for all patients. An Bras Dermatol. 2017 Nov-Dec;92(6):761-773. doi: 10.1590/abd1806-4841.20176724. PMID: 29364430; PMCID: PMC5786388.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5786388/] 
4. Fischer, M. (2017), Leprosy – an overview of clinical features, diagnosis, and treatment. JDDG: Journal der Deutschen Dermatologischen Gesellschaft, 15: 801-827. [https://doi.org/10.1111/ddg.13301] 
5. World Health Organisation, Guidelines for the diagnosis, treatment and prevention of leprosy 2018 [https://www.who.int/publications/i/item/9789290226383] 
6. Lastória JC, Abreu MA. Leprosy: review of the epidemiological, clinical, and etiopathogenic aspects – part 1. An Bras Dermatol. 2014 Mar-Apr;89(2):205-18. doi: 10.1590/abd1806-4841.20142450. PMID: 24770495; PMCID: PMC4008049.[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4008049/] 
7. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Liczba zachorowań na wybrane choroby tropikalne [https://sdg.gov.pl/statistics_glob/3-3-5/]