Przebarwienia skóry. Przyczyny, diagnostyka i terapia

Spis treści

1. Przyczyny powstawania przebarwień skóry
   • Przyczyny endogenne przebarwień skóry
   • Przyczyny egzogenne przebarwień skóry
2. Diagnoza oraz terapia przebarwień skóry
3. Substancje aktywne
4. Profilaktyka nawrotów przebarwień skóry

Przebarwienia skóry należą do najczęstszych i najbardziej dokuczliwych problemów, z jakimi klientki zgłaszają się do gabinetów kosmetycznych. Przebarwienia skóry (hiperpigmentacje) to zmiany kolorytu powstałe w wyniku nierównomiernego rozłożenia barwnika skóry – melaniny. Produkcja melaniny jest fizjologiczną reakcją skóry na ekspozycję na promienie UV. Rolą barwnika jest ochrona komórek przed szkodliwym działaniem tego promieniowania. Pod jego wpływem melanocyty (komórki barwnikowe skóry) zwiększają syntezę melaniny. W przypadku powtarzającej się ekspozycji na promieniowanie UVA i UVB może dojść do zwiększenia liczby i aktywności melanocytów, czego skutkiem może być powstanie przebarwień skóry.

Przyczyny powstawania przebarwień skóry

Przyczyny powstawania hiperpigmentacji mogą być dwojakiej natury.

Przyczyny endogenne przebarwień skóry

• przebarwienia skóry genetyczne (np. piegi)
• starszy wiek (np. plamy soczewicowate zwane „plamami starczymi”)
• miejscowe stany zapalne skóry (np. trądzik pospolity, łuszczyca, kontaktowe zapalenie skóry)
• ogólne stany chorobowe (np. niewydolność lub nadczynność kory nadnerczy, nadczynność tarczycy, choroby wątroby, choroby nerek)
• zmiany hormonalne w okresie ciąży

Przyczyny egzogenne przebarwień skóry

• ekspozycja na promienie UV
• niestosowanie fotoprotekcji
• aplikowane na skórę składniki kosmetyków (np. retinol, hydroksykwasy)  
• niektóre doustne leki (np. hormony stosowane w HTZ lub jako środki antykoncepcyjne, niektóre leki przeciwdepresyjne, tetracykliny stosowane w leczeniu trądziku pospolitego, leki cytostatyczne używane w terapii nowotworów)
• zabiegi kosmetyczne o działaniu złuszczającym lub zwiększającym wrażliwość na światło (np. peelingi, zabiegi złuszczające chemicznie, zabiegi z retinolem)
• kontakt skóry z niektórymi substancjami chemicznymi (np. perfumami)

Diagnoza oraz terapia przebarwień skóry

Obecnie dostępnych jest wiele metod redukcji przebarwień skóry – od substancji chemicznych po lasery i IPL (Intense Pulsed Light – intensywnie pulsujące światło). Jednak póki co nie ma niezawodnej metody radzenia sobie z nimi. Przebarwienia są zmianami trudnymi do usunięcia. Ponadto mają skłonność do nawracania. Kluczem do włączenia skutecznej terapii jest przeprowadzenie wnikliwego wywiadu uwzględniającego ustalenie głębokości, zasięgu, długości trwania oraz przyczyny powstania hiperpigmentacji. Zwłaszcza określenie głębokości zmian jest ważne dla doboru metody i dla skuteczności terapii, ponieważ głębiej położone przebarwienia są znacznie trudniejsze do usunięcia. Głębokość przebarwień skóry ocenia się przy użyciu lampy Wooda. Istotnym elementem wywiadu jest również zebranie informacji na temat aktualnie przyjmowanych leków miejscowych i ogólnych (mogą one w znaczący sposób wpłynąć na przebieg i skuteczność terapii przebarwień skóry). Ważne jest również dotychczas wdrożone leczenie.

Niezależnie od mechanizmu powstawania przebarwień skóry absolutną podstawą w walce z nimi jest ograniczenie bodźców aktywujących melanocyty poprzez stosowanie ochrony przeciwsłonecznej. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Dermatologii powinna ona obejmować noszenie odzieży chroniącej przed działaniem promieni słonecznych oraz stosowanie filtrów UVA oraz UVB o SPF co najmniej 30. Warto stosować produkty zawierające zarówno filtry fizyczne (dwutlenek tytanu i tlenek cynku), jak i filtry chemiczne. W słoneczne dni należy unikać ekspozycji na promienie słoneczne między godziną 10 a 16, zwłaszcza w okresie lata. W czasie przebywania na słońcu krem z ochroną UV należy aplikować co 2 godziny. Warto zwrócić uwagę, że przebywając w pomieszczeniach zamkniętych, możemy być również narażeni na działanie promieni słonecznych, ponieważ mają one zdolność przenikania przez szyby.

Prawidłowa diagnoza dotycząca rodzaju oraz głębokości przebarwienia skóry decyduje o doborze substancji zastosowanych w terapii. Zazwyczaj terapia przebarwień skóry najczęściej bazuje na synergii kilku mechanizmów, wykorzystywanych równocześnie: działaniu złuszczającym, rozjaśniającym oraz hamującym nadmierną produkcję melaniny.

Substancje aktywne

Substancje stosowane w kosmetologii do terapii przebarwień skóry można podzielić na kilka grup.

Do pierwszej z nich należą substancje uniemożliwiające zajście procesu melanogenezy poprzez zmniejszenie ilości oraz aktywności melanocytów lub poprzez hamowanie tyrozynazy (enzymu biorącego udział w syntezie melaniny). Przykłady takich substancji to arbutyna, kwas kojowy, kwas azelainowy i witamina C.

Druga grupa to substancje wpływające na rozmieszczenie melaniny w keratynocytach (komórkach naskórka). Działanie takie wykazują retinol, witamina B3 (niacynamid), soja oraz zielona herbata.

Trzecią grupę stanowią substancje stymulujące usuwanie keratynocytów zaopatrzonych w melaninę. Mechanizm ich działania polega ponadto na złuszczaniu warstwy rogowej naskórka i ułatwianiu wnikania innych substancji aktywnych. Ta właściwość jest często wykorzystywana w tzw. terapiach łączonych. Do tej grupy substancji należą retinol oraz hydroksykwasy. Przykładami takich kwasów są α-hydroksykwasy (kwas glikolowy, winowy,  cytrynowy, jabłkowy, mlekowy), polihydroksykwasy (glukonolakton, kwas laktobionowy), kwas pirogronowy z grupy α-ketokwasów oraz kwas salicylowy – przedstawiciel grupy kwasów aromatycznych.

Profilaktyka nawrotów przebarwień skóry

Ostatnim etapem terapii przebarwień jest profilaktyka nawrotów. Należy unikać ekspozycji na słońce i niezależnie od pory roku bezwzględnie używać ochrony przeciwsłonecznej. Ponadto w trakcie kuracji trzeba przestrzegać zaleceń specjalisty prowadzącego terapię. Warto wiedzieć, że niektóre substancje stosowane do redukcji przebarwień uwrażliwiają skórę na słońce (retinol, hydroksykwasy). Również stosowanie kosmetyków do pielęgnacji domowej ukierunkowanych na zapobieganie powstawaniu przebarwień skóry jest kluczowe w profilaktyce nawrotów tego typu zmian.

>>> Przeczytaj też: Czerniak złośliwy – nowotwór skóry. Objawy, diagnostyka, profilaktyka

1. Stępień K., Udział melanocytów w ochronie przed stressem fotooksydacyjnym. Post. Bioch. 2010; 56: 290–295.
2. Martini M.C., Kosmetologia i farmakologia skóry. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009: 156–160.
3. Rok M., Otręba M., Buszman E., Wrześniok  D., Melanina – z melanocytu do keratynocytu, czyli jak przebiega transport melaniny w skórze. Ann. Acad. Med. Siles. 2012; 66, 1: 60–66.
4. Kapuścińska A., Nowak I., Zastosowanie kwasów organicznych w terapii trądziku i przebarwień skóry, Postepy Hig. Med. Dosw. (online), 2015; 69: 374-383.
5. Narbutt J. i wsp., Fotoprotekcja. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 1: Promieniowanie ultrafioletowe i preparaty zawierające filtry UV. Dermatol. Rev./Przegl. Dermatol. 2018, 105: 19–29.
6. Vázquez M., Sánchez J.L. The efficacy of a broad-spectrum sunscreen in the treatment of melasma. A randomized double blinded controlled trial. Cutis. 1983; 32: 92–96.
7. Kasraee B., Handjani F., Aslani F.S., Enhancement of the depigmenting effect of hydroquinone and 4-hydroxyanisole by all-trans-retinoic acid (tretinoin): the impairment of glutathione-dependent cytoprotection. Dermatology. 2003; 206: 289–291.
8. Rodrigues M., Pandya A.G. Melasma: clinical diagnosis and management options. Australasian Journal of Dermatology. 2015; 56: 151–163.
9. Halder R.M., Richards G.M. Topical agents used in the management of hyperpigmentation. Skin Therapy Lett. 2004;9:1–3.