Serotonina (hormon szczęścia) – rola w organizmie, niedobór i nadmiar

Serotonina ma istotny wpływ na dobrostan psychiczny, dlatego nazywana jest „hormonem szczęścia”. W literaturze serotonina określana jest również jako 5-HT, czyli 5-hydroksytryptamina. Dowiedz się, czym dokładnie jest serotonina i jaką rolę odgrywa.   

Spis treści:

1. Serotonina, a noradrenalina i dopamina 
   • Co to są neuroprzekaźniki? 
2. Źródła serotoniny w organizmie 
   • Tryptofan – rola i źródła 
3. Niedobór serotoniny, a depresja  
4. Nadmiar serotoniny – kiedy występuje? 
5. Czy istnieje związek pomiędzy dietą a nastrojem? 
6. Suplementacja czy dieta – jak podnieść poziom serotoniny?   
7. Czy można zbadać poziom serotoniny?  

Serotonina, a noradrenalina i dopamina 

Serotonina jest związkiem z grupy neuroprzekaźników, do których należy również dopamina, noradrenalina, serotonina, acetylocholina, histamina, aminokwasy (np. kwas glutaminowy). W organizmie człowieka mamy ok. 200 neuroprzekaźników.  

Co to są neuroprzekaźniki? 

Czym jest neuroprzekaźnik? Jest to związek chemiczny przenoszący sygnały pomiędzy neuronami, czyli komórkami nerwowymi. Neuroprzekaźniki spełniają wiele funkcji w naszym organizmie. Te z grupy monoamin – serotonina, dopamina i noradrenalina – są odpowiedzialne za dobre samopoczucie, nastrój, sen. Regulują też system odpowiedzi na nagrodę i funkcje poznawcze.  

Źródła serotoniny w organizmie 

Serotonina to substancja, która powstaje w organizmie człowieka. Jest efektem przemiany tryptofanu – egzogennego aminokwasu, który musi być pozyskany z dietą. Serotonina powstaje w dwóch miejscach: w przewodzie pokarmowym i ośrodkowym układzie nerwowym. Dzieje się tak, ponieważ serotonina z przewodu pokarmowego nie jest w stanie przekroczyć bariery krew-mózg i działać jako neuroprzekaźnik w strukturach centralnego układu nerwowego.  

Obwodowa synteza serotoniny – w przewodzie pokarmowym – to aż 90% całej syntezy neuroprzekaźnika. Na jej powstawanie ma wpływ obecność w diecie tryptofanu oraz witamin i minerałów, które są kofaktorami – elementami niezbędnymi w tych przemianach. Są to m.in. witamina B6, witamina C, magnez, miedź, cynk.  

Tryptofan – rola i źródła 

Tryptofan w przewodzie pokarmowym ulega przemianom nie tylko do serotoniny. Aż 95% tego aminokwasu wykorzystywane jest w szlaku kynureninowym, którego metabolity wpływają m.in. na perystaltykę jelit. Nieprawidłowości tego szlaku mogą powodować zmiany w metabolizmie serotoniny oraz inicjować dysfunkcje żołądkowo-jelitowe. Deficyt witamin i minerałów niezbędnych do powstawania serotoniny może prowadzić do konkurencji pomiędzy dwoma szlakami metabolizmu tryptofanu i zmniejszenia syntezy serotoniny w jelitach.  

>> Przeczytaj też: Badanie Organix Gastro – jak czytać wyniki? – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria

Tryptofan, czyli prekursor serotoniny, zarówno w jelitach jak i w mózgu, nie może być syntetyzowany w ludzkim organizmie. Jest aminokwasem pozyskiwanym wyłącznie z dietą. Szacuje się, iż dzienne spożycie tryptofanu powinno wynosić ok. 5 mg/kg masy ciała człowieka dorosłego. Tryptofan jest dostępny zarówno w produktach roślinnych jak i zwierzęcych. Stosunkowo niedużo tryptofanu zawierają warzywa i owoce, w tym banany.  

Wysoką zawartością tego aminokwasu wyróżniają się: 

• pestki dyni,  
• pestki słonecznika, 
• siemię lniane,  
• kakao, 
• orzechy nerkowca,
• ser mozzarella, 
• mięso drobiowe, 
• ryby.  

Niedobór serotoniny, a depresja  

Serotonina jest neurotransmiterem, dlatego jej podstawową funkcją jest przenoszenie sygnałów pomiędzy neuronami. Dzięki temu pełni ważną rolę w regulacji nastroju, snu czy funkcji poznawczych. Dlatego niedobór serotoniny może objawiać się zaburzeniami snu (nadmierną sennością lub bezsennością), zmęczeniem, zaburzeniami koncentracji, niepokojem, zaburzeniami nastroju, drażliwością, pogorszeniem funkcji seksualnych.  

Pomimo utrwalonego w społeczeństwie przekazu, iż niedobór serotoniny jest przyczyną depresji, od wielu lat wiadomo, iż jest ona nieprawdziwa. Jednak leki przeciwdepresyjne, które zwiększają stężenie serotoniny w szczelinach synaptycznych (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, SSRI) są z powodzeniem stosowane u pacjentów z depresją, zmniejszając wiele jej objawów.  

Serotonina produkowana na obwodzie, w przewodzie pokarmowym, moduluje jego motorykę. Zaburzenia jej wydzielania obserwowane są np. u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego, zwłaszcza w postaci zaparciowej. Wiadomo również, iż serotonina odgrywa rolę metaboliczną, przyczyniając się do homeostazy glukozy, co ma związek z patogenezą otyłości.  

Pomimo iż serotonina wytwarzana w przewodzie pokarmowym nie przekracza bariery krew-mózg, od wielu lat pisze się o wpływie mikrobioty jelitowej na zdrowie psychiczne.  

>> Więcej na ten temat można przeczytać w artykule: Mikrobiota jelitowa w zaburzeniach psychiatrycznych – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria

Nadmiar serotoniny – kiedy występuje? 

W warunkach fizjologicznych nie jest możliwy nadmiar serotoniny. Może on wystąpić pod postacią zespołu serotoninowego (serotoninergicznego) w przypadku niewłaściwego przyjęcia leków z grupy SSRI. Ma to najczęściej miejsce przy jednoczesnym przyjmowaniu dwóch (lub większej ilości) takich leków, lub w zatruciach mieszanych, np. lekami i narkotykami pobudzającymi uwalnianie serotoniny (amfetamina, dopalacze). Objawy zespołu serotoninergicznego to: 

• nadpobudliwość nerwowo-mięśniowa,  
• wzrost temperatury ciała,  
• przyspieszona akcja serca,  
• obfite pocenie się, 
• zaburzenia świadomości.  

Zespół serotoninowy może być stanem zagrożenia życia.  

Czy istnieje związek pomiędzy dietą a nastrojem? 

Zaburzenia nastroju i depresja to powszechne problemy, dlatego każdy z nas chciałby mieć możliwość uzupełnienia hormonu szczęścia. Najlepszym sposobem, aby utrzymać serotoninę na optymalnym poziomie, jest prowadzenie zdrowego stylu życia. Sprzyja temu aktywność fizyczna, medytacja oraz zdrowa, zbilansowana dieta.  

Wpływ diety na nastrój jest przedmiotem badań naukowców. Próbuje się również określić, czy dieta może być pomocna w leczeniu depresji. Jedno z takich badań ukazało się w roku 2022. Badano w nim wpływ diety śródziemnomorskiej na objawy depresji u młodych mężczyzn. Badanie było randomizowane – uczestniczyła w nim grupa kontrolna. Mimo że badana grupa nie była bardzo duża (badanie ukończyły 72 osoby) można z niego wyciągnąć wartościowe wnioski. Okazało się, iż wprowadzenie diety śródziemnomorskiej u młodych (18-25 lat) pacjentów z depresją (okres badania wyniósł 12 tygodni) wpłynęło na złagodzenie objawów tej choroby oraz poprawę jakości życia. Średnia wyników była istotnie wyższa u osób, które stosowały dietę śródziemnomorską niż w grupie kontrolnej. Dowodzi to temu, że interwencja dietetyczna jest wartościowym uzupełnieniem leczenia depresji.  

>>> Przeczytaj też: Zespół jelita nadwrażliwego – objawy, diagnostyka, leczenie

Suplementacja czy dieta – jak podnieść poziom serotoniny?   

Serotonina to neuroprzekaźnik powstający w mózgu i jelitach. Aby go wytworzyć, potrzebne są liczne kofaktory, w tym witamina B1, witamina B12, miedź, wapń, itp. Dlatego zbilansowana dieta, która dostarcza optymalnych ilości wszystkich składników pokarmowych, pomaga poprawić obniżony nastrój. Dodatkowo taka dieta zadba o naszą mikrobiotę jelitową, co jest również istotne w optymalizacji poziomu serotoniny w całym organizmie.  

Suplementacja serotoniny nie jest dostępna. U niektórych osób można rozważyć suplementację tryptofanu, jednak zawsze pierwszym krokiem powinien być kontakt z dietetykiem.  

Czy można zbadać poziom serotoniny?  

Możliwe jest oznaczenie poziomu serotoniny (i pozostałych neuroprzekaźników) w organizmie człowieka. Jednak należy pamiętać, iż jej stężenie we krwi nie odzwierciedla ilości serotoniny w mózgu. Dlatego nie wykonuje się takiego badania w stanie obniżonego nastroju lub w depresji. Badanie jest jednak wykorzystywane w diagnostyce rakowiaka – guza jelita cienkiego. 

Dla osób z obniżonym nastrojem i depresją bardziej zasadne będzie wykonanie badania w kierunku zaburzeń mikrobioty, czyli dysbiozy.  

Źródła: 

1. Agus A, Planchais J, Sokol H. Gut Microbiota Regulation of Tryptophan Metabolism in Health and Disease. Cell Host Microbe. 2018 Jun 13;23(6):716-724. doi: 10.1016/j.chom.2018.05.003. PMID: 29902437. 
2. Jones LA, Sun EW, Martin AM, Keating DJ. The ever-changing roles of serotonin. Int J Biochem Cell Biol. 2020 Aug;125:105776. doi: 10.1016/j.biocel.2020.105776. Epub 2020 May 29. PMID: 32479926. 
3. Gao K, Mu CL, Farzi A, Zhu WY. Tryptophan Metabolism: A Link Between the Gut Microbiota and Brain. Adv Nutr. 2020 May 1;11(3):709-723. doi: 10.1093/advances/nmz127. PMID: 31825083; PMCID: PMC7231603 
4. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.20.13. 
5. Murawiec S. Jak naprawdę działają leki przeciwdepresyjne?. Lekarz POZ. 2020;6(1):53-58. 
6. Bayes J., Schloss J., Sibbritt D., The effect of a Mediterranean diet on the symptoms of depression in young males (the “AMMEND: A Mediterranean Diet in MEN with Depression” study): a randomized controlled trial, The American Journal of Clinical Nutrition Volume 116, Issue 2, August 2022, Pages 572-580 
7. Goluch Z., Haraf G., Teleszko M. Źródła pokarmowe niezbędne w syntezie wybranych neuroprzekaźników wpływających na stan zdrowia psychicznego, In: Psychika a Dietetyka – nierozerwalne połączenie. Najnowsze doniesienia / Fichna Jakub , Sienkiewicz Michał (eds.), 2019, Wydawnictwo Eletive, ISBN 9788395359309, pp. 6-24 
8. Stępień A., Walecka-Kapica E., Błońska A., Klupińska G., Rola tryptofanu i serotoniny w patogenezie i leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego, Folia Medica Lodziensia, 2014, 41/2:139-154