Przedawkowanie witaminy D – objawy, przyczyny, badania laboratoryjne, leczenie

Witamina D jest jednym z niewielu składników odżywczych, których suplementacja jest uzasadniona. Szerzej piszemy o tym w artykule: Witamina D – suplementacja. Jednak wraz z upowszechnieniem się zjawiska suplementacji zaczyna pojawiać się pytanie, czy można przedawkować witaminę D, jakie są objawy nadmiaru witaminy D i dlaczego tzw. końskie dawki witaminy D mogą być śmiertelnie niebezpieczne.

Spis treści:

1. Nadmiar witaminy D – czy jest możliwy? Przyczyny nadmiaru witaminy D3
   • Czy nadmiar witaminy D szkodzi?
2. Przedawkowanie witaminy D3 – objawy
   • Nadmiar witaminy D3 – objawy
3. Przedawkowanie witaminy D – badania laboratoryjne
4. Zatrucie witaminą D – leczenie
5. Witamina D a opalanie – czy przyjmując witaminę D można korzystać ze słońca?
6. Przedawkowanie witaminy D – dwa przykłady z życia wzięte
7. Przedawkowanie witaminy D – podsumowanie

Nadmiar witaminy D – czy jest możliwy? Przyczyny nadmiaru witaminy D3

Nadmiar witamin i składników mineralnych w organizmie zdrowego człowieka występuje, gdy suplementujemy je w nadmiarze, zwłaszcza w przypadku braku niedoborów. Tak również dzieje się w przypadku witaminy D – dostarczanie organizmowi bardzo dużych jej dawek nie jest dla niego obojętne.

Przedawkowanie witaminy D zazwyczaj występuje:

• w związku z nadmiernym i długotrwałym jej przyjmowaniem, zwłaszcza ekstremalnie wysokich dawek. W literaturze medycznej opisywane są przypadki pacjentów zażywających tzw. końskie dawki witaminy D3 (nawet 50 tys. IU dziennie);
• w przypadku nadmiernej produkcji jej aktywnego metabolitu (1,25(OH)2D3) w chorobach ziarniniakowych (takich jak sarkoidoza, gruźlica, trąd) lub w chłoniakach. Występująca w tych chorobach nadwrażliwość na tę witaminę może wywoływać objawy nadmiaru witaminy D nawet po zjedzeniu produktów dietetycznych wzbogacanych w D3, niekontrolowanym opalaniu czy suplementach diety.

Czy nadmiar witaminy D szkodzi?

Nadmiar witaminy D3 w organizmie – jak każdej substancji odżywczej – niesie za sobą działania niepożądane. Czasem spotykam się z poglądem, iż witamina D wytwarzana jest w skórze pod wpływem słońca, dlatego nie jest możliwe jej przedawkowanie. Druga część tej hipotezy jest błędna, ponieważ organizm człowieka wyposażony jest w mechanizmy, które ograniczają wytwarzanie witaminy D w skórze, jeśli grozi nam jej nadmiar. Natomiast możliwe jest jej przedawkowanie, jeśli przyjmujemy ją doustnie, ponieważ nie mamy w ciele mechanizmów, które ograniczają jej wchłanianie, nawet jeśli jest jej za dużo.

Górna granica bezpieczeństwa doustnej dawki witaminy D zależna jest od wielu czynników, do których należą:

• poziom witaminy D w organizmie ustalony przy pomocy badania laboratoryjnego,
• dawki i schemat dawkowania,
• choroby towarzyszące,
• wiek.

Przedawkowanie witaminy D3 – objawy

Witamina D spełnia wiele funkcji w naszym organizmie, ale jedną z podstawowych jest dbanie o gospodarkę wapniem. Dlatego objawy przedawkowania witaminy D (zatrucie witaminą D) to stan kliniczny charakteryzujący się hiperkalcemią – nadmiarem wapnia w organizmie. Hiperkalcemia może utrzymywać się przez dłuższy czas i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Nadmiar witaminy D3 – objawy

Apatia, nawracające wymioty, bóle brzucha, wielomocz, polidypsja, odwodnienie to najczęstsze objawy zatrucia witaminą D. Może pojawić się niewydolność nerek.

Skutki nadmiaru witaminy D mogą obejmować:

• objawy neurologiczne lub neuropsychiatryczne – trudności w koncentracji, dezorientację, apatię, senność, depresję, psychozy, w skrajnych przypadkach może dojść do otępienia i śpiączki;
• objawy żołądkowo-jelitowe – nawracające wymioty, bóle brzucha, zaparcie, zapalenie trzustki;
• objawy sercowo-naczyniowe – nadciśnienie, zmiany w EKG;
• objawy nerkowe – wielomocz, kamica nerkowa, niewydolność nerek.

>> Przeczytaj także Czy nadmiar witamin szkodzi?

Przedawkowanie witaminy D – badania laboratoryjne

W badaniach laboratoryjnych obserwuje się podwyższony poziom witaminy D. Za potencjalnie toksyczny uważa się poziom powyżej 100 ng/ml, u pacjentów z zatruciem wykrywa się poziomy > 150 ng/ml i wyższe.

Nadmiar witaminy D skutkuje nadmiarem wapnia we krwi, u pacjentów rozwija się hiperkalcemia. Towarzyszy jej nadmiar fosforu – hiperfosfatemia. Można również obserować zwiększanie wydzielania wapnia z moczem – hiperkalciuria.

U pacjentów z nadwrażliwością na witaminę D3 jedynym badaniem wykazującym odchylenia od ustalonych wartości referencyjnych może być hiperkalcemia. U takich osób stężenie witaminy D3 we krwi jest prawidłowe.

Zatrucie witaminą D – leczenie

Okres półtrwania metabolitu 25(OH)2D, markera odzwierciedlającego status witaminy D w organizmie, jest przedłużony i wynosi ok. 15 dni. Dlatego objawy hiperkalcemii i jej konsekwencje mogą utrzymywać się od kilku tygodni do kilku miesięcy po zaprzestaniu leczenia. Leczenie zatrucia może również utrudniać fakt, iż witaminę D3 cechuje wysoka rozpuszczalność w lipidach wątroby, mięśni i tkance tłuszczowej oraz duża zdolność organizmu do jej magazynowania.

Leczenie hiperwitaminozy D polega na:

• zaprzestaniu suplementacji witaminą D oraz zmniejszenie spożycia wapnia z dietą;
• unikaniu ekspozycji na słońce – pacjenci z chorobami ziarniniakowymi;
• korygowaniu odwodnienia i przywracaniu funkcji nerek;
• stosowaniu odpowiedniej do stanu pacjenta farmakoterapii: glikokortykosteroidów, kalcytoniny, bisfosfonianów.

Witamina D a opalanie – czy przyjmując witaminę D można korzystać ze słońca?

Biorąc pod uwagę fakt, iż organizm człowieka nie radzi sobie z nadmiarem witaminy D przyjmowanej doustnie, powstaje pytanie, czy suplementując ten składnik odżywczy można się opalać i w ten sposób dostarczać dodatkowej porcji D3.

Jeśli suplementacja witaminy D prowadzona jest zgodnie z wytycznymi i stężenie jej poziomu we krwi wynosi do 50 ng/ml oraz pacjent nie ma chorób dodatkowych (jak wspominane wyżej choroby ziarniniakowe), opalanie jest w pełni bezpieczne.

Badania, którymi obecnie dysponujemy, wskazują, iż nie ma możliwości przedawkowania witaminy D ze słońca, więc wydaje się, iż nawet w przypadkach, gdy mamy więcej witaminy D we krwi, opalanie nie jest obarczone ryzykiem jej nadmiaru. Zwłaszcza jeśli zabezpieczamy naszą skórę blokującymi dostęp promieni UVA kremami z filtrem. 

>> Przeczytaj więcej: Wpływ promieni słonecznych na skórę

Przedawkowanie witaminy D – dwa przykłady z życia wzięte

Przykłady przedawkowania i zatrucia witaminą D, spowodowane przyjmowaniem jej bardzo wysokich dawek zdarzają się coraz częściej.

Jedną z takich osób była pacjentka przyjmująca witaminę D w dawce 50 tys. jednostek dziennie, w postaci preparatu paszowego dla koni. Pacjentka zgłosiła się do lekarza z powodu osłabienia, kołatania serca, poliurii, dolegliwości bólowych brzucha, pleców i stawów. Badania laboratoryjny wykazały m.in. zwiększony poziom wapnia we krwi oraz znacznie przekroczony – 420 ng/ml – poziom witaminy D. Dalsze badania wykazały chorobę wrzodową, kamicę nerkową, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia neurologiczne i dysfunkcję trzustki. U pacjentki zaczęła się również rozwijać niewydolność nerek. Odstawienie witaminy D i wdrożone leczenie pozwoliły na powrót chorej do zdrowia.

Drugi pacjent to osoba, która zgłosiła się do lekarza z powodu uporczywych wymiotów, nudności, bólów brzucha, suchości w ustach, zwiększonego pragnienia i utraty wagi. Objawy narastały w ciągu 3 miesięcy i rozpoczęły się miesiąc po tym, jak mężczyzna zaczął przyjmować 150 tys. jednostek witaminy D dziennie. Chory cierpiał również na ostrą niewydolność nerek. W badaniach laboratoryjnych stwierdzono m.in. podwyższone stężenie wapnia i witaminy D (powyżej 400 ng/ml). Leczenie pacjenta trwało ponad 2 miesiące, chory wrócił do zdrowia, chociaż należy pamiętać, iż hiperkalcemia wywołana nadmierną podażą witaminy D i wywołana przez nią niewydolność nerek jest stanem zagrożenia życia.

Przedawkowanie witaminy D – podsumowanie

Przedawkowanie witaminy D może wywoływać groźne dla zdrowia skutki. Organizm człowieka nie radzi sobie z nadmiarem witaminy D przyjmowanej doustnie, dlatego jej suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą jej stężenia we krwi. Optymalny poziom witaminy D wynosi 30-50 ng/ml, poziom powyżej 100 ng/ml jest potencjalnie toksyczny. Schemat bezpiecznej i skutecznej suplementacji witaminą D przedstawia tabela:

PIŚMIENNICTWO

1. Rizzoli R. Vitamin D supplementation: upper limit for safety revisited? Aging Clin Exp Res. 2021 Jan;33(1):19-24. doi: 10.1007/s40520-020-01678-x. Epub 2020 Aug 28. PMID: 32857334; PMCID: PMC7897606.
2. Marcinowska-Suchowierska E, Kupisz-Urbańska M, Łukaszkiewicz J, Płudowski P, Jones G. Vitamin D Toxicity-A Clinical Perspective. Front Endocrinol (Lausanne). 2018 Sep 20;9:550. doi: 10.3389/fendo.2018.00550. PMID: 30294301; PMCID: PMC6158375.
3. Płudowski, P.; Kos-Kudła, B.; Walczak, M.; Fal, A.; Zozulińska-Ziółkiewicz, D.; Sieroszewski, P.; Peregud-Pogorzelski, J.; Lauterbach, R.; Targowski, T.; Lewiński, A.; et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
4. Alkundi A, Momoh R, Musa A, Nwafor N. Vitamin D intoxication and severe hypercalcaemia complicating nutritional supplements misuse. BMJ Case Rep. 2022 Jul 6;15(7):e250553. doi: 10.1136/bcr-2022-250553. PMID: 35793850; PMCID: PMC9263930.
5. Profil FB Suwała Szymon – lekarz, wpis 2.07.2022.    https://www.facebook.com/suwala.lekarz/posts/pfbid029RnnjGi3QDFxSr4wpoc7KwPr1jesaEm1vVfFRUg1RxoV8R5DUH8u7nu1tbN38T88l?locale=pl_PL