Sarkopenia to zaburzenie budowy, jak i funkcjonowania układu mięśniowo-szkieletowego, które często dotyka pacjentów w podeszłym wieku. Jakie są przyczyny i objawy sarkopenii? Jak wygląda diagnostyka i leczenie tego stanu klinicznego? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści:
- Co to jest sarkopenia? Definicja i charakterystyka
- Sarkopenia – objawy. U kogo można podejrzewać sarkopenię?
- Sarkopenia – przyczyny
- Sarkopenia – badania i diagnostyka
- Sarkopenia – leczenie
- Zapobieganie sarkopenii
Co to jest sarkopenia? Definicja i charakterystyka
Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Europejską Grupę Roboczą do spraw Sarkopenii u Osób Starszych, sarkopenia to postępująca i uogólniona utrata siły oraz masy mięśniowej, prowadząca do nieprawidłowego funkcjonowania układu kostno-szkieletowego oraz wielu powikłań. Sarkopenia wiąże się z objawami klinicznymi, które istotnie obniżają jakość życia pacjentów.
Podział sarkopenii
Eksperci do spraw Sarkopenii u Osób Starszych podzielili ten stan kliniczny na pewne rodzaje, do których zaliczyć można:
- sarkopenię pierwotną – w tym przypadku nie znajduje się jednej, konkretnej przyczyny utraty siły mięśniowej, jest ona związana z wiekiem i starzeniem się organizmu,
- sarkopenię wtórną -– w tej sytuacji udaje się zidentyfikować przyczynę sarkopenii (na przykład schorzenie przewlekłe),
- sarkopenię ostrą – czas trwania choroby jest w tej sytuacji krótszy niż pół roku,
- sarkopenię przewlekłą – w tym przypadku czas trwania choroby wynosi powyżej 6 miesięcy.
To może Cię zainteresować:
>> Badania laboratoryjne dla seniorów
>> Monitoring procesu starzenia się w badaniach laboratoryjnych
Sarkopenia – objawy. U kogo można podejrzewać sarkopenię?
Symptomy, jakie mogą być związane z utratą masy i siły mięśniowej, są dość różnorodne i zalicza się do nich przede wszystkim:
- szybko pojawiające się zmęczenie, osłabienie,
- spadek wydolności organizmu,
- zaburzenia koordynacji,
- zaburzenia równowagi, skutkujące częstszymi upadkami i urazami, w tym złamaniami,
- w pewnych sytuacjach spadek masy ciała.
Do pojawienia się sarkopenii predysponują pewne sytuacje kliniczne. Należy w tym miejscu wymienić przede wszystkim:
- starszy wiek pacjenta, szczególnie wiek powyżej 80. roku życia,
- niską aktywność fizyczną, łącznie z nie wychodzeniem z domu,
- stan po zabiegach operacyjnych, związanych z koniecznością unieruchomienia,
- stan po poważnych schorzeniach np. udarze mózgu i związanym z nim unieruchomieniem,
- silny stres psychiczny,
- niedożywienie organizmu, związane na przykład z nieprawidłową dietą i zaburzeniami apetytu.
>> Przeczytaj więcej o niedożywieniu w naszym artykule: Niedożywienie – objawy, przyczyny i leczenie niedożywienia
Sarkopenia – przyczyny
Utrata siły i masy mięśniowej może mieć wiele przyczyn. W tym miejscu należy wspomnieć przede wszystkim o:
- braku aktywności fizycznej,
- długotrwałym unieruchomieniu,
- nieprawidłowej diecie (o zbyt małej zawartości białka i zbyt niskiej kaloryczności),
- utracie apetytu związanym z podeszłym wiekiem,
- zaburzeniach wchłaniania substancji odżywczych w obrębie przewodu pokarmowego,
- problemach z uzębieniem, protezami zębowymi,
- chorobach dziąseł,
- niektórych schorzeniach neurologicznych, w tym zaburzeniach poznawczych,
- otępieniu,
- przewlekłych stanach zapalnych, w tym schorzeniach reumatologicznych (na przykład reumatoidalnym zapaleniem stawów),
- zaburzeniach metabolicznych i endokrynologicznych,
- HIV/AIDS,
- przyjmowaniu niektórych leków, w tym glikokortykosteroidów.
>> Sprawdź też: Ból pleców pod łopatkami – jakie mogą być przyczyny?
Sarkopenia – badania i diagnostyka
W diagnostyce utraty masy i siły mięśniowej wykorzystuje się specjalny algorytm, nazywany ścieżką F-A-C-S. Zastosowanie znajduje również kwestionariusz, zawierający pięć pytań, dotyczących oceny aktywności fizycznej i codziennego funkcjonowania pacjenta. Kwestionariusz ten nazywany jest kwestionariuszem SARC-F. W przypadku uzyskania w tej ankiecie przynajmniej 4 punktów pacjent jest zaliczany do grupy osób, u których podejrzewa się sarkopenię. Konieczna jest również ocena siły mięśniowej z wykorzystaniem przyrządów takich jak dynamometr ręczny.
W celu oceny siły mięśniowej kończyn dolnych wykonuje się tak zwany test wstawania z krzesła. Potwierdzenie rozpoznania obniżenia masy mięśniowej wymaga wykonania badań obrazowych takich jak rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa (TK). W celu uzupełnienia diagnostyki wykonuje się również badania mające na celu znalezienie przyczyny sarkopenii, co jest uzależnione od objawów prezentowanych przez pacjenta.
Sarkopenia – leczenie
Leczenie sarkopenii to nie tylko farmakologia, ale również modyfikacja diety i włączenie odpowiednich ćwiczeń fizjoterapeutycznych.
Niezbędnym krokiem jest wprowadzenie odpowiednio zbilansowanej diety, o właściwej zawartości białka i innych substancji odżywczych. Nie można zapominać również o wypijaniu co najmniej 2 litry płynów dziennie. Konieczne są także ćwiczenia pod opieką doświadczonego fizjoterapeuty, dobrane odpowiednio do możliwości i wieku pacjenta.
Leczenie farmakologiczne jest ukierunkowane typowo na przyczynę sarkopenii. Nie ma jednej, konkretnej substancji, która sprawi, że pacjent odzyska prawidłową siłę i masę mięśniową. Leczenie farmakologiczne powinno być ukierunkowane na schorzenia towarzyszące, w tym np. na niewydolność nerek, cukrzycę czy choroby sercowo-naczyniowe i neurologiczne.
Powikłania sarkopenii
Niestety, zanik mięśni i osłabienie ich siły wiąże się z pojawieniem się poważnych powikłań, w tym z:
- rozwojem osteoporozy,
- upadkami, które mogą skończyć się poważnymi urazami i złamaniami,
- zespołem poupadkowym.
Z tego względu pacjenci z sarkopenią wymagają wielospecjalistycznej opieki i podjęcia odpowiedniej terapii, która pozwoli na zatrzymanie postępu choroby i poprawę stanu ogólnego chorego.
Sarkopenia a dieta i ruch
Jak już zostało wspomniane, postępowanie dietetyczne to jedna z podstawowych metod terapeutycznych w przebiegu sarkopenii. Dieta powinna być dobrana indywidualnie do zapotrzebowania energetycznego pacjenta i jego ewentualnych wykluczeń żywieniowych.
Sugeruje się, że starsi pacjenci z sarkopenią lub ryzykiem jej rozwoju powinni spożywać 5–6 posiłków dziennie, najlepiej w krótkich 2 lub 3-godzinnych odstępach. Dieta powinna być bogata w warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, a także ryby, jaja oraz w nasiona roślin strączkowych. Należy również pamiętać o suplementacji witaminy D, która chroni między innymi przed rozwojem osteoporozy.
Sarkopenia – rehabilitacja i ćwiczenia
Rehabilitacja i postępowanie fizjoterapeutyczne to kolejna, podstawowa linia działania w przebiegu sarkopenii.
Odpowiednio dobrane ćwiczenia pozwalają na odbudowanie tkanki mięśniowej, poprawę gęstości mineralnej kości i poprawę kondycji pacjenta. Zastosowanie znajdują między innymi treningi z oporem progresywnym, ale także ćwiczenia wytrzymałościowe. Rodzaj ćwiczeń należy dobrać do możliwości pacjenta.
>> Przeczytaj także: SMA (rdzeniowy zanik mięśni): przyczyny, objawy i leczenie
Zapobieganie sarkopenii
Co robić, by zmniejszyć ryzyko utraty masy i siły mięśniowej? Należy pamiętać przede wszystkim o:
- zrównoważonej i zróżnicowanej diecie, o odpowiedniej zawartości białka,
- wspieraniu starszych pacjentów w utrzymywaniu aktywności fizycznej,
- pomocy psychologicznej, która jest szczególnie potrzebna starszym osobom borykającym się z ograniczeniem poruszania się oraz często z samotnością, zaburzeniami lękowymi i depresją,
- leczenie schorzeń towarzyszących,
- wczesnym uruchamianiu pacjentów po operacjach,
- suplementacji witaminy D, kwasów omega-3.
Sarkopenia to postępująca utrata siły oraz masy mięśniowej, która dotyka najczęściej osoby w podeszłym wieku, borykające się z zaburzeniami ruchomości i schorzeniami przewlekłymi. Postępowanie lecznicze polega przede wszystkim na wprowadzeniu odpowiednio dobranej diety oraz ćwiczeń fizjoterapeutycznych. Pacjenci z sarkopenią powinny być objęci holistyczną opieką medyczną, ponieważ sarkopenia wiąże się z wystąpieniem poważnych powikłań, które mogą dodatkowo obniżyć jakość życia chorych.
Bibliografia
- R. Krzymińska-Siemaszko, Katarzyna Wieczorowska-Tobis, Rola żywienia w rozwoju, prewencji i leczeniu sarkopenii., „Geriatria”, 2013, 7: 157-164,
- K. Piotrowicz, Sarkopenia i rehabilitacja w sarkopenii, Medycyna Praktyczna [dostęp online],
- F. Masanes i inni, Cut-off points for muscle mass—not grip strength or gait speed—determine variations in sarcopenia prevalence, J Nutr Health Aging 2017/21.
