Łagodny przerost prostaty, czyli łagodny rozrost stercza – BPH (Benign Prostate Hyperplasia) należy do najczęstszych chorób urologicznych u mężczyzn. Zmiany budowy histologicznej o typie rozrostu występują u 50% mężczyzn po 50 roku życia i wzrastają do 90% po 80 roku życia (po 10% na każdą dekadę). Terminu „łagodny” przerost prostaty używa się w wymiarze onkologicznym. Określenie charakteryzujące chorobę jako nienowotworową nie oznacza natomiast, że można ją bagatelizować. Nieleczone BPH może prowadzić powikłań jak zakażenia cewki i pęcherza, problemy z nerkami lub nawet trwałe zatrzymanie moczu.
Spis treści:
- Co to jest przerost prostaty?
- Jak jest zbudowany gruczoł krokowy?
- Zmiany w gruczole krokowym w przebiegu BPH
- Przerost prostaty – przyczyny
- Przerost gruczołu krokowego – objawy
- Przerost prostaty – diagnoza
- Przerost gruczołu krokowego – leczenie
Co to jest przerost prostaty?
Łagodny przerost prostaty (BPH) to niezłośliwe powiększenie gruczołu krokowego, które powstaje na skutek nadmiernego mnożenia się komórek stercza (gruczołowych i wywodzących się z elementów podścieliska).
Łagodny rozrost stercza należy do najczęściej spotykanych schorzeń u mężczyzn po 50 roku życia. Ocenia się, że mikroskopowe cechy BPH występują u ok. 50% mężczyzn w wieku 60 lat i niemal u wszystkich 80–latków. Z przeprowadzonych badań wynika, że częstość występowania objawów wzrasta wraz z wiekiem, chociaż należy podkreślić, iż zmiany mogą pojawiać się już u mężczyzn po 40 roku życia.
Klinicznie manifestuje się jako zespół objawów dolnego odcinka dróg moczowych, co może znacznie obniżyć jakość życia chorego.
Rak prostaty (stercza) najczęściej rozwija się ze strefy obwodowej – 75% przypadków, natomiast łagodny rozrost stercza powstaje w obrębie strefy przejściowej (płaty boczne gruczolaka) lub dodatkowo w strefie centralnej (płat środkowy, trzeci).
Powiększający się w wyniku rozrostu gruczoł krokowy uciska sterczową część cewki moczowej.
Jak jest zbudowany gruczoł krokowy?
Gruczoł krokowy (inaczej prostata, stercz) jest nieparzystym narządem występującym u mężczyzn (należącym do męskiego układu płciowego). Swoją wielkością przypomina orzech włoski, zlokalizowany jest wokół cewki moczowej, a dokładnie bezpośrednio pod pęcherzem moczowym, ku tyłowi od spojenia łonowego, na dnie miednicy mniejszej. Prawidłowa wielkość gruczołu krokowego (prostaty) wynosi ok. 25–30 ml. Główną rolą jest produkcja wydzieliny będącej ważnym składnikiem męskiego nasienia (spermy).
Przez miąższ stercza przebiega cewka moczowa oraz przewody wytryskowe. W obrębie stercza można wyodrębnić 4 strefy: centralną, przejściową, obwodową oraz spoidło przednie pozbawione całkowicie utkania gruczołowego.
Zmiany w gruczole krokowym w przebiegu BPH
W początkowej fazie opór związany z występowaniem przeszkody podpęcherzowej kompensowany jest przez roboczy przerost wypieracza pęcherza moczowego. Klinicznie w okresie tym występuje głównie częstomocz. Przerośnięty mięsień opróżnia całkowicie pęcherz moczowy.
>> Przeczytaj także: Częstomocz, wielomocz i oddawanie moczu w nocy – jakie są przyczyny?
W miarę powiększania objętości stercza narastają objawy przeszkody podpęcherzowej. Mięśniówka ściany pęcherza moczowego po okresie przerostu ulega częściowemu zanikowi, z czym wiąże się postępująca atonia pęcherza. W śluzówce pęcherza pojawiają się uchyłki niekiedy dochodzące do znacznych rozmiarów. Zwiększa się ilość zalegającego moczu po mikcji. Infekcja dróg moczowych dodatkowo nasila objawy podrażnienia pęcherza moczowego. Częstym powikłaniem może być występowanie kamieni w pęcherzu moczowym.
Przerosły gruczoł krokowy może uciskać ujścia moczowodów, a przez to powodować zastój moczu w górnym odcinku dróg moczowych. Wzrost ciśnienia śródmiedniczkowego może powodować uszkodzenie czynności nerek, w skrajnych przypadkach może dojść do przewlekłej niewydolności nerek.
Nagłe zatrzymanie moczu jest wynikiem nadmiernego przekrwienia gruczołu krokowego, do którego może dojść w wyniku zapalenia stercza, po spożyciu alkoholu, kawy, odbytym stosunku płciowym lub ochłodzeniu organizmu.
Przerost prostaty – przyczyny
Przyczyny rozrostu gruczołu krokowego nie są do końca jasne. Dobrze udokumentowana jest zależność od:
- wieku chorego,
- zaburzeń hormonalnych – zmian stężeń hormonów płciowych tj. testosteronu, dihydrotestosteronu oraz estrogenów.
Dihydrotestosteron w przeroście prostaty
Produkcja testosteronu w jądrach regulowana jest przez oś podwzgórze–przysadka. Podwzgórze produkuje hormon uwalniający hormon luteinizujący (LH–RH) stymulujący przysadkę do wydzielania hormonu luteinizującego (LH). LH po związaniu się z receptorami komórek Leydiga w jądrach stymuluje biosyntezę testosteronu. Wolny testosteron wnika do gruczołu krokowego, gdzie pod wpływem 5–α–reduktazy ulega przemianie do bardziej aktywnej formy – dihydrotestosteronu (DHT). DHT wiążąc się z receptorami położonymi na jądrach komórkowych, powoduje produkcję mRNA i białek, dzięki czemu następuje wzrost komórek stercza i ich proliferacja. Wraz z wiekiem obniża się ilość produkowanego testosteronu, przewaga estrogenów powoduje zagęszczenie receptorów jądrowych dla DHT. Dodatkowo estrogeny pobudzają proliferację komórek zrębu, a także prawdopodobnie hamują apoptozę.
Sugeruje się również udział w procesie rozrostu gruczołu krokowego czynników wzrostu (EGF – epidermal growth factor).
Przerost prostaty – czynniki sprzyjające
Inne czynniki, które mogą przyczynić się do rozrostu stercza to:
- czynniki środowiskowe (częściej chorują mieszkańcy dużych miast i terenów zanieczyszczonych),
- budowa ciała (u osób otyłych w tkance tłuszczowej zwiększa się przemiana androgenów w estrogeny),
- zaburzenia równowagi ilościowej pomiędzy liczbą komórek obumierających w następstwie apoptozy i liczbą komórek nowo tworzonych.
Przerost gruczołu krokowego – objawy
Objawy kliniczne związane z łagodnym przerostem prostaty wynikają z:
- powiększenia masy gruczołu krokowego,
- objawów z dolnego odcinka dróg moczowych.
Udział poszczególnych czynników może być zmienny i dlatego obraz kliniczny związany z łagodnym rozrostem stercza może być różny. Objawy łagodnego rozrostu stercza zasadniczo możemy podzielić na dwie grupy.
Objawy przeszkody podpęcherzowej
Spowodowane przez mechaniczny ucisk powiększonego gruczołu krokowego na cewkę moczową, co skutkuje:
- słabym, przerywanym strumieniem moczu,
- oddawaniem moczu kroplami,
- trudnościami z rozpoczęciem mikcji,
- parciem brzusznym,
- uczuciem niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego,
- zatrzymaniem moczu.
Objawy ze strony pęcherza moczowego
Objawy podrażnienia pęcherza moczowego to:
- częstomocz,
- oddawanie moczu w nocy,
- parcie naglące,
- nietrzymanie moczu z parcia,
- ból w czasie mikcji.
Przerost prostaty – etapy choroby
Rozrost stercza/prostaty to proces powolny, trwający nawet kilka lat. W przebiegu klinicznym łagodnego rozrostu stercza można odróżnić cztery okresy (następują kolejno):
- I okres – bezobjawowy: powiększenie stercza bez objawów klinicznych. Przepływ cewkowy jest prawidłowy;
- II okres – podrażnienia, w którym dominuje częstomocz, szczególnie nocny oraz parcie naglące. Przepływ cewkowy miernie upośledzony, w USG brak zalegania moczu po mikcji;
- III okres – kompensacji, w którym nasilają się objawy przeszkody podpęcherzowej. Nieprawidłowy kształt krzywej mikcyjnej oraz zaleganie moczu w pęcherzu;
- IV okres – dekompensacji, ze znacznym zaleganiem moczu po mikcji. Dodatkowo mogą rozwijać się różnego rodzaju powikłania np. zakażenia układu moczowego, kamica, uchyłki pęcherza moczowego, przewlekła niewydolność nerek.
>> Zobacz również: Zakażenia układu moczowego (ZUM) – przyczyny, objawy, diagnostyka
Przerost prostaty – diagnoza
W celu dokładnego ustalenia charakteru rozrostu, u pacjentów z objawami przeszkody pęcherzowej należy przeprowadzić wywiad chorobowy (IPSS – International Prostate Score System). W dalszej kolejności wykonać badanie fizykalne, w tym per rectum oraz oznaczyć poziom specyficznego antygenu sterczowego (PSA – Prostate Specific Antigen) i free PSA. W procesie diagnostycznym wykonuje się również inne badania laboratoryjne np. badanie ogólne i posiew moczu, oznaczyć stężenie mocznika ikreatyniny/eGFR w surowicy krwi. Pomocne mogą być: uroflowmetria, badanie ultrasonograficzne (TAUS, TRUS), ewentualnie urografia, cystoskopia.
Obecnie w szacowaniu dolegliwości spowodowanych przez BPH powszechnie stosowany jest międzynarodowy system oceny punktowej objawów towarzyszących chorobom prostaty (IPSS) oraz jakości życia (QoL – Quality of Life).
Przerost gruczołu krokowego – leczenie
U większości mężczyzn z objawami łagodnego rozrostu gruczołu krokowego wystarczająco skuteczne jest leczenie farmakologiczne. Metody chirurgiczne wykorzystuje się w razie jego niepowodzenia lub powikłań. Z uwagi na obciążenia współistniejące u wielu chorych szczególne zainteresowanie budzą metody minimalnie inwazyjne.
Leczenie farmakologiczne BPH
Leczenie farmakologiczne jest podstawową metodą postępowania przy objawach BPH. Dzięki lepszemu poznaniu patofizjologii BPH i wywoływanych przezeń zaburzeń mikcji obecnie operacji wymaga ponad trzykrotnie mniej chorych niż w latach 80. XX w.
Jakie są cele leczenia BPH?
Proces leczenia łagodnego przerostu prostaty ma na celu:
- powstrzymanie progresji łagodnego rozrostu stercza i zapobieganie zatrzymaniu moczu, a także innym powikłaniom choroby stanowiącym wskazania do leczenia chirurgicznego, takim jak uszkodzenie mięśnia wypieracza pęcherza moczowego, znaczne zaleganie moczu po mikcji oraz zastój w górnych drogach moczowych – powikłania te mogą prowadzić do niewydolności nerek
- przeciwdziałanie nasilaniu się dokuczliwości objawów ze strony dolnych dróg moczowych.
Leki stosowane w przeroście prostaty
W farmakoterapii łagodnego rozrostu stercza wykorzystuje się obecnie:
- inhibitory receptora α–adrenergicznego,
- inhibitory 5α–reduktazy,
- skojarzenie obu wymienionych grup leków,
- leki antycholinergiczne,
- fitoterapię.
Jeśli zaburzenia w oddawaniu moczu nie nasilają się, chorzy powinni zgłaszać się do urologa na badania kontrolne raz w roku.
Bibliografia
- E. M. Koźmińska: Leczenie łagodnego rozrostu gruczołu krokowego; Medycyna po Dyplomie 02/2017.
- R. Starownik, K. Bar, M. Urban: Łagodny rozrost stercza – częsty problem mężczyzn po 50 roku życia; Medycyna Rodzinna 1/2003, s. 38-43; Borgis
