Spis treści
- Co wiemy o chorobach ze spektrum neuromyelitis optica?
- Jakie są objawy NMOSD (neuromyelitis optica spectrum disorders)?
- Diagnostyka laboratoryjna NMOSD
- Co to są przeciwciała anty-AQP4?
- Właściwy moment wykonania testu
- Dlaczego jeszcze warto wykonywać badania w kierunku przeciwciał anty-AQP4?
W dzisiejszym świecie zaawansowanych badań naukowych coraz większe zainteresowanie naukowców budzi zgłębianie tajemnic układu immunologicznego (odpornościowego) i jego wpływu na różne schorzenia. Wraz z postępem wiedzy w dziedzinie medycyny, a szczególnie neurologii, odkrycia związane z autoprzeciwciałami otwierają nowe perspektywy diagnostyczne i terapeutyczne. Na przykład kamieniem milowym w diagnostyce chorób ze spektrum neuromyelitis optica było odkrycie w 2004 r. przeciwciał przeciwko akwaporynie 4 (AQP4).
Co wiemy o chorobach ze spektrum neuromyelitis optica?
Neuromyelitis optica, w skrócie NMO, to choroba, o której dowiedzieliśmy się około 200 lat temu. To wtedy został opisany pierwszy przypadek zaburzeń widzenia i uszkodzenia rdzenia kręgowego. Schorzenie to nazwano chorobą Devica i przez wiele lat uważano je za wariant stwardnienia rozsianego.
NMO jest chorobą rzadką, a średni wiek zachorowania wynosi 39 lat. Choroba ta częściej występuje u kobiet (nawet w stosunku 9:1). Zachorowalność określana jest na poziomie od 0,05 do 13 na 100 000 osób.
Naturalny przebieg NMO jest zazwyczaj ciężki, a nawet dramatyczny. Procesy zapalne w ośrodkowym układzie nerwowym prowadzą do ciężkich rzutów, które powodują postępujące pogorszenie się stanu chorego i nieodwracalną niepełnosprawność. Średnio 1 na 3 osoby już po pierwszym rzucie choroby wymaga wózka inwalidzkiego. NMO charakteryzuje się dużą śmiertelnością – w ciągu pierwszych 15 lat umiera około 20% chorych.
Obecnie nie posługujemy się nazwą „choroba Devica”, ponieważ w literaturze naukowej opisano już całe spektrum chorób z kręgu NMO (NMOSD, ang. neuromyelitis optica spectrum disorders). Te zaburzenia, choć nie są tak powszechne, jak niektóre inne choroby neurologiczne, mają ogromny wpływ na życie pacjentów, prowadząc do poważnych i często trwałych uszkodzeń układu nerwowego.
Jakie są objawy NMOSD (neuromyelitis optica spectrum disorders)?
Do najbardziej typowych objawów należą:
- nawracające zapalenie nerwów wzorkowych – ból gałki ocznej, ograniczenia pola widzenia, a nawet całkowita utrata widzenia (objawy te mogą dotyczyć jednego lub obojga oczu);
- niedowład kończyn dolnych (choć występuje i taki obejmujący wszystkie kończyny) o umiarkowanym lub ciężkim nasileniu i osłabienie mięśni.
U chorych może pojawić się również trudna w leczeniu czkawka, nudności i wymioty, zawroty głowy i problemy z przełykaniem, a także świąd, zaburzenia snu i narkolepsja oraz zaburzenia pracy pęcherza moczowego i jelit. Jednak najczęściej u pacjentów występuje zapalenie nerwów wzrokowych, co objawia się bólem, ubytkami w polu widzenia i błyskami, szczególnie nasilającymi się przy ruchach gałką oczną.
Diagnostyka laboratoryjna NMOSD
Obecnie dzięki postępowi wiedzy i metod diagnostycznych uważa się, że choroby zaliczane do NMOSD mogą być rozpoznawane po spełnieniu określonych kryteriów laboratoryjnych, nawet przy niespecyficznych objawach klinicznych, np. obecności innych niż oczno-rdzeniowe objawów.
Niestety NMO we wczesnych stadiach przypomina stwardnienie rozsiane, a leczenie tych chorób jest całkowicie różne. Co więcej, przez wiele lat zapalenie nerwów wzrokowych i rdzenia uznawane było za ciężki podtyp stwardnienia rozsianego, niepoddający się leczeniu. Jak wynika z przeprowadzonych niedawno badań, w dalszym ciągu u około 40% pacjentów z NMOSD pierwsze rozpoznanie jest błędne.
Kryteria rozpoznania choroby Devica zostały po raz pierwszy przedstawione w 1999 r. Nie były wówczas znane przeciwciała przeciwko akwaporynie 4 (AQP4). Po przełomowym odkryciu patomechanizmu NMO związanego z obecnością tych właśnie przeciwciał, w 2006 r. opublikowano zmodyfikowane kryteria rozpoznania NMO, w których podkreślono znaczenie badań krwi w kierunku przeciwciał anty-AQP4.
Co to są przeciwciała anty-AQP4?
Akwaporyny (AQP) to białka, które umożliwiają przepływ wody i innych małych cząsteczek przez błony komórkowe. AQP4 jest obecna zwłaszcza w komórkach glejowych, które stanowią część układu nerwowego. Przeciwciała anty-AQP4 są uznawane za ważny marker diagnostyczny NMOSD, ponieważ ich obecność jest silnie związana z tą chorobą. W przypadku NMOSD układ immunologiczny atakuje własne komórki zawierające AQP4.
W ostatnich latach pojawiły się nowe, spektakularne możliwości terapii NMOSD. To zasługa rejestracji w Unii Europejskiej nowoczesnych leków z grupy przeciwciał monoklonalnych, które działają na przyczynę tego rzadkiego, ciężkiego schorzenia ośrodkowego układu nerwowego i tym samym całkowicie zmieniają rokowania chorych.
W odpowiedzi na nowe możliwości terapeutyczne grupa robocza ekspertów Sekcji Stwardnienia Rozsianego i Neuroimmunologii Polskiego Towarzystwa Neurologicznego we wrześniu 2022 r. opracowała stanowisko na temat zasad diagnostyki i leczenia NMOSD.
Zgodnie z opublikowanym dokumentem u pacjentów z objawami sugerującymi NMOSD należy oznaczyć w surowicy przeciwciała przeciwko akwaporynie 4, będące specyficznym biomarkerem tego schorzenia. Rekomendowaną metodą diagnostyczną jest metoda komórkowa, w skrócie CBA. Dalsze postępowanie różni się w zależności od wyniku testu w kierunku przeciwciał anty-AQP4. Wynik dodatni przeciwciał anty-AQP4, przy wykluczeniu innych przyczyn objawów, umożliwia rozpoznanie NMOSD.
Właściwy moment wykonania testu
Istotne jest, by w przypadku podejrzenia NMOSD badanie w kierunku przeciwciał AQP-4 wykonać przed rozpoczęciem terapii – czyli przed leczeniem glikokortykosteroidami i przed rozpoczęciem wymian osocza. Inaczej istnieje ryzyko wyników fałszywie negatywnych.
Dlaczego jeszcze warto wykonywać badania w kierunku przeciwciał anty-AQP4?
W Polsce od niedawna dostępny jest nowy program lekowy dla pacjentów z NMOSD, a jednym z kryteriów kwalifikacyjnych jest właśnie konieczność potwierdzenia obecności przeciwciał anty-AQP4.
Piśmiennictwo
