Rumień zakaźny (piąta choroba) – choroba wysypkowa u dzieci

Spis treści

1. Czym jest parwowirus B19 (B19V)?
2. Epidemiologia zakażeń parwowirusem B19
3. Objawy kliniczne zakażeń parwowirusem B19
4. Rumień zakaźny – przebieg infekcji
5. Rumień zakaźny u kobiet w ciąży
6. Diagnostyka laboratoryjna rumienia zakaźnego
7. Leczenie i profilaktyka rumienia zakaźnego (piątej choroby)

Rumień zakaźny jest ostrą wirusową chorobą wieku dziecięcego. Choroba znana jest również jako zespół spoliczkowanego dziecka, ze względu na charakterystyczne objawy, oraz pod nazwą „piąta choroba”, co wynika z jej umiejscowienia na piątym miejscu listy sześciu chorób wysypkowych u dzieci, po odrze, płonicy, różyczce i chorobie Dukesa (przed rumieniem nagłym).

Czym jest parwowirus B19 (B19V)?

Parwowirusy (rodzina Parvoviridae) są małymi, bezotoczkowymi wirusami, których materiałem genetycznym jest DNA. Charakteryzuje je wysoka odporność na niekorzystne warunki środowiskowe – tolerują zmiany temperatury i pH. Parwowirusy są powszechnymi na całym świecie czynnikami zakaźnymi wywołującymi parwowirozę u zwierząt i ludzi. Gatunki odpowiedzialne za infekcje u zwierząt nie są chorobotwórcze dla człowieka. Nie można zarazić się parwowirozą od psa lub kota. Jedynym gatunkiem odpowiedzialnym za zachorowania u ludzi (i tylko u ludzi) jest Parvovirus B19. Najczęstszym objawem zakażenia parwowirusem B19 jest rumień zakaźny. 

Epidemiologia zakażeń parwowirusem B19

Zakażenia parwowirusem B19 mogą mieć charakter sporadyczny lub mogą prowadzić do powstania ognisk epidemicznych w przedszkolach, szkołach, szpitalach. Źródłem zakażenia są chorzy i ludzie zakażeni bezobjawowo. Po kontakcie z wirusem choruje 50-60% osób. Szczyt zakaźności przypada na okres przed pojawieniem się wysypki, zakaźność zanika w okresie wysypkowym. W niektórych  postaciach klinicznych infekcji (zespół grudkowo-krwotocznych „rękawiczek i skarpetek”) okres zakaźności może utrzymywać się również w trakcie występowania wysypki.

Drogi zakażenia parwowirusem B19:

• kropelkowa – poprzez wydalanie cząstek wirusa w trakcie mówienia, kasłania, kichania wraz ze śliną i wydzieliną z nosa,
• wertykalna – w trakcie ciąży (od matki do płodu),
• przy przetaczaniu krwi i preparatów krwiopochodnych.

Choroba wywoływana przez parwowirusa B19 ma charakter sezonowy – największą liczbę przypadków obserwuje się późną zimą i wiosną. Nasilenie liczby przypadków obserwuje się co 4 lata. 

Zachorowanie na rumień zakaźny nie podlega zgłaszaniu do Inspekcji Sanitarnej.

Objawy kliniczne zakażeń parwowirusem B19

U około 25% zakażonych infekcja parwowirusem B19 przebiega bezobjawowo, u około 50% przypomina łagodne przeziębienie. Przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy dotyczy głównie dorosłych. Pełne, charakterystyczne dla zakażenia parwowirusem B19 objawy przyjmują postać rumienia zakaźnego lub zespołu grudkowo-krwotocznych „rękawiczek i skarpetek„. Zakażenie może również prowadzić do wystąpienia zespołu poliartropatii (odczynowe zapalenie stawów), przewlekłej niedokrwistości i przełomu aplastycznego (ciężka niedokrwistość).

Rumień zakaźny – przebieg infekcji

• Okres wylęgania (wiremia) – trwa od 4 do 21 dni. Wirus przedostaje się do krwi i namnaża się w komórkach prekursorowych erytrocytów. Następuje wydalanie cząsteczek wirusa wraz z wydzieliną z dróg oddechowych. Pojawiają się niespecyficzne objawy ogólne przypominające przeziębienie lub grypę: gorączka, ból gardła, katar, ból głowy, bóle mięśni i stawów, złe samopoczucie, biegunka. Objawy ustępują zazwyczaj w ciągu 4-14 dni.

• Okres osutkowy (wysypkowy) – trwa od 6 do 21 dni.

U dzieci początkowo pojawia się na twarzy czerwono-fioletowy rumień o wyraźnych granicach, przypominający skrzydła motyla lub uderzone policzki (bez zmian na nosie i brodzie). W ciągu kilku dni wysypka pojawia się również na tułowiu, pośladkach, ramionach oraz kończynach dolnych i ma tendencję do zlewania się w skupiska przypominające girlandy.

U dorosłych zmiany na twarzy z reguły nie występują, natomiast pojawia się wysypka na dystalnych częściach kończyn (zespół grudkowo-krwotocznych „rękawiczek i skarpetek”). Mogą również pojawiać się wykwity na błonie śluzowej jamy ustnej.

Wysypka może ustępować i ponownie nawracać pod wpływem temperatury (gorąca kąpiel), emocji, wysiłku, przy podrażnieniu skóry.

Zespół poliartropatii (odczynowe zapalenie stawów) – jest dominującym objawem zakażenia parwowirusem B19 u dorosłych i występuje głównie u kobiet. Zmiany mogą występować z rumieniem lub bez. Stan zapalny dotyka zazwyczaj symetrycznie kilku stawów: międzypaliczkowych, nadgarstkowych, kolanowych lub skokowych.

Przewlekła niedokrwistość – występuje jako następstwo zakażenia parwowirusem B19 u osób z zaburzoną odpornością. W tej postaci infekcji nie pojawia się wysypka.

Przełom aplastyczny (ciężka niedokrwistość) – intensywne namnażanie wirusa prowadzi do zmniejszenia produkcji i szybkiego rozpadu erytrocytów, a w efekcie do szybkiego spadku stężenia hemoglobiny. Objawami są bladość skóry, osłabienie i przyspieszona akcja serca.

Rumień zakaźny u kobiet w ciąży

Szacuje się, że około 50% kobiet w ciąży jest wrażliwych na zakażenie parwowirusem B19. Prawdopodobieństwo przezłożyskowego przeniesienia zakażenia wynosi około 30%. Infekcja może prowadzić do samoistnego poronienia i obumarcia płodu. Ryzyko ciężkiego zakażenia i śmierci płodu po zakażeniu matki parwowirusem B19 wynosi około 5% i jest największe w drugim trymestrze. Większość dzieci, u których doszło do zakażenia wewnątrzmacicznego, rozwija się prawidłowo, jednak zakażenie stwarza ryzyko wystąpienia w noworodków niedokrwistości, obrzęku uogólnionego, zapalenia mięśnia sercowego, niewydolności serca.

Diagnostyka laboratoryjna rumienia zakaźnego

Rozpoznanie zakażenia parwowirusem B19 opiera się na wywiadzie lekarskim i charakterystycznych objawach chorobowych. Pomocna w rozpoznaniu jest diagnostyka laboratoryjna. Wykonanie badań laboratoryjnych zalecane jest u kobiet ciężarnych, chorych w trakcie przełomu aplastycznego, osób z zaburzeniami odporności, oraz noworodków z uogólnionym obrzękiem lub podejrzeniem zakażenia wrodzonego.

W rozpoznaniu parwowirozy zastosowanie mają badania molekularne (genetyczne) i badania serologiczne.

Badania genetyczne – polegają na wykrywaniu w próbce krwi materiału genetycznego charakterystycznego dla  parwowirusa B19. Powszechnie stosowaną metodą jest Real Time-PCR. Tego rodzaju diagnostyka ma zastosowanie w rozpoznaniu przełomu aplastycznego oraz u osób z niedoborami odporności, u których wyniki badań serologicznych mogą być fałszywie ujemne. Materiał genetyczny parwowirusa może być wykrywalny w krwi przez wiele miesięcy od zakażenia, dlatego  metoda molekularna nie jest ostatecznym potwierdzeniem ostrej fazy zakażenia.

Badania serologiczne – polegają na wykrywaniu w krwi swoistych przeciwciał przeciwko parwowirusowi B19. Badania wykonywane są u kobiet ciężarnych, osób z nietypowymi objawami w przebiegu zakażenia, noworodków z uogólnionym obrzękiem i podejrzeniem zakażenia wrodzonego. Przeciwciała oznaczane są w klasach IgM i IgG. Przeciwciała klasy IgM pojawiają się po 7-10 dniach od zakażenia i utrzymują się ok. 3 miesięcy. Przeciwciała IgG pojawiają się 3-4 tygodnie od zakażenia, ich stężenie powoli narasta i utrzymują się najprawdopodobniej do końca życia.

Tabela nr 1 Interpretacja badań serologicznych w przebiegu zakażenia parwowirusem B19

Przyczyny wyników serologicznych fałszywie ujemnych przy zakażeniu parwowirusem B19:

• okienko serologiczne – zbyt wcześnie pobrana próbka do badań,
• niedobory odporności,
• przełom aplastyczny.

Przyczyny wyników serologicznych fałszywie dodatnich dla IgM przy zakażeniu parwowirusem B19 – obecność w krwi:

• czynnika reumatoidalnego,
• przeciwciał przeciwjądrowych,
• przeciwciał anty-EBV IgM.

Leczenie i profilaktyka rumienia zakaźnego (piątej choroby)

Nie istnieje leczenie przyczynowe zakażeń parwowirusem B19. Zazwyczaj nie ma potrzeby leczenia objawowego. Zakażenie nie stwarza zagrożenia nadkażeń bakteryjnych. W większości przypadków infekcji u ludzi rokowania są pomyślne, a uzyskana odporność utrzymuje się przez całe życie.

W przypadku stwierdzenia zakażenia u ciężarnej przed 20. tygodniem ciąży wdrażany jest nadzór stanu płodu. Wystąpienie objawów obrzęku płodu jest wskazaniem do hospitalizacji.

Profilaktyka zakażeń parwowirusem B19 opiera się na działaniach nieswoistych. Należy dbać o higienę osobistą (częste mycie rąk), kobiety ciężarne powinny unikać kontaktu z małymi dziećmi.

Piśmiennictwo

1. Dr hab. med. Leszek Szenborn „  Rumień zakaźny (tzw. piąta choroba, ang. fifth disease)” https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/72252,rumien-zakazny-tzw-piata-choroba-ang-fifth-disease (dostęp 22.01.2024 r.)
2. Dr hab. n. med. Ernest Kuchar „Choroby wywołane przez parwowirus B19 u dorosłych” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157636,choroby-wywolane-przez-parwowirus-b19-u-doroslych (dostęp 22.01.2024 r.)
3. Dr n. med. Andrzej Bacz „Zakażenie parwowirusem B19 w ciąży” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63108,zakazenie-parwowirusem-b19-w-ciazy (dostęp 22.01.2024 r.)
4. Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec „Choroby wywołane przez parwowirusa B19 https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.10. (dostęp 22.01.2024 r.)
5. 2.      Anna Markowska, Emilia Połczyńska-Kaniak, „Zakażenie parwowirusem B19 w czasie ciąży” Ginekologia po Dyplomie Nr 04 (lipiec) / 2011