Powracające infekcje stanowią poważne wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i medyków, zwłaszcza w przypadku wysoce zakaźnych chorób, takich jak krztusiec, różyczka i odra. Chociaż infekcjom tym można w znacznym stopniu zapobiegać dzięki powszechnym szczepieniom, w ostatnim czasie obserwujemy gwałtowny wzrost liczby przypadków zachorowań.
Dzieje się tak m.in. z powodu osłabienia odporności zbiorowiskowej, które jest skutkiem działania ruchów antyszczepionkowych, utrudnionego dostępu do szczepień oraz pojawiania się nowych wariantów patogenów.
W niniejszym artykule analizujemy przyczyny powrotu (w przeszłości niemalże wyeliminowanych) chorób zakaźnych, przedstawiamy krótką charakterystykę krztuśca, różyczki i odry oraz omawiamy zastosowanie testów laboratoryjnych z krwi (serologicznych) w diagnostyce tych trzech poważnych infekcji.
Spis treści:
„Wielka trójka”, czyli krztusiec, różyczka i odra
W ostatnim czasie odnotowano intensywny wzrost liczby zachorowań na:
- krztusiec,
- różyczkę,
- odrę.
Lekarze są zaniepokojeni obserwowaną tendencją, która wskazuje na obniżenie odporności populacyjnej. Głównymi przyczynami tej sytuacji epidemicznej są:
- dezinformacja,
- zakłócenia w programach szczepień.
W przypadku krztuśca wzrost liczby zakażeń jest związany również z tym, że z upływem czasu odporność po szczepieniu słabnie.
Krztusiec (inaczej koklusz)
Krztusiec to infekcja dróg oddechowych wywoływana przez bakterie Bordetella pertussis, które niezwykle łatwo rozprzestrzeniają się drogą kropelkową. Jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt i małych dzieci, które stanowią niemal wszystkie przypadki wymagające hospitalizacji.
Krztusiec występuje na całym świecie, a szczyty epidemii pojawiają się co 2–5 lat. Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), każdego roku odnotowuje do 40 milionów przypadków krztuśca, z czego 400 tysięcy kończy się śmiercią.
W Polsce według oficjalnych danych od początku 2024 roku do końca listopada odnotowano aż 36 razy więcej przypadków zachorowań niż w tym samym okresie w roku poprzednim!
Różyczka
Różyczka to ostra choroba wywoływana przez wirusa różyczki, charakteryzująca się m.in.:
- gorączką,
- wysypką.
Chociaż przebieg choroby jest zwykle łagodny, pierwotne zakażenie wirusem różyczki we wczesnej ciąży może prowadzić do zespołu różyczki wrodzonej (ang. congenital rubella syndrome, CRS), który powoduje poważne powikłania zdrowotne dla dziecka. Według szacunków WHO rocznie na świecie występuje około 100 tysięcy przypadków zespołu różyczki wrodzonej.
Odra
Odra jest wysoce zakaźną chorobą wywoływaną przez wirusa odry z rodziny Paramyxoviridae. Rozpoczyna się zwykle gorączką, katarem, kaszlem oraz charakterystyczną plamisto-grudkową wysypką.Powikłania występują u 10% do 40% pacjentów, a leczenie ma głównie charakter objawowy.
Szacuje się, że w latach 2000–2023 szczepienia zapobiegły 60 milionom zgonów. Mimo to w wielu krajach rozwijających się, szczególnie w niektórych regionach Afryki i Azji, odra nadal jest powszechna.
Jak wskazują dane WHO, w 2023 roku na odrę zachorowało ponad 10 milionów osób, a zmarło około 107,5 tysiąca, z czego większość zgonów stanowiły dzieci poniżej 5. roku życia. W krajach Unii Europejskiej do końca listopada 2024 odnotowano prawie dziewięciokrotnie więcej przypadków odry niż w 2023 roku.
Eksperci prognozują wzrost liczby przypadków odry z powodu zbyt niskiego odsetka populacji zaszczepionej dwiema dawkami szczepionki oraz wysokiego ryzyka przywleczenia zakażeń z regionów, gdzie obecnie obserwuje się intensywną aktywność wirusa odry.
Diagnostyka serologiczna infekcji
W diagnostyce powracających infekcji ważną rolę odgrywająbadania serologiczne, wykonywane z próbki krwi. Są one oparte na zaawansowanych metodach, takich jak:
- immunoenzymatyczna ELISA (ang.enzyme-linked immunosorbent assay),
- monospecyficzne testy typu immunoblot, które umożliwiają precyzyjne wykrycie specyficznych przeciwciał.
U pacjentów z podejrzeniem krztuśca badania serologiczne powinny być wykonywane w przypadku kaszlu, który utrzymuje się powyżej 2–3 tygodni.We krwi wykrywa się specyficzne przeciwciała w klasie IgA, IgM, ale zgodnie z rekomendacjami największe znaczenie ma badanie w kierunku przeciwciał w klasie IgG.
Podstawowym testem jest test ELISA dla przeciwciał przeciwko toksynie krztuścowej w klasie IgG, będący rekomendowanym badaniem przesiewowym.
Do diagnostyki różyczki często wykorzystuje się test awidności ELISA, różnicujący między świeżym a przewlekłym zakażeniem. Układ odpornościowy reaguje na infekcję, wytwarzając najpierw przeciwciała o niskiej awidności, czyli słabo wiążące się z antygenami. W miarę trwania choroby produkowane są przeciwciała IgG o wyższej awidności. Wykrycie w surowicy krwi przeciwciał klasy IgG o niskiej awidności sugeruje świeżą infekcję.
W przypadku serologicznej diagnostyki odry w wytycznych WHO rekomendowane są m.in. testy oparte na metodzie ELISA. Na szczególną uwagę zasługuje test z zastosowaniem jako antygenu nukleoproteiny wirusa odry.
Nukleoproteina jest jednym z najbardziej immunogennych białek wirusa odry. Organizm ludzki wytwarza przeciwko niej silną odpowiedź immunologiczną. Testy oparte na nukleoproteinie charakteryzują się wyższą swoistością w porównaniu z konwencjonalnymi testami opartymi na pełnych lizatach wirusowych.
Interpretacja wyników badań serologicznych powinna być przeprowadzana przez lekarza z uwzględnieniem stanu klinicznego pacjenta, historii szczepień oraz ewentualnych wcześniejszych wyników badań. Prawidłowa ocena wyników jest kluczowa dla postawienia trafnej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia lub profilaktyki.
Podsumowanie
Powracające infekcje, takie jak krztusiec, różyczka czy odra, wciąż stanowią istotne wyzwanie zdrowotne, pomimo dostępności skutecznych szczepień. Wzrost liczby zachorowań wynika głównie z niewystarczającego poziomu wyszczepialności oraz obniżenia odporności populacyjnej. Jeśli masz wątpliwości dotyczące swojej odporności lub podejrzewasz trwającą infekcję, skonsultuj się z lekarzem.
Piśmiennictwo
- Decker D.M. et al., Pertussis (Whooping Cough), The Journal of Infectious Diseases 2021; 224 (4): 310–320. [dostęp 16.12.2024]
- Winter K.A. et al., Rubella, The Lancet 2022; 399 (10332): 1336–1346.[dostęp 16.12.2024]
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/measles [dostęp: 02.12.2024].
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rubella [dostęp: 02.12.2024].
- https://epibaza.pzh.gov.pl/story/krztusiec-informacje-og%C3%B3lne [dostęp: 03.12.2024].
- https://www.gov.pl/web/psse-miechow/alarmujacy-wzrost-zachorowan-na-odre-w-europie [dostęp: 03.12.2024].
- https://measles-rubella-monthly.ecdc.europa.eu/ [dostęp: 03.12.2024].
- Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH – PIB, Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 30 listopada 2024 r. oraz w porównywalnym okresie 2023 r.,Departament Zapobiegania i Kontroli Chorób Zakaźnych GIS. [dostęp 16.12.2024]
- Bester J.C., Measles and Measles Vaccination: A Review, JAMA Pediatr. 2016; 170 (12): 1209–1215, doi:10.1001/jamapediatrics.2016.1787. [dostęp 16.12.2024]
