Badania laboratoryjne w diagnostyce nowotworów mogą być badaniami przesiewowymi lub pierwszym etapem ścieżki diagnostycznej. Jakie badania laboratoryjne, czasem wykonane przypadkowo, mogą sugerować obecność nowotworu, jeśli ich wartości są podwyższone?
Zapraszamy do lektury drugiej części artykułu o najczęstszych nowotworach u kobiet i mężczyzn.
Przeczytaj część I: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn
Spis treści:
- Podwyższone OB a obecność nowotworu. Jak wysokie OB świadczy o nowotworze?
- LDH a nowotwory
- Morfologia – jakie choroby nowotworowe pomaga wykrywać?
- Niedokrwistość jako objaw choroby nowotworowej
- Nietolerancja glukozy
- Badanie ogólne moczu
- Markery nowotworowe
- Podsumowanie
Podwyższone OB a obecność nowotworu. Jak wysokie OB świadczy o nowotworze?
Wskaźnik OB jest markerem stanu zapalnego. Jest nieswoistym markerem stanu zapalnego o małej czułości i swoistości, jego podwyższenie może być powodowane przez wiele czynników. Dlatego podwyższone OB zawsze jest wskazówką do różnicowania tego stanu z chorobami zapalnymi, jako przyczynami przyspieszonego OB. Niemniej jednak klinicyści wskazują, iż trzycyfrowe OB (powyżej 100 mm/godz) z dużą pewnością świadczy o chorobie nowotworowej. Trzycyfrowe OB, zwłaszcza jeśli wahania jego wartości pomiędzy pomiarami są niewielkie, jest cechą charakterystyczną dla szpiczaka plazmocytowego.
Jakie OB jest niepokojące? Jeśli wynik OB jest dwucyfrowy (powyżej 20 mm/godz), nie ma tendencji do zmniejszania się, jest to wynik, który powinien skłaniać do głębszej diagnostyki. Pamiętać również należy, iż nawet niewielkie przyspieszenie OB (tzw. wynik graniczny) bez znalezionej przyczyny powinno być przesłanką do jego powtórzenia po około miesiącu i ponownie po upływie następnego. Jeśli wynik się powtarza, albo ma tendencję wzrostową jest to również przesłanka do poszukiwania przyczyny i głębszej diagnostyki, w tym w kierunku nowotworów.
LDH a nowotwory
Aktywność LDH – enzymu dehydrogenaza mleczanowa – jest parametrem nieswoistym, który ulega podwyższeniu w sytuacji uszkodzenia tkanek (np. w zawale serca, urazach mięśni, stanach po znacznym wysiłku fizycznym czy w niedokrwistości megaloblastycznej – jest wówczas markerem nieefektywnego tworzenia krwinek czerwonych).
Stanem uszkodzenia tkanek jest również rozpad komórek nowotworowych, który ma miejsce podczas ich masywnej proliferacji (czyli procesu namnażania się komórek, który jest stanem niekontrolowanym w procesach nowotworowych). Z tego powodu aktywność LDH może być wyższa w chorobach nowotworowych.
Jest to jednak parametr na tyle nieswoisty, iż nie ma uzasadnienia aby traktować go jako test przesiewowy w kierunku choroby nowotworowej. Jeśli jest jednak podwyższony i nie znajdujemy przyczyny może to sugerować, iż źródłem takiego stanu jest nowotwór.
U osób z rozpoznaną już chorobą nowotworową aktywność LDH jest cennym parametrem stopnia zaawansowania nowotworów układu chłonnego (chłoniaków nieziarniczych).
Morfologia – jakie choroby nowotworowe pomaga wykrywać?
Morfologia jest badaniem, które pomaga wykrywać obecność nowotworów krwi – białaczek ostrych, białaczek przewlekłych oraz nowotworów mieloproliferacyjnych.
Najczęściej rozpoznawane nowotwory na podstawie morfologii wykonanej przypadkowo, lub w celach profilaktycznych to:
- przewlekła białaczka limfocytowa
- przewlekła białaczka szpikowa
- czerwienica prawdziwa (po wykluczeniu innych przyczyn)
- nadpłytkowość samoistna (po wykluczeniu innych przyczyn)
Morfologia jest również pomocna w przypadku białaczek ostrych, jednak ze względu na bardzo szybki rozwój choroby, tę postać białaczki często rozpoznaje się na etapie zaawansowanym.
>> Przeczytaj także: Powiększone węzły chłonne (limfadenopatia) – przyczyny, diagnostyka
Niedokrwistość jako objaw choroby nowotworowej
Morfologia jest badaniem, które pomaga również wykrywać niedokrwistość z niedoboru żelaza. Charakteryzuje się:
- niskim stężeniem hemoglobiny
- małą krwinką czerwoną (parametr MCV obniżony)
- krwinka czerwona zawiera mniejszą ilość hemoglobiny (obniżone parametry MCH i MCHC)
Przyczyną tego typu niedokrwistości może być niedobór żelaza w diecie lub nadmierna jest utrata, spowodowana krwawieniami. U miesiączkujących kobiet anemia jest dosyć częstym zjawiskiem. Jednak u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn zawsze jest to sygnał alarmowy sugerujący, iż pacjent ma krwawienie z przewodu pokarmowego, które jest wynikiem nowotworu jelita grubego.
Dlatego nigdy nie należy lekceważyć tego objawu. Niski poziom hemoglobiny może być związany z chorobą nowotworową, wskazana jest dalsza diagnostyka w tym kierunku.
>> Przeczytaj również:
- Najczęstsze rodzaje anemii i ich przyczyny
- Suplementacja i leczenie preparatami żelaza w stanach niedoborów i w niedokrwistości
Nietolerancja glukozy
Nietolerancja glukozy jest stanem podwyższonego poziomu glukozy na czczo lub nieprawidłowej glikemii stwierdzonej w czasie badania krzywej cukrowej. Podwyższony poziom glukozy na czczo u większości pacjentów jest stanem przedukrzycowym i wymaga monitorowaniu w kierunku tej choroby. Jeśli jednak mamy do czynienia ze świeżo zdiagnozowanymi zaburzeniami tolerancji glukozy, którym towarzyszą objawy żołądkowo-jelitowe, bóle w okolicach lędźwiowej części kręgosłupa lub żółtaczka powinno to być sygnałem skłaniającym do poprowadzenia diagnostyki w kierunku raka trzustki.
Badanie ogólne moczu
Obecność erytrocytów w moczu – krwinkomocz – najczęściej jest objawem infekcji układu moczowego, może być również wynikiem nieodpowiedniego przygotowania pacjenta do badania (np. badania moczu u kobiety jeszcze w trakcie miesiączki). Może to być również objaw raka nerki lub raka pęcherza moczowego, zwłaszcza jeśli nie towarzyszą mu objawy infekcji.
Białkomocz z kolei może być objawem choroby łańcuchów lekkich – jednej z postaci szpiczaka. Odpowiednio wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie leczenia może zapobiec uszkodzeniu nerek pacjenta.
>> Przeczytaj także: Laboratoryjne badania nerek
Markery nowotworowe
Markery nowotworowe są substancjami lub związkami wytwarzanymi i uwalnianymi przez komórki nowotworowe. Część z nich produkowana jest w organizmie w warunkach fizjologii lub na pewnym etapie rozwoju (np. w życiu płodowym), jednak prawidłowe komórki produkują te substancje stężeniach niższych, niż ma to miejsce w przypadku komórek nowotworowych.
Więcej o markerach nowotworowych piszemy w artykule: Czym są markery nowotworowe i jakich dostarczają informacji?
Zachęcamy również do zapoznania się z bardziej szczegółowymi informacjami nt.:
- CA-125 – markera mogącego świadczyć o obecności raka jajnika,
- CA 15-3 – markera raka piersi,
- CA 19-9 – markera raka trzustki,
- CA 72-14 – markera raka przewodu pokarmowego
- CYFRA 21-1 – markera raka płuc,
- białko S-100 – markera czerniaka.
Podsumowanie
Należy pamiętać, iż rozpoznanie nowotworu odbywa się na podstawie badania histopatologicznego lub cytologicznego pobranego do badań materiału. Może to być wycinek guza, wycinek usuniętej w czasie operacji tkanki, krew lub wymaz (np. z szyjki macicy). Pozostałe badania, w tym badania laboratoryjne, są badaniami pomocniczymi i na ich podstawie nie rozpoznajemy choroby. Są cennym uzupełnieniem diagnostyki, a czasami właśnie od tych badań zaczyna się droga do rozpoznania choroby.
Piśmiennictwo
1. Charliński G., Jak zostać mistrzem diagnostyki hematoonkologicznej w POZ?, wykład XI Ogólnopolska Konferencja Pułapki Codziennej Praktyki Lekarskiej, online 04.09.2024-05.09.2024
2. Szczepański T., Czy zwiększoną aktywność LDH można uznać za jeden z przesiewowych parametrów u pacjentów z nawet minimalnym ryzykiem nowotworu (nieswoiste objawy)?, https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.11.6.1, 22.01.2015, dostęp 24.09.2024
3. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2020 roku; Urszula Wojciechowska, Klaudia Barańska, Irmina Michałek, Paweł Olasek, Marta Miklewska, Joanna A. Didkowska; Warszawa 2022.
4. https://ecis.jrc.ec.europa.eu
5. Kobiela-Mednis A. Wybrane wskaźniki stanu zapalnego, Centrum Wiedzy ALAB laboratoria, 24 lipca 2023, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/wybrane-wskazniki-stanu-zapalnego/ , dostęp 24.09.2024
