Spis treści
- Potas – rola w organizmie
- Spożycie, źródła potasu w diecie. Zapotrzebowanie na potas
- Wchłanianie, transport i wydalanie. Rola insuliny i aldosteronu w gospodarce potasu
- Niedobór i nadmiar potasu w organizmie
Potas to trzeci, pod względem ilości pierwiastek, występujący w ciele człowieka. Jest głównym kationem w przestrzeni wewnątrzkomórkowej, aż 98% tego pierwiastka występuje we wnętrzu tych struktur.
Potas – rola w organizmie
Jako podstawowy składnik płynu wewnątrzkomórkowego potas wpływa na równowagę osmotyczną w komórce, a w parze z sodem utrzymuje ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych. Jest również kofaktorem wielu reakcji enzymatycznych, uczestniczy w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej oraz potencjału spoczynkowego błon komórkowych. W praktyce przekłada się to na następujące funkcje organizmu:
- udział w przewodzeniu impulsów nerwowych,
- utrzymanie prawidłowej kurczliwości mięśni, w tym mięśnia sercowego,
- uczestnictwo w przemianie węglowodanów i syntezie białek.
Spożycie, źródła potasu w diecie. Zapotrzebowanie na potas
Potas jest łatwo dostępny w diecie każdego rodzaju, występuje w wielu produktach spożywczych. Bogate w potas są warzywa i owoce, suche nasiona roślin strączkowych. Dobrym źródłem tego pierwiastka są także produkty zbożowe z pełnego przemiału, razowe pieczywo, kasza gryczana, podroby. Dobrym źródłem potasu w polskiej diecie są ziemniaki, ze względu na ich duże spożycie. Na zawartość potasu w produktach spożywczych nie wpływa przetwarzanie żywności.
Większe spożycie potasu potrzebne jest pacjentom z niektórymi schorzeniami, np. z nadciśnieniem tętniczym. American Heart Association rekomenduje, aby spożycie potasu u tych osób wynosiło 4700 mg/d.
Wchłanianie, transport i wydalanie. Rola insuliny i aldosteronu w gospodarce potasu
Potas wchłania się głównie w jelicie cienkim poprzez transport bierny, a część przedostaje się do jelita grubego, gdzie wchłania się w wyniku transportu aktywnego. Potas przyjęty z pożywieniem wchłania się prawie całkowicie. Podaż w ilości 100 mmol/dobę zapewnia równowagę tego pierwiastka, gdyż 95 mmol wydala się z moczem, a 5 mmol z kałem. Potas łatwo wydala się przez nerki, resorpcja zwrotna jest ograniczona, co jest z jednej strony korzystne – nawet duża jego zawartość w diecie nie wywołuje objawów nadmiaru, ale z drugiej strony powoduje, iż zmniejszenie jego ilości w pożywieniu nie powoduje zmniejszenia wydalania z moczem i może prowadzić do niedoborów. Niewielka część potasu wydalana jest z kałem, głównie w jelicie grubym. Przewlekłe choroby jelit lub ostre biegunki mogą być przyczyną nadmiernej utraty potasu.
Jeśli chodzi o tkanki, najwięcej potasu występuje w tkance mięśniowej (2 600 mmol), mniejsze ilości występują w kościach (300 mmol), krwinkach czerwonych (250 mmol) i w komórkach wątroby (250 mmol). Zawartość potasu w mięśniach i wątrobie regulowana jest przy pomocy insuliny. Mechanizm ten znalazł zastosowanie w postępowaniu z chorymi z hiperkaliemią (zwiększonym stężeniem potasu we krwi). Podawanie insuliny umożliwia szybkie obniżenie poziomu tego pierwiastka w osoczu, poprzez jego przesunięcie do wnętrza komórek.
Za regulację poziomu potasu w ciele człowieka odpowiedzialny jest aldosteron – hormon produkowany w nadnerczach. Aldosteron ma za zadanie wydalanie odpowiednich ilości potasu z moczem oraz wchłanianie zwrotne jonów sodu. Dzięki temu zapobiega ich wydalaniu, ewentualnej nadmiernej utracie, z co za tym idzie odwodnieniu i spadkom ciśnienia.
Niedobór i nadmiar potasu w organizmie
Ze względu na powszechne występowanie potasu w diecie jego niedobory spowodowane zbyt małym spożyciem z żywnością nie występują. Ocenia się, iż całodzienne menu dostarcza raczej nadmiaru potasu.
Niedobór tego pierwiastka w organizmie może wystąpić w stanach zwiększonego jego wydalania, spowodowanego biegunką, dużą potliwością oraz zażywaniem środków moczopędnych – leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym. Niedobór potasu występuje także u osób, które stosują głodówki.
Pomimo, iż potas łatwo wydala się z organizmu i jego zwiększona zawartość w diecie nie jest groźna, to zbyt duża suplementacja preparatami farmakologicznymi może wywołać działania niepożądane. Podobnie dzieje się przy upośledzonym wydalaniu, spowodowanym np. chorobami nerek. Objawy nadmiaru potasu w organizmie mogą być początkowo subtelne i występować tylko pod postacią zmian w EKG. Objawy widoczne klinicznie to zwolnienie czynności serca, zmniejszenie siły mięśniowej, mrowienie i drętwienie kończyn, apatia. Nadmiar potasu w organizmie jest często występującym stanem. Należy podkreślić, iż – ze względu na wpływ na serce – może być stanem zagrażającym życiu. Dlatego nie należy przyjmować preparatów potasu na własną rękę.
Piśmiennictwo
- https://podyplomie.pl/medycyna/11486,chory-z-hiperkaliemia-postepowanie-w-stanach-naglych-oraz-sytuacjach-powszechnie-spotykanych-w
- Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
