Spis treści
Toksoplazmoza to najbardziej rozpowszechniona choroba pasożytnicza u ludzi wywoływana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Ostatecznym nosicielem pasożyta są zwierzęta kotowate, u których pasożyt ten występuje bardzo często. Koty przechorowują toksoplazmozę raz w życiu i w tym czasie wydalają wraz z kałem do środowiska oocysty – formy przetrwalnikowe pasożyta, które są odporne na niesprzyjające warunki środowiskowe oraz inaktywację chemiczną. Zachowują one zdolność inwazyjną w glebie do roku, a w wodzie nawet do kilku lat. Zanieczyszczona ziemia, woda i żywność są źródłem zarażenia dla zwierząt oraz ludzi, u których powodują toksoplazmozę nabytą.
Toksoplazmoza nabyta
Człowiek zaraża się toksoplazmozą nabytą najczęściej drogą pokarmową, spożywając surowe lub półsurowe mięso, pijąc niepasteryzowane mleko, jedząc niemyte warzywa i owoce, jedząc surowe warzywa gruntowe, pijąc nieprzegotowaną wodę, nie myjąc rąk po kontakcie z glebą lub po sprzątaniu kuwety zarażonego kota. Możliwe jest także zachorowanie po przetoczeniu krwi lub produktów krwiopochodnych, w których są obecne tachyzoity pasożyta oraz przez transplantację narządu.
Szacuje się, że w Polsce toksoplazmozę nabytą przechorowała połowa populacji, z czego u 90% osób choroba przebiegła całkowicie bezobjawowo. U pozostałych 10% najczęściej występują przejściowe objawy grypopodobne – powiększenie węzłów chłonnych, bóle stawowo – mięśniowe, ból kości, zapalenie gardła, gorączka, wzmożona potliwość, które ustępują samoistnie po kilku dniach. Organizm zarażonego człowieka broniąc się, wytwarza przeciwciała odpornościowe i unieszkodliwia oocysty pasożyta, powodując ich otorbienie w tkankach.
Rzadko zdarzają się objawy narządowe takie jak zapalenie mięśnia sercowego, wątroby, mięśni, zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, zaburzenia widzenia, zapalenie siatkówki oka powodowane przez rozprzestrzeniającego się pasożyta.
Przechorowanie toksoplazmozy daje trwałą, stałą odporność podobnie jak przy ospie. Nawroty zdarzają się jedynie w przypadkach znacznie obniżonej odporności (choroba nowotworowa, HIV, AIDS, leczenie immunosupresyjne) i wówczas zwykle atakują ośrodkowy układ nerwowy i narząd wzroku, gdyż niszczenie trofozoitów pasożyta jest tam niemożliwe ze względu na utrudniony dostęp przeciwciał. W najgorszych przypadkach wznowy zarażenia mogą doprowadzić do zgonu.
Toksoplazmoza wrodzona
Toksoplazmoza jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, u których doszło do pierwotnego zarażenia w trakcie trwania ciąży lub kilka tygodni przed zapłodnieniem. Choć dla samej przyszłej matki nie jest w zasadzie niczym groźnym, gdyż powikłania głównie dotyczą dziecka. W takim przypadku 30-50% płodów ulega zarażeniu, czego skutkiem jest toksoplazmoza wrodzona diagnozowana w Polsce u 1–4 dzieci na 1000 porodów. Objawy toksoplazmozy wrodzonej są tym cięższe, im we wcześniejszym trymestrze ciąży doszło do zarażenia. Ryzyko zainfekowania rośnie wraz z wiekiem ciąży na skutek fizjologicznego wzrastania przepuszczalności łożyska, dlatego w 90% przypadków kobiety ciężarne zarażają swoje nienarodzone jeszcze dzieci w ostatnim, trzecim trymestrze.
Zakażenia płodów toksoplazmozą w pierwszym trymetrze ciąży przeważnie doprowadzają do wewnątrzmacicznej śmierci płodu, poronienia lub powodują bardzo ciężkie zaburzenia neurologiczne u dziecka, o ile ciążę uda się donosić do końca.
Zarażenia w drugim trymestrze (ok. 50% przypadków) ze względu na duże powinowactwo pasożyta Toxoplasma gondii do tkanki nerwowej skutkują ciężkim zapaleniem ośrodkowego układu nerwowego, z bardzo poważnymi następstwami neurologicznymi: wodogłowiem lub małogłowiem, mózgowym porażeniem dziecięcym, padaczką, zwapnieniem śródmózgowym, głuchotą, zaburzeniami rozwoju gałki ocznej, zaćmą, odklejeniem siatkówki, ślepotą.
Zarażenie płodów toksoplazmozą w trzecim trymestrze ciąży (ok. 70% przypadków) może objawiać się postacią uogólnioną: żółtaczką, anemią, lub narządową: powiększeniem węzłów chłonnych, powiększeniem wątroby i śledziony, zapaleniem mózgu, płuc, serca, zapaleniem siatkówki i naczyniówki.
W większości jednak zarażenie w ostatnich tygodniach ciąży nie daje żadnych objawów u dzieci w okresie noworodkowym i niemowlęcym, lecz skutki mogą się ujawnić nawet po wielu latach i są to zazwyczaj zaburzenia neurologiczne i wzroku (padaczka, upośledzenie umysłowe, zaburzenia mowy, zez, jaskra, niedowidzenie).
Diagnostyka toksoplazmozy u kobiet w ciąży
Podstawą jest wykonanie badań przesiewowych w kierunku weryfikacji obecności przeciwciał klasy IgM oraz IgG. U kobiet w ciąży oznaczenie obecności przeciwciał wykonuje się w pierwszym trymestrze ciąży do 10. tygodnia i w zależności od uzyskanych wyników powtarza co trzy miesiące lub według zaleceń. Celem powtórnych badań jest ocena momentu zarażenia w czasie lub wychwycenie serokonwersji, czyli zmiany wyników ujemnych na dodatnie, co świadczyłoby o pierwotnym zarażeniu. W przypadku wyników dodatnich lub wątpliwych w pierwszym trymestrze dodatkowe badanie awidności przeciwciał IgG pozwala zróżnicować infekcje nabyte na początku ciąży od tych sprzed ciąży.
Przebycie przed ciążą zarażenia T. gondii łączy się z nabyciem wystarczającej odporności i nie stanowi zagrożenia dla dziecka. Wyjątek stanowią matki z ciężkim upośledzeniem odporności, gdyż w wyniku osłabienia układu immunologicznego obecne w organizmie nieaktywne pasożyty mogą ponownie przekształcić się w postać inwazyjną, co stanowi zagrożenie dla płodu.
Badania laboratoryjne w kierunku toksoplazmozy dostępne w ofercie ALAB laboratoria
Ponieważ objawy pierwotnego zarażenia toksoplazmozą mogą być niezauważalne, a ryzyko powikłań zachorowania na tego rodzaju schorzenie pasożytnicze jest ogromne, dlatego tak ważne jest wykonywanie badań kontrolnych.
Podstawowe badanie przesiewowe w kierunku weryfikacji przechorowania toksoplazmozy lub aktywnego zarażenia. Badanie określa poziom przeciwciał IgM w surowicy. Przeciwciała pojawiają się po kilku dniach od zakażenia lub reaktywacji i osiągają maksimum w ciągu 2-4 tygodni, mogą być wykrywalne do ok. 6-9 miesięcy.
Podstawowe badanie przesiewowe w kierunku weryfikacji przechorowania toksoplazmozy. Badanie określa poziom przeciwciał IgG w surowicy. Przeciwciała pojawiają się po ok. 2 tygodniach od zarażenia i osiągają maksimum w ciągu 6-12 tygodni, po czym zmniejszają się na przestrzeni kilku miesięcy, by osiągnąć stały poziom odporności nabytej.
Badanie uzupełniające w przypadku aktywnego zarażenia, pozwalające ustalić moment zachorowania. Przeciwciała pojawiające się jako pierwsze i najwcześniej zanikające, wysoki poziom tych przeciwciał świadczy o świeżym zarażeniu i aktywnej tokspolazmozie.
Test potwierdzenia na obecność IgG, IgA i IgM p/c Toxoplasma w krwi żylnej metodą ImmunoBlot z użyciem jako antygenów zabitych pierwotniaków.
Interpretacja wyników poziomu przeciwciał
- IgG (-) a IgM (-)
Nigdy nieprzechorowana toksoplazmoza i brak odporności na chorobę. Wynik negatywny świadczy o zdrowiu, jednak badanie należy powtarzać profilaktycznie według zaleceń.
- IgG (+) a IgM (-)
Niewysoki poziom IgG świadczy o przebyciu toksoplazmozy i nabyciu odporności.
Wysoki poziom IgG może świadczyć, że zarażenie nastąpiło kilka-kilkanaście tygodni temu, pasożyt nadal może być aktywny i wskazane jest wykonanie dodatkowych badań – monitorowanie poziomu IgG i oznaczenie awidności przeciwciał IgG.
- IgG (+) a IgM (+)
Aktywna toksoplazmoza, do zarażenia mogło dojść kilka tygodni temu.
Wskazane oznaczenie miana przeciwciał IgA i awidności IgG.
- IgG (-) a IgM (+)
Aktywna toksoplazmoza, do zarażenia doszło kilka dni temu.
Wskazane oznaczenie miana przeciwciał IgA i dalsza obserwacja poziomu przeciwciał.
Awidność
Ocena awidności przeciwciał wykonywana jest, kiedy uzyskane wyniki przeciwciał IgG i IgM nie umożliwiają jednoznacznej interpretacji oraz w celu rozróżnienia choroby w fazie aktywnej od przebytej. Awidność jest liczbowym odzwierciedleniem sił wiązania się przeciwciał z antygenem na powierzchni patogenu. Siłę wiązań zapewniają wiązania wodorowe, elektrostatyczne i siły van der Wallsa. Na początku zarażenia wiązania przeciwciało-antygen są słabe i ulegają łatwemu rozerwaniu, lecz z biegiem czasu przeciwciała modyfikują swój układ ramion i dopasowują własną budowę chemiczną do budowy antygenu pasożyta w celu nawiązywania ściślejszych, silniejszych wiązań, stając się tym samym przeciwciałami swoistymi i tworząc odporność trwałą.
Ocena awidności przeciwciał IgG w surowicy. Dla wirusa Toxoplasma gondii wysoka awidność wskazuje na fakt, iż zarażenie miało miejsce w czasie odleglejszym niż cztery miesiące (lub wcześniej) przed badaniem. Niska awidność wskazuje na początkową, aktywną fazę zarażenia. Awidność przeciwciał rośnie w czasie -przejście z niskiej na wysoką zajmuje ok. 12–16 tygodni.
Określenie poziomu przeciwciał IgG i IgM + ocena awidności IgG w krwi żylnej wysokoczułą metodą Western Blot. Badanie może być stosowane w celu monitorowania toksoplazmozy- oceny momentu zarażenia w czasie i obecności aktywnego pasożyta w organizmie.
Badanie pozwala na wykrycie DNA Toxoplasma gondii w materiale klinicznym (krew żylna, pępowinowa, płyn owodniowy, PMR) za pomocą metody PCR, która pozwala na czułe i swoiste wykrycie pasożyta. W przypadkach, gdy podejrzewa się, iż płód już może mieć toksoplazmozę wrodzoną, przeprowadza się badanie płynu owodniowego.
