Śpiączka cukrzycowa to nagły, zagrażający życiu stan, który może wystąpić u osób chorujących na cukrzycę – zarówno typu 1, jak i typu 2. Jest skutkiem znacznych zaburzeń poziomu glukozy we krwi – zarówno zbyt niskiego (hipoglikemia), jak i zbyt wysokiego (hiperglikemia). Dowiedz się, jakie są rodzaje śpiączki cukrzycowej, jak rozpoznać objawy, jakie badania warto wykonać w celu oceny ryzyka oraz jak udzielić pierwszej pomocy.
Spis treści:
- Co to jest śpiączka cukrzycowa?
- Przyczyny śpiączki cukrzycowej
- Objawy śpiączki hipoglikemicznej i hiperglikemicznej
- Jak leczyć śpiączkę cukrzycową?
- Pierwsza pomoc w śpiączce cukrzycowej
- Śpiączka cukrzycowa – możliwe powikłania
- Śpiączka cukrzycowa – podsumowanie
Co to jest śpiączka cukrzycowa?
Śpiączka cukrzycowa to stan zagrożenia życia, który może wystąpić u osób chorujących na cukrzycę – zarówno typu 1, jak i typu 2. Dochodzi do niej w wyniku znacznego zaburzenia poziomu glukozy we krwi – zbyt niskiego (hipoglikemia) lub zbyt wysokiego (hiperglikemia). Zaburzenia te prowadzą do zaburzeń świadomości, a w konsekwencji do utraty przytomności.
Osoba w śpiączce cukrzycowej wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Nieleczona może prowadzić do śmierci lub trwałych uszkodzeń mózgu. Czas trwania śpiączki cukrzycowej zależy od jej przyczyny i szybkości udzielenia pomocy.
>> Zobacz też: Cukrzyca typu 1 – przyczyny, objawy, badania. Przeciwciała w cukrzycy typu 1
Śpiączka hipoglikemiczna
Śpiączka hipoglikemiczna występuje, gdy poziom glukozy spada do bardzo niskiego poziomu – zazwyczaj poniżej 40 mg/dl. To częste powikłanie u pacjentów z cukrzycą typu 1, szczególnie przy intensywnej insulinoterapii. Może być wynikiem:
- pominięcia posiłku,
- przedawkowania insuliny lub leków doustnych,
- spożycia alkoholu,
- wysiłku fizycznego bez odpowiedniej korekty dawek.
Objawy początkowe to drżenie, głód, potliwość i nerwowość. Z czasem pojawia się dezorientacja, utrata koordynacji, aż do utraty przytomności.
Śpiączka hiperglikemiczna pojawia się przy bardzo wysokim poziomie cukru (powyżej 600 mg/dl). Wyróżniamy dwie formy:
- Kwasica ketonowa – częstsza u osób z cukrzycą typu 1.
- Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny (HHS) – charakterystyczny dla cukrzycy typu 2.
Rozwija się stopniowo i objawia się odwodnieniem, wzmożonym pragnieniem, suchością skóry, sennością, a także zaburzeniami świadomości. W przypadku kwasicy ketonowej charakterystyczny jest zapach acetonu z ust.
Przyczyny śpiączki cukrzycowej
Do najczęstszych przyczyn należą:
- błędy w leczeniu (zła dawka insuliny, brak przyjmowania leków),
- infekcje (np. dróg moczowych, układu oddechowego),
- stres fizyczny i emocjonalny,
- niewłaściwa dieta,
- intensywny wysiłek fizyczny,
- brak świadomości hipoglikemii,
- alkohol,
- nierozpoznana cukrzyca (szczególnie u dzieci i młodzieży).
>>Przeczytaj również: Cukrzyca u dzieci i młodzieży
Objawy śpiączki hipoglikemicznej i hiperglikemicznej
Rozpoznanie objawów może uratować życie. Poniżej kluczowe sygnały:
Śpiączka hipoglikemiczna – objawy
Objawy śpiączki hipoglikemicznej to:
- uczucie głodu,
- nadmierna potliwość,
- drżenie kończyn,
- dezorientacja, nerwowość,
- bladość,
- przyspieszony puls,
- utrata przytomności.
Śpiączka hiperglikemiczna – objawy
Objawy śpiączki hiperglikemicznej to:
- silne pragnienie i suchość w ustach,
- częste oddawanie moczu,
- senność, osłabienie,
- nudności i wymioty,
- zaburzenia widzenia,
- zapach acetonu,
- utrata przytomności.
Jak leczyć śpiączkę cukrzycową?
Leczenie wymaga hospitalizacji. W zależności od typu śpiączki stosuje się:
- W hipoglikemii: szybkie podanie glukozy dożylnie (20–40 ml 20% roztworu glukozy) lub domięśniowe podanie glukagonu. Celem jest szybkie przywrócenie normoglikemii.
- W hiperglikemii: nawadnianie (np. 0,9% NaCl), insulina dożylna, korekcja zaburzeń elektrolitowych i leczenie infekcji.
Czas trwania śpiączki cukrzycowej zależy od szybkości reakcji. Może wynosić od kilku godzin do nawet kilku dni w ciężkich przypadkach.
W profilaktyce powikłań metabolicznych niezwykle ważne jest regularne wykonywanie badań laboratoryjnych – szczególnie oznaczanie poziomu glukozy w surowicy krwi, czy oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Pozwalają one ocenić skuteczność leczenia cukrzycy oraz wczesne wykrycie nieprawidłowości, zanim dojdzie do poważnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej.
Pierwsza pomoc w śpiączce cukrzycowej
Pierwsza pomoc w śpiączce cukrzycowej może uratować życie! Oto, co należy zrobić:
- Sprawdź przytomność pacjenta. Jeśli nie reaguje – wezwij pogotowie (112).
- Jeśli poszkodowany jest przytomny i podejrzewasz hipoglikemię – podaj słodzony napój lub glukozę w tabletkach.
- Nieprzytomnemu nie wolno nic podawać doustnie! Można ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej i kontrolować oddech.
- Zidentyfikuj przyczynę. Jeśli pacjent nosi opaskę medyczną lub informację o cukrzycy – przekaż ją ratownikom.
- Czekaj na przyjazd karetki. Kontroluj stan poszkodowanego – oddech, tętno, przytomność.
Każda osoba z cukrzycą powinna nosić opaskę medyczną lub kartkę informacyjną z diagnozą, co znacznie przyspiesza pomoc.
Śpiączka cukrzycowa – możliwe powikłania
Nieodwracalne konsekwencje śpiączki mogą obejmować:
- trwałe uszkodzenie mózgu,
- obrzęk mózgu,
- zaburzenia rytmu serca,
- niewydolność nerek,
- zwiększone ryzyko zgonu.
Dzieci i osoby starsze są szczególnie narażone na powikłania.
Śpiączka cukrzycowa – podsumowanie
Śpiączka cukrzycowa to jeden z najgroźniejszych stanów zagrożenia życia, z jakim może zmierzyć się osoba z cukrzycą. Znajomość objawów, przyczyn oraz zasad pierwszej pomocy w przypadku śpiączki cukrzycowej jest absolutnie kluczowa – nie tylko dla samych pacjentów, ale również dla ich bliskich i opiekunów.
- Śpiączka hipoglikemiczna często występuje nagle i rozwija się szybko – kluczowe objawy to drżenie, pocenie się, splątanie, a następnie utrata przytomności.
- Śpiączka hiperglikemiczna rozwija się wolniej, towarzyszą jej intensywne pragnienie, osłabienie, senność, a w zaawansowanym stadium – utrata świadomości.
- Do głównych przyczyn należą błędy w leczeniu (zbyt duża dawka insuliny lub leków), opuszczanie posiłków, infekcje, stres, spożycie alkoholu.
- Pierwsza pomoc może uratować życie – w przypadku hipoglikemii podanie glukozy doustnie (jeśli pacjent jest przytomny), w przypadku nieprzytomności natychmiastowe wezwanie pogotowia i zabezpieczenie pacjenta do przyjazdu ratowników.
Równie istotna, jak leczenie nagłych przypadków, jest profilaktyka śpiączki cukrzycowej. Kluczowe znaczenie ma:
- ścisła współpraca z diabetologiem i zespołem terapeutycznym,
- przestrzeganie diety, aktywności fizycznej i planu leczenia.
Świadomość zagrożenia i szybka reakcja w sytuacji kryzysowej mogą zapobiec ciężkim powikłaniom neurologicznym, a nawet śmierci. Nawet dobrze kontrolowana cukrzyca może wiązać się z ryzykiem wystąpienia śpiączki.
Bibliografia
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2024. Diabetologia Praktyczna, 2024; tom 11, suplement A.
- Dziubak A., Skrzyżala W. Śpiączka cukrzycowa – aktualne zalecenia w ratownictwie medycznym. Na Ratunek, 2022.
- Zgliczyński W. (red.). Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna. Rozdział: Cukrzyca – powikłania ostre, 2023.
- Czupryniak L. (red.). Standardy leczenia cukrzycy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
