Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA, ang. antinuclear antibodies) są istotnymi markerami diagnostycznymi w medycynie, szczególnie w obszarze chorób autoimmunologicznych. Choć ich obecność we krwi nie jest diagnozą choroby, jest to ważny sygnał, który może wskazywać na poważne schorzenia takie jak toczeń rumieniowaty układowy (SLE), twardzina skórna czy zespół Sjögrena. Zrozumienie, czym są przeciwciała ANA, jak przebiega ich wykrywanie i co mogą oznaczać wyniki badania, jest kluczowe dla pacjentów i lekarzy w procesie diagnostycznym. W artykule omówiono zasady badań ANA, metody oznaczania oraz interpretację wyników.
Spis treści:
- Czym są przeciwciała przeciwjądrowe?
- Badanie krwi ANA: co to jest?
- Co wykrywa badanie ANA?
- Interpretacja badania krwi ANA: co oznaczają wyniki?
- Dodatni wynik badania ANA. Przy jakich chorobach?
Czym są przeciwciała przeciwjądrowe?
Przeciwciała przeciwjądrowe to grupa immunoglobulin, które wykazują powinowactwo do składników jądra komórkowego. Ich obecność we krwi jest charakterystyczna dla chorób autoimmunologicznych, a mechanizm ich działania polega na rozpoznawaniu antygenów w jądrze komórkowym, co prowadzi do rozwoju reakcji zapalnej oraz uszkodzenia tkanek.
Badanie krwi ANA: co to jest?
Badanie ANA polega na wykrywaniu obecności przeciwciał przeciwjądrowych we krwi pacjenta. Jest ono wykonywane zazwyczaj w przypadkach podejrzenia choroby autoimmunologicznej lub w celu monitorowania pacjentów z rozpoznanymi schorzeniami. Wynik pozytywny oznacza obecność przeciwciał, lecz nie jest jednoznaczny z diagnozą choroby.
Metody oznaczania przeciwciał przeciwjądrowych (IIF i ELISA)
W diagnostyce przeciwciał przeciwjądrowych stosuje się dwie główne metody: immunofluorescencję pośrednią (IIF, ang. Indirect Immunofluorescence) oraz test immunoenzymatyczny (ELISA, ang. Enzyme-Linked Immunosorbent Assay).
- IIF polega na nałożeniu surowicy pacjenta na preparat z komórek, a następnie na reakcji z odpowiednimi przeciwciałami oznaczonymi fluorochromem. Obserwacja mikroskopowa pozwala na ocenę obecności oraz wzoru fluorescencji.
- ELISA umożliwia ilościowe oznaczanie przeciwciał. Jest mniej skomplikowana od IIF i bardziej automatyzowalna, co czyni ją szeroko stosowaną w diagnostyce.
>> To może Cię zainteresować: Autoimmunologiczne zapalenie wątroby – co to za choroba? Objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Co wykrywa badanie ANA?
Przeciwciała ANA mogą być skierowane przeciwko różnym komponentom jądra komórkowego, takim jak DNA, histony, rybonukleoproteiny czy białka rybosomalne. Ich obecność we krwi świadczy o nieprawidłowym działaniu układu odpornościowego i może wskazywać na rozwój chorób autoimmunologicznych. W badaniu ANA wyróżnia się wiele typów przeciwciał, z których każde jest skojarzone z innym schorzeniem.
Badanie ANA 1: co wykrywa?
ANA1 to podstawowe badanie przesiewowe, które określa, czy w surowicy krwi obecne są przeciwciała ANA. Dodatni wynik tego testu stanowi wskazanie do przeprowadzenia bardziej szczegółowych analiz, ponieważ samo ANA1 nie pozwala na identyfikację konkretnych typów przeciwciał. Jest to etap wstępny, który potwierdza lub wyklucza obecność autoimmunizacji.
Badanie ANA 2: co wykrywa?
ANA2 to bardziej zaawansowane badanie, które pozwala na rozróżnienie poszczególnych typów przeciwciał. W ramach tej analizy wykrywa się przeciwciała skierowane przeciwko wybranym antygenom, takim jak dsDNA (dwuniciowe DNA), SS-A/Ro i SS-B/La (charakterystyczne dla zespołu Sjögrena), RNP (rybonukleoproteiny), Sm (antygen Smitha, specyficzny dla SLE) czy Scl-70 (związane z twardziną układową). Dzięki temu ANA2 dostarcza bardziej precyzyjnych informacji diagnostycznych niż ANA1.
Badanie ANA 3: co wykrywa?
ANA3 to rozszerzony panel badania, który uwzględnia dodatkowe przeciwciała związane z mniej typowymi lub rzadziej występującymi schorzeniami autoimmunologicznymi. Przeciwciała badane w ramach ANA3 obejmują m.in. przeciwciała przeciw centromerom (charakterystyczne dla ograniczonej twardziny układowej), Jo-1 (związane z zapaleniem mięśni) czy białkom histonowym (mogą wskazywać na toczeń polekowy). ANA3 jest użyteczne w przypadkach wymagających dokładniejszej diagnostyki.
Badanie ANA 4: co wykrywa?
ANA4 to najbardziej zaawansowany i kompleksowy panel badań ANA, obejmujący pełny zakres analizy przeciwciał. Jest stosowany w złożonych przypadkach diagnostycznych, zwłaszcza gdy wyniki wcześniejszych testów są niejednoznaczne lub objawy kliniczne wymagają szczegółowej oceny. ANA4 może obejmować przeciwciała przeciw rybosomalnemu P (powiązane z zaburzeniami neuropsychiatrycznymi w SLE), przeciw RNA polimerazie III (często obecne w twardzinie układowej) i inne markery rzadkich chorób autoimmunologicznych.
Interpretacja badania krwi ANA: co oznaczają wyniki?
Interpretacja wyników badania ANA zależna jest od miana (stężenia) przeciwciał oraz wzoru fluorescencji. Wysokie miana ANA są zwykle bardziej charakterystyczne dla chorób autoimmunologicznych, podczas gdy niskie miana mogą wskazywać na obecność przeciwciał w populacji zdrowych ludzi lub na inne czynniki (np. wiek, stres, czynniki środowiskowe czy czynniki genetyczne).
Badanie ANA: odczyt miana
Miano ANA określa stężenie przeciwciał w surowicy krwi i jest wyrażane jako największe rozcieńczenie próbki, w którym nadal obserwuje się dodatnią reakcję. Na przykład miano 1:160 oznacza, że przeciwciała są wykrywane nawet po rozcieńczeniu próbki w stosunku 1 do 160. Im wyższe miano, tym większe stężenie przeciwciał, co może wskazywać na bardziej aktywny proces autoimmunologiczny. Niskie miana, takie jak 1:40 lub 1:80, mogą występować u zdrowych osób, natomiast miana powyżej 1:160 są częściej związane z chorobami autoimmunologicznymi.
Przeczytaj także o:
>> Choroba Hashimoto – autoimmunologiczne zapalenie tarczycy
>> Choroba Gravesa-Basedowa – objawy, przyczyny, powikłania i leczenie
Badanie ANA: wzór fluorescencji
Wzór fluorescencji w badaniu ANA, obserwowany pod mikroskopem podczas testu immunofluorescencji pośredniej, dostarcza informacji o rodzaju obecnych przeciwciał i może wskazywać na konkretne schorzenia.
Na przykład wzór homogenny (jednorodny) jest typowy dla przeciwciał przeciwko DNA i histonom, co może sugerować toczeń rumieniowaty układowy. Wzór ziarnisty (grudkowaty) wiąże się z przeciwciałami przeciw rybonukleoproteinom (RNP) i jest charakterystyczny dla zapaleń mięśni czy zespołu Sjögrena. Wzór centromerowy wskazuje na przeciwciała skierowane przeciwko centromerom, często spotykane w ograniczonej postaci twardziny układowej. Inne wzory, takie jak jąderkowy czy obwodowy, mogą być związane z różnymi procesami autoimmunologicznymi.
Wzór fluorescencji stanowi cenną wskazówkę diagnostyczną, ale zawsze należy interpretować go w połączeniu z wynikiem miana i objawami klinicznymi.
Dodatni wynik badania ANA. Przy jakich chorobach?
Dodatni wynik badania ANA jest charakterystyczny dla wielu chorób autoimmunologicznych, zwłaszcza tych związanych z układowymi chorobami tkanki łącznej. Wśród najczęściej diagnozowanych chorób, w których ANA odgrywają istotną rolę diagnostyczną wyróżniamy:
- toczeń rumieniowaty układowy,
- zespół Sjögrena,
- twardzina układowa (sklerodermia),
- zapalenia wielomięśniowe i skórno-mięśniowe,
- mieszana choroba tkanki łącznej (MCTD),
- toczeń polekowy,
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AIH),
- reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
- choroba Hashimoto,
- choroba Gravesa-Basedowa,
- idiopatyczne zapalenie płuc związane z autoimmunizacją.
Warto pamiętać, że dodatni wynik ANA nie jest specyficzny dla żadnej konkretnej choroby, dlatego kluczowa jest kompleksowa ocena kliniczna pacjenta oraz wykonanie dodatkowych badań, takich jak testy na specyficzne przeciwciała, miana ANA oraz analiza wzoru fluorescencji.
Badanie ANA to narzędzie diagnostyczne, które może wskazywać na obecność chorób autoimmunologicznych, ale jego wynik nie jest jednoznaczną diagnozą. Choć wykrycie przeciwciał ANA we krwi jest istotne, kluczowe jest ich właściwe zrozumienie i interpretacja w kontekście pełnego obrazu klinicznego pacjenta. Pozytywne wyniki mogą wskazywać na wiele chorób, od tych powszechnie występujących, jak zespół Sjögrena, po bardziej rzadkie schorzenia autoimmunologiczne, jak choroby związane z twardziną układową.
Aby skutecznie wykorzystać badanie ANA, należy uwzględnić nie tylko miano przeciwciał i ich wzory fluorescencji, ale także objawy pacjenta i inne wyniki badań. Tylko takie podejście pozwala na trafne rozpoznanie i odpowiednio szybkie wdrożenie leczenia.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.87.3.1.5. (dostęp: 12.12.2024).
- Kraev K., Hristov B., Uchikov P. et al. Comprehensive Exploration of Antinuclear Antibodies (ANAs): Unveiling Clinical Significance, Associations with Cancer, and the Nuances of Differential Diagnosis in Positive ANA Patients. Diagnostics (Basel). 2024 Feb 1;14(3):320.
- Bonroy, C., Vercammen, M., Fierz W. et al. (2024). Detection of antinuclear antibodies: recommendations from EFLM, EASI and ICAP EFLM Paper. Diagn Lab., 60(2), 39-84.
- Irure-Ventura J., López-Hoyos M. The Past, Present, and Future in Antinuclear Antibodies (ANA). Diagnostics (Basel). 2022 Mar 7;12(3):647.
