Refluks przełyku – farmakogenetyka i zoptymalizowane podejście do leczenia

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego należą do jednych z najczęstszych schorzeń, z którymi pacjenci zgłaszają się do gabinetu lekarskiego. Jedną z powszechnych dolegliwości jest choroba refluksowa przełyku. Jej szerokie spektrum objawów może utrudnić postawienie trafnej diagnozy, a leczenie jest długotrwałe.

Należy dążyć do wygojenia zmian zapalnych śluzówki przełyku, a także zapobiegać nawrotom choroby. Podstawą farmakoterapii jest hamowanie wydzielania kwasu solnego za pomocą leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP).

Spis treści:

1. Choroba refluksowa przełyku – co to jest i jakie są jej przyczyny?
2. Jakie są konsekwencje nawracającego refluksu?
3. Jak leczyć chorobę refluksową przełyku?
4. Indywidualizacja leczenia refluksu przełyku – znaczenie farmakogenetyki

Choroba refluksowa przełyku – co to jest i jakie są jej przyczyny?

Refluks (GERD – ang. gastroesophageal reflux disease) jest schorzeniem powszechnym, definiowanym jako cofanie się treści żołądkowej do przełyku, które powoduje m.in. zgagę i uczucie pieczenia w jamie ustnej oraz w przełyku.

Dolegliwości powtarzają się z częstością wpływającą niekorzystnie na jakość życia, obniżając komfort fizyczny i psychiczny, wpływając na sen i wydajność pracy. Może dochodzić również do uszkodzenia przełyku.

Podstawowymi objawami GERD są:

• zgaga – uczucie palenia i pieczenia w klatce piersiowej i przełyku, za mostkiem, niekiedy dochodzące nawet do gardła,
• odbijanie i uczucie kwasu w ustach,
• trudności lub ból przy przełykaniu,
• ból i pieczenie w klatce piersiowej.

Choroba refluksowa przełyku może wywoływać także objawy, które nie są bezpośrednio związane przełykiem, takie jak:

• przewlekły kaszel,
• przewlekła chrypka,
• zapalenie krtani,
• nadżerki na zębach,
• syndrom astmy oskrzelowej.

Rosnąca zachorowalność na GERD ma związek z powszechnym występowaniem środowiskowych czynników ryzyka, do których należą:

• palenie papierosów,
• spożywanie alkoholu,
• niewłaściwa dieta i brak aktywności fizycznej prowadzące do nadwagi i otyłości.

>> Przeczytaj też: Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)

Jakie są konsekwencje nawracającego refluksu?

Refluks przełyku bardzo często nawraca – nawet 80% pacjentów, którzy nie otrzymali właściwego leczenia, ponownie w ciągu roku, boryka się z dolegliwościami cofającego się pokarmu. Niewłaściwe leczenie, ciężkiego przebiegu GERD prowadzi do szeregu poważnych powikłań, w tym do:

• zwężenia przełyku,
• krwawienia przewodu pokarmowego,
• zwiększenia ryzyka wystąpienia raka krtani i gardła.

Celem leczenia GERD jest poprawa jakości życia pacjenta dzięki ustąpieniu objawów oraz zmniejszenie ryzyka rozwoju powikłań.

Jak leczyć chorobę refluksową przełyku?

Leczenie choroby refluksowej przełyku obejmuje zarówno metody niefarmakologiczne, jak i farmakologiczne. Pacjentom z GERD zaleca się zmianę stylu życia, w tym m.in.:

• zaprzestanie palenia tytoniu,
• zjedzenie ostatniego posiłku na 2-3 godziny przed snem,
• redukcję masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości, a także
• unikanie produktów i potraw, które mogą nasilać objawy – co jest kwestią bardzo indywidualną.

Poza powyższym leczeniem niefarmakologicznym, u większości chorych konieczne jest podjęcie leczenia farmakologicznego. W tym celu stosowane są inhibitory pompy protonowej (IPP).

Mechanizm działania IPP polega na hamowaniu wydzielanie kwasu solnego produkowanego w komórkach żołądka. Leki te są zazwyczaj dobrze tolerowane, jeśli stosuje się je zgodnie ze wskazaniami. Z drugiej strony długotrwałe ich przyjmowanie może wiązać się z zaburzeniami mikrobioty jelitowej.

Indywidualizacja leczenia refluksu przełyku – znaczenie farmakogenetyki

W leczeniu choroby refluksowej przełyku niezbędne jest spersonalizowane podejście do pacjenta. Sposób postępowania zależy od indywidualnych predyspozycji chorego oraz współistniejących chorób i tolerancji na leki.

Przed wyborem najwłaściwszego leku z grupy IPP, zwłaszcza w przypadku pacjentów, u których wskazane jest zastosowanie podwójnej dawki, warto wykonać badanie farmakogenetyczne, na którego podstawie lekarz może podjąć decyzję o postępowaniu terapeutycznym.

Rodzajów IPP dostępnych na polskim rynku jest kilka, dlatego też istnieje możliwość dobrania indywidualnego leczenia, aby terapia farmakologiczna była jak najbardziej skuteczna i bezpieczna.

W panelu farmakogenetycznym, dostępnym w ALAB laboratoria, są analizowane 4 inhibitory pompy protonowej, pod kątem odpowiedzi pacjenta na leczenie. Są to:

• omeprazol – lek dostępny również bez recepty (w Polsce zarejestrowanych jest ok. 30 preparatów omeprazolu pod różnymi nazwami),
• pantoprazol – również może być dostępny bez recepty,
• lanzoprazol,
• dekslanzoprazol.

Preparaty różnią się między sobą, m.in. siłą hamowania wydzielania kwasu solnego oraz czasem, jaki musi upłynąć po ich zastosowaniu, aby uzyskać takie pH w górnym odcinku przewodu pokarmowego, które umożliwia gojenie się zmian zapalnych w przełyku.

U ok. 10–40% pacjentów z GERD objawy utrzymują się pomimo stosowania IPP, co określa się jako chorobę refluksową przełyku oporną na leczenie IPP. Jednak najczęstszą przyczyną braku pozytywnego efektu leczenia jest niewłaściwe przyjmowanie leków przez pacjentów, np. zażywanie leków po posiłku, podczas gdy należy przyjmować je 30-60 minut przed posiłkiem.

Przyczyną nieskuteczności IPP, u niektórych pacjentów, może być też predyspozycja genetyczna do szybkiego metabolizmu tych leków, uwarunkowana polimorfizmem genu CYP2C19. Zjawisko to jest dosyć częste i może dotyczyć nawet 60–70% osób. Pomocne może być badanie farmakogenetyczne, na którego podstawie można sprawdzić metabolizm na leki i wybrać odpowiedni inhibitor pompy protonowej działający na inne szklaki metaboliczne.

Tym samym badania genetyczne mogą poprawić skuteczność i bezpieczeństwo leczenia choroby refluksowej przełyku. W celu wykonania testu i analizy profilu genetycznego pacjenta, pobiera się jedną próbkę krwi. Otrzymany raport zawiera rekomendacje dotyczące rodzaju i dawkowania danego inhibitora pompy protonowej (tabela).

Piśmiennictwo

1. Lipiński M. Czy wiemy już wszystko o stosowaniu inhibitorów pompy protonowej w terapii GERD? Kurier Medyczny, 2021, 1. (dostęp 24.01.2025)
2. Katz P.O., Dunbar K.B., Schnoll-Sussman F.H., i in. ACG Clinical Guideline for the Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux Disease. Am J Gastroenterol, 2022, 1, 117(1), 27-56. (dostęp 24.01.2025)
3. Tanvir F.N.U., Nijjar G.S., Aulakh S.K. i in. Gastroesophageal Reflux Disease: New Insights and Treatment Approaches.Cureus, 2024, 24, 16(8), e67654. (dostęp 24.01.2025)