Świerzb to ciągle aktualna choroba zakaźna, która pojawia się na całym świecie. Jakie są najczęstsze objawy świerzbu? Jak można zarazić się świerzbem i na czym polega leczenie tej przypadłości? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści:
- Co to jest świerzb?
- Przyczyny świerzbu
- Objawy świerzbu
- Rodzaje świerzbu
- Diagnostyka i leczenie świerzbu
Co to jest świerzb?
Świerzb to zakaźna choroba pasożytnicza, za którą odpowiada świerzbowiec ludzki (Sarcoptes scabiei var. hominis). Mogłoby się wydawać, że jest to obecnie rzadko występujące schorzenie dermatologiczne, jednak jest zupełnie odwrotnie. Ciągle spotykamy się z licznymi zakażeniami świerzbowcem ludzkim. Szacuje się, że rocznie na to schorzenie zapada aż 300 milionów ludzi na świecie. Najwięcej zachorowań odnotowuje się w Indiach, Australii oraz w rejonach Pacyfiku. Należy wyraźnie podkreślić, że na świerzb chorują nie tylko osoby skrajnie zaniedbane. Choroba dotyczy osób ze wszystkich grup socjoekonomicznych, a najwięcej zachorowań odnotowuje się w okresie jesienno-zimowym.
Jak wygląda świerzb?
Świerzb to schorzenie, które objawia się pojawieniem charakterystycznych symptomów w obrębie skóry i silnym świądem. Typowe dla świerzbu jest to, że świąd nasila się podczas rozgrzania ciała, na przykład po wejściu do łóżka. Wynika to z większej aktywności świerzbowców w obrębie skóry, pod wpływem wyższej temperatury.
Przyczyny świerzbu
Jak już zostało wspomniane w poprzednim akapicie, za zachorowanie na świerzb odpowiada gatunek roztocza – świerzbowiec ludzki. Czynniki ryzyka sprzyjające zachorowaniu to przede wszystkim:
- zaburzenia odporności, w tym zakażenie wirusem HIV,
- stosowanie leków immunosupresyjnych (obniżających odporność),
- niski poziom higieny osobistej,
- przebywanie w zbiorowiskach (na przykład domy opieki).
Za pojawienie się objawów odpowiada obecność samiczek świerzbowca, które w penetrują w obrębie naskórka i drążą korytarze, gdzie składają jaja. Z jaj tych wylęgają się larwy, które po około trzech tygodniach przekształcają się w osobniki dorosłe.
Czy świerzb jest zaraźliwy?
Świerzb zaliczany jest do schorzeń zakaźnych. Jak można się zarazić świerzbem? Przede wszystkim przez kontakt bezpośredni z chorą osobą. Do zakażenia potrzebne jest około 15-20 minut bliskiego kontaktu ze skórą chorego pacjenta. Do przekazania choroby może dojść również na drodze kontaktu pośredniego, a więc poprzez korzystanie z tych samych przedmiotów (pościel, ręczniki, ubrania). Do zakażenia może więc dojść na przykład podczas nocowania w hotelu, czy też podróży pociągiem (gdy w materacach lub tapicerkach znajdują się świerzbowce).
Objawy świerzbu
Klasyczna postać świerzbu manifestuje się pojawieniem się na skórze drobnych rumieniowych grudek, a także przeczosów i nadżerek, które powstają na skutek intensywnego drapania skóry. Zmiany w przebiegu świerzbu najczęściej lokalizują się w takich obszarach jak:
- przestrzenie międzypalcowe,
- okolica nadgarstków,
- zgięcia łokciowe,
- fałdy pachowe,
- okolice pępka,
- narządy płciowe,
- brodawki sutkowe u kobiet,
- dłonie i podeszwy stóp u dzieci.
Typowe jest to, że zmiany skórne nie zajmują skóry w obrębie twarzy, owłosionej skóry głowy i okolicy międzyłopatkowej.
Rodzaje świerzbu
Oprócz klasycznej odmiany świerzbu opisywanej w poprzednim akapicie tego artykułu, wyróżniamy również rzadsze odmiany tego schorzenia, a mianowicie:
- świerzb guzkowy – symptomy skórne mają postać guzków, ten rodzaj świerzbu dotyczy około 7-10% chorujących pacjentów, a zmiany często pojawiają się w okolicy płciowej, a także w obszarze pach i pachwin,
- świerzb norweski – jest to najcięższy rodzaj świerzbu, często dotykający osoby z obniżoną odpornością. Postawienie diagnozy w przypadku świerzbu norweskiego nie jest łatwe, ponieważ zmiany mogą przybierać morfologię łuszczycopodobną i zajmować nietypowe dla świerzbu lokalizacje (twarz, owłosiona skóra głowy),
- świerzb noworodkowy/niemowlęcy – ze względu na niecałkowite rozwinięcie układu immunologicznego u tak małych dzieci, zmiany skórne przyjmują swoisty obraz – obserwuje się między innymi złuszczanie w obrębie niemal całego ciała oraz liczne strupy,
- świerzb zamaskowany – ten rodzaj świerzbu dotyczy pacjentów rygorystycznie dbających o higienę osobistą, a także osób, leczonych preparatami sterydowymi, zmieniającymi obraz kliniczny choroby. Jest to postać, która również może stanowić wyzwanie diagnostyczne.
- świerzb pęcherzowy – w jego przebiegu obserwuje się obecność dobrze napiętych pęcherzy, które przypominają pęcherze spotykane w pemfigoidzie pęcherzowym.
Diagnostyka i leczenie świerzbu
Świerzb rozpoznaje się typowo na podstawie obrazu klinicznego. Pomocna jest informacja o świądzie nasilającym się w nocy oraz o obecności objawów choroby u domowników. W diagnostyce wykorzystuje się również dermatoskopię, a więc oglądanie skóry w powiększeniu. W obrazie dermatoskopowym poszukuje się nor świerzbowcowych.
Badania na świerzb
W wątpliwych przypadkach możliwe jest pobranie zeskrobin naskórka do badania mikroskopowego lub pobranie wycinka skóry do badania histopatologicznego, co ma na celu zróżnicowanie świerzbu z innymi schorzeniami dermatologicznymi. W przypadku bardzo dużej infestacji (na przykład przy świerzbie norweskim) konieczne jest wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych, w tym oznaczenia stężenia CRP, morfologii krwi obwodowej, kreatyniny, ponieważ ciężkie postacie świerzbu mogą być powikłane nadkażeniami bakteryjnymi, zapaleniem tkanki podskórnej, czy kłębuszkowym zapaleniem nerek.
Leczenie świerzbu
W leczeniu świerzbu stosuje się preparaty przeciwpasożytnicze, a leczeniem z wyboru jest zastosowanie 5% kremu z permetryną. Lek ten należy nałożyć na skórę całego ciała, z wyjątkiem twarzy i owłosionej skóry głowy. Preparat powinien pozostać na skórze przez około 8-14 godzin (najlepiej całą noc), po czym można go zmyć. Tego rodzaju procedurę należy powtórzyć po około 2 tygodniach, choć już jednorazowa aplikacja permetryny jest w większości przypadków skuteczna. W leczeniu świerzbu stosuje się również maść siarkową, jednak tego rodzaju terapia jest zdecydowanie bardziej problematyczna – wymaga nakładania preparatu na całe ciało przez cztery kolejne doby, po czym można wykonać kąpiel.
Od kilku lat na rynku jest dostępny również doustna terapia (iwermektyna w formie tabletek). Jeżeli u pacjenta występuje świerzb norweski, to możliwe jest połączenie leczenia zewnętrznego i doustnego, co zwiększa istotnie skuteczność terapii.
Należy mieć świadomość, że leczeniem obejmuje się wszystkich domowników, nawet jeżeli nie wykazują objawów choroby. Konieczne jest również odpowiednie postępowanie higieniczne. Odzież, pościel i ręczniki należy wyprać przynajmniej w temperaturze 60 stopni. Jeżeli danego materiału nie można prać, to konieczne jest jego umieszczenie w szczelnym worku na przynajmniej 72 godziny. Świerzbowce giną bowiem po tym okresie czasu, jeśli nie mają kontaktu ze skórą żywiciela.
Świerzb to zakaźna dermatoza, która nadal bardzo często jest przyczyną wizyt w gabinetach dermatologicznych. Rozpoznanie choroby stawia się zazwyczaj na podstawie obrazu klinicznego i dokładnie zebranego wywiadu chorobowego. Leczenie polega na stosowaniu specjalnych preparatów w postaci kremów lub maści. Dostępne jest również doustne leczenie przeciwświerzbowcowe. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że leczenie nie będzie skuteczne bez odpowiedniego postępowania higienicznego.
Bibliografia
- L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2022,
- L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022,
- J. Maj i inni, Dermatologia w przypadkach, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2017.
