Spis treści
- Czym jest rtęć i jak dostaje się do organizmu?
- Ostre zatrucie rtęcią – objawy
- Przewlekłe zatrucie rtęcią – objawy
- Rtęć – wartości biologiczne i toksyczne
- Jak wykryć rtęć w organizmie?
Czym jest rtęć i jak dostaje się do organizmu?
Rtęć w postaci metalu występuje w temperaturze pokojowej w stanie ciekłym. Jest najbardziej lotnym metalem. Najbardziej narażeni zawodowo na działanie par rtęci są pracownicy zatrudnieni w przemyśle wydobywczym, przy produkcji chloru i ługu metodami elektrolitycznymi, przy produkcji barwników i fungicydów.
Źródłem rtęci zanieczyszczającej środowisko jest spalanie produktów ropy naftowej i węgla. Rtęć jest stałym składnikiem ścieków komunalnych, których stosowanie do nawożenia gleb stanowi duże zagrożenie włączenia tego metalu do produktów spożywczych. Nagromadzenie rtęci w żywności pochodzenia morskiego i lądowego stwarza ryzyko dla człowieka, głównie przez spożywanie ryb, a zwłaszcza tuńczyków, krabów i ślimaków oraz ptactwa łownego.
Rozmieszczenie w narządach tego metalu jest uwarunkowane nie tylko rodzajem związku rtęci wchłoniętego do organizmu, lecz zależy też od czasu trwania ekspozycji. W pracy zawodowej główną drogą wchłaniania rtęci jest układ oddechowy. Rtęć wchłonięta w ten sposób jest w 80% zatrzymywana w organizmie.
Pary rtęci w procesie oddychania dostają się do krwi, gdzie pewna część tego metalu przenika przez barierę mózgowo – rdzeniową i barierę łożyska, powodując odkładanie rtęci w mózgu i tkankach płodu. U ludzi eksponowanych na pary rtęci wydalanie tego metalu z moczem nieznacznie przewyższa wydalanie z kałem.
Ogólnie wiadomo, że błona komórkowa jest pierwszym miejscem atakowanym nie tylko przez rtęć, lecz także i inne metale ciężkie. Grupy sulfhydrylowe, wchodzące w skład błon komórkowych wykazują wysoki stopień powinowactwa do rtęci i jej związków. Prawie wszystkie białka zawierają grupy sulfhydrylowe i dlatego związki rtęciowe mogą zakłócić prawie wszystkie reakcje enzymatyczne.
Nerki są narządem o największej zdolności do kumulacji rtęci, niezależnie od jej postaci.
Ostre zatrucie rtęcią – objawy
Narządem krytycznym w zatruciach ostrych parami rtęci są płuca. Może rozwinąć się ostre zapalenie oskrzeli, oskrzelików i śródmiąższowe zapalenie płuc. Zgon następuje z powodu niewydolności oddechowej.
W przebiegu ostrego zatrucia rtęcią może się pojawić krwotoczne zapalenie jelit z odwodnieniem i ostrą niewydolnością krążenia, ślinotok, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, objawy uszkodzenia nerek oraz uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Postać ostra może przejść w postać przewlekłą. W przypadku spożycia nieorganicznych soli rtęci następuje ślinotok, pieczenie w przełyku, wymioty, krwawa biegunka, martwica błony śluzowej jelit oraz uszkodzenie czynności nerek prowadzące do bezmoczu i uremii.
Przewlekłe zatrucie rtęcią – objawy
W przypadku przewlekłego narażenia na pary rtęci układem krytycznym jest ośrodkowy układ nerwowy. Ta postać choroby występuje w przypadku długotrwałego narażenia na niskie stężenia par rtęci.
Przewlekłe zatrucie rtęcią rozwija się powoli, po kilkutygodniowym lub kilkuletnim narażeniu. W pierwszej kolejności pojawiają się niecharakterystyczne ogólne objawy zatrucia rtęcią, takie jak osłabienie, bóle głowy i bóle kończyn, ślinotok, zapalenie błon śluzowych i dziąseł, wypadanie zębów oraz wysychanie jamy ustnej. Bardzo charakterystycznym objawem zatrucia rtęcią jest występowanie niebiesko-fioletowego rąbka na dziąsłach, skłonności do biegunek i objawy uszkodzenia czynności nerek.
W dalszym przebiegu choroby obserwowane są głównie objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, do których należą kolejno: zaburzenia snu, upośledzenie koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci, wzmożonej pobudliwości nerwowej, stan nieśmiałości, dużej wrażliwości, zmienności nastroju od agresywnych do przygnębienia. Występuje drżenie pleców, przechodzące stopniowo w drżenie rąk, ramion, głowy i nóg, niezborność chodu. Osoby zatrute rtęcią często mają problemy z pisaniem, charakterystyczne jest tzw. „drżące pismo”. Rozwija się zespół encefalopatii rtęciowej, w której dominują zaburzenia móżdżkowe.
Rtęć – wartości biologiczne i toksyczne
W badaniach nad oceną ryzyka narażenia na pary rtęci metalicznej stwierdzono zależność pomiędzy stężeniem rtęci w moczu a stężeniem tego metalu we krwi. Ocenę ryzyka wynikającego z narażenia ludzi na związki metylortęciowe ustalono na podstawie najmniejszej dawki dziennej dla organizmu człowieka, która wywołuje objawy zatrucia.
Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności ustalił tymczasową dopuszczalną tygodniową dawkę równą 0,3 mg całkowitej ilości rtęci dla człowieka. Dawka ta nie może zawierać więcej niż 0,2 mg metylortęci (wyrażonej jako rtęć). Ilości są zrównoważone 5 µg/kg mc. i 3,3 µg/kg mc. rtęci całkowitej lub organicznej.
W różnych krajach wartości NDS (najwyższe dopuszczalne stężenie) dla par rtęci wahają się w granicach 0,06 – 0,10 mg/m3
W Polsce zaproponowana została wartość NDS dla par rtęci: 0,025 mg/m3, NDSCh (najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe): 0,2 mg/m3, wartość DSB (dopuszczalne stężenie biologiczne) wynosi 50 µg/g kreatyniny.
Dla nieorganicznych związków rtęci NDS wynosi 0,05 mg/m3, NDSCh 0,15 mg/m3, a dla organicznych związków rtęci NDS odpowiednio 0,01 mg/m3, a NDSCh 0,03 mg/m3.
Jak wykryć rtęć w organizmie?
Zawartość rtęci w organizmie człowieka można określić za pomocą badania próbki krwi lub moczu. Jako jedna z nielicznych w Polsce, pracownia spektrometrii mas ALAB laboratoria wykonuje te badania przy wykorzystaniu wysoce referencyjnej techniki, jaką jest ICP-MS (spektrometria mas sprzężona z plazmą wzbudzoną indukcyjnie). Dzięki temu analiza materiału odbywa się na najwyższym poziomie czułości i selektywności, spełnia wymogi najnowszych światowych standardów, a uzyskane w ten sposób wyniki mieszczą się w najwyższych zakresach wiarygodności.
