Śledziona: położenie, funkcje, budowa, choroby      

Mimo że można żyć bez śledziony, jej usunięcie wiąże się z trwałym osłabieniem organizmu. Warto zrozumieć, jak ważną rolę odgrywa ten narząd oraz jakie objawy mogą wskazywać na jego dysfunkcję. Za co odpowiada śledziona? Co to takiego? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Spis treści:

1. Co to jest śledziona?
   • Jak wygląda śledziona?
   • Gdzie jest śledziona?
2. Śledziona — za co odpowiada?
3. Czy śledziona boli?
4. Jak zbadać śledzionę?
5. Choroby śledziony
6. Zakończenie

Co to jest śledziona?

Śledziona to jeden z najważniejszych, choć często niedocenianych narządów wewnętrznych człowieka. Choć śledziona nie jest niezbędna do życia i może zostać usunięta w wyniku urazu, jej prawidłowe funkcjonowanie ma istotne znaczenie dla zachowania równowagi organizmu. Pełni kluczowe funkcje dla układu krwionośnego i immunologicznego, będąc największym narządem limfatycznym. Po jej usunięciu wzrasta ryzyko ciężkich infekcji, w tym sepsy, co podkreśla znaczenie profilaktyki, np. poprzez szczepienia.

Jak wygląda śledziona?

Śledziona to narząd o owalnym kształcie, przypominającym dużą fasolę, o ciemnoczerwonym lub purpurowym kolorze. Jej rozmiar, zwykle porównywany do zaciśniętej pięści oraz masa, wynosząca od 100 do 200 gramów, mogą zmieniać się w zależności od wypełnienia krwią. Śledziona jest otoczona torebką włóknistą oraz błoną surowiczą, które zapewniają jej ochronę i integralność.

Wnętrze śledziony zbudowane jest z dwóch głównych elementów: miazgi czerwonej i białej, które pełnią bardzo ważne funkcje. Miazga czerwona, stanowiąca około 70% narządu, jest odpowiedzialna za filtrowanie krwi, usuwanie starych lub uszkodzonych erytrocytów oraz magazynowanie żelaza. Miazga biała, zajmująca pozostałe 30%, zbudowana z limfocytów, umożliwia wyłapywanie oraz zwalczanie patogenów.

Gdzie jest śledziona?

Po której stronie jest śledziona u człowieka? Znajduje się ona w lewym górnym rogu jamy brzusznej, pod żebrami, pomiędzy dziewiątym a jedenastym żebrem. Leży wewnątrzotrzewnowo, tuż poniżej przepony, między żołądkiem a lewą nerką. Jej lokalizacja sprawia, że jest dobrze chroniona przez otaczające narządy, takie jak żołądek, jelito grube, ogon trzustki oraz dolny płat lewego płuca. Bliskość żołądka i narządów układu limfatycznego umożliwia śledzionie skuteczne filtrowanie krwi i eliminowanie patogenów oraz uszkodzonych krwinek. W przypadku splenomegalii (powiększenia śledziony) może ona stać się wyczuwalna poniżej łuku żebrowego.

Śledziona nie jest wyczuwalna palpacyjnie, chyba że zostanie chorobowo powiększona. W dolnej części śledziony znajdują się żyła wrotna, przez którą tętnica śledzionowa dostarcza krew bogatą w tlen i składniki odżywcze, a żyła śledzionowa odprowadza przefiltrowaną krew. Unaczynienie narządu pochodzi od pnia trzewnego, a unerwienie zapewniają nerw błędny (przywspółczulne) oraz metamerowe segmenty Th5–9 (współczulne). Dzięki tej strategicznej lokalizacji i połączeniom śledziona odgrywa ważną rolę w ochronie i wspomaganiu układu odpornościowego.

Śledziona — za co odpowiada?

Do czego służy śledziona? Pełni ona w organizmie wiele istotnych funkcji. Jej główną rolą jest filtracja krwi – usuwa z krwiobiegu stare i uszkodzone krwinki czerwone, leukocyty, trombocyty oraz mikroorganizmy, chroniąc organizm przed infekcjami i anemią. Narząd ten wspiera układ odpornościowy, wytwarzając limfocyty i przeciwciała, które rozpoznają i niszczą patogeny. Ponadto narząd ten jest swoistego rodzaju magazynem krwi, uwalniając dodatkowe zapasy w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania, np. podczas urazów z utratą krwi.

>> Przeczytaj także: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?

Co więcej, w życiu płodowym bierze udział w procesie krwiotwórczym, produkując krwinki czerwone do piątego miesiąca życia płodowego. Śledziona wspomaga również recykling żelaza z usuwanych erytrocytów, które jest wykorzystywane do produkcji nowych komórek krwi. Dzięki tej złożonej funkcji immunologicznej i regulacyjnej stanowi ona strażnika zdrowia organizmu, choć w przypadku jej usunięcia, część jej funkcji przejmują wątroba i węzły chłonne, co jednak prowadzi do osłabienia odporności na całe życie.

>> Zobacz również: Powiększone węzły chłonne (limfadenopatia) – przyczyny, diagnostyka.

Czy śledziona boli?

Śledziona sama w sobie nie boli, ponieważ nie posiada receptorów bólowych. Jednak ból w jej okolicy może być odczuwalny w wyniku nacisku na otaczające tkanki i narządy, co zdarza się np. przy powiększeniu śledziony (splenomegalii). Powiększona śledziona może powodować dyskomfort lub uczucie pełności w lewym górnym kwadrancie jamy brzusznej, które czasem promieniuje do lewego ramienia lub pleców.

Jak zbadać śledzionę?

Badanie śledziony rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego, podczas którego pacjent zgłasza objawy i informuje o występowaniu w rodzinie chorób takich jak niedokrwistość, nowotwory czy schorzenia hematologiczne. Następnie lekarz przeprowadza badanie fizykalne, które może obejmować próbę palpacyjnego wyczucia powiększenia śledziony, choć w normalnych warunkach narząd ten nie jest wyczuwalny. W celu dokładniejszej diagnostyki często wykonuje się badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi oraz CRP białko C-reaktywne.

Kluczowym narzędziem w ocenie śledziony jest badanie ultrasonograficzne (USG). Umożliwia ono nieinwazyjne i bezbolesne określenie wielkości oraz struktury narządu oraz ocenę przepływu krwi w naczyniach krwionośnych.

Choroby śledziony

Choroby śledziony mogą mieć różne przyczyny i często są związane z ogólnym stanem zdrowia organizmu. Wiele z nich objawia się zmianą wielkości lub funkcji tego narządu. Do najczęstszych schorzeń śledziony należą:

• splenomegalia — powiększenie śledziony, które może występować w odpowiedzi na różne choroby, takie jak infekcje (np. mononukleoza zakaźna, cytomegalia, toksoplazmoza), niedokrwistość hemolityczna, białaczki, chłoniaki czy choroby autoimmunologiczne. Śledziona może wówczas osiągnąć masę nawet ponad 1 kg i stać się wyczuwalna poniżej linii żeber;
• hipersplenizm — nadaktywność śledziony, to stan, w którym narząd nadmiernie niszczy krwinki czerwone, białe oraz płytki krwi, co prowadzi do niedokrwistości, leukopenii i trombocytopenii. W przeciwieństwie do splenomegalii hipersplenizm może wystąpić bez zmiany wielkości śledziony. Ten stan często współwystępuje z innymi chorobami, takimi jak marskość wątroby lub choroby hematologiczne.

Zakończenie

Śledziona, choć często niedoceniana, odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu układu krwionośnego i odpornościowego. Jej zdrowie jest ściśle powiązane z kondycją całego organizmu, dlatego warto zwracać uwagę na objawy mogące świadczyć o jej dysfunkcji, takie jak ból w lewym podżebrzu czy nawracające infekcje. Dbaj o swoje zdrowie i nie ignoruj sygnałów, jakie wysyła Twój organizm – wykonaj profilaktyczne badania i skonsultuj swoje wątpliwości z lekarzem.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

1. Tarantino G., Savastano S., Capone D., Colao A., Spleen: A new role for an old player? World J Gastroenterol, 2011 Sep 7;17(33):3776-84.
2. Bronte V., Pittet M.J., The spleen in local and systemic regulation of immunity. Immunity, 2013 Nov 14;39(5):806-18.
3. Brender E. , Burke A. , Glass R.M., Spleen, JAMA, 2005;294(20):2660.
4. Zhou R. i inni, A New Role for the Spleen, The American Journal of Pathology, t. 189, rozdz. 11, s. 2233 – 2245.
5. Jerves Serrano T. i inni, Hepatomegaly and Splenomegaly: An Approach to the Diagnosis of Lysosomal Storage Diseases. J Clin Med. 2024 Mar 2;13(5):1465.
6. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/powiekszone-wezly-chlonne-limfadenopatia-przyczyny-diagnostyka/ [dostęp online: 15.12.2024]