Porfiria – co to za choroba?

Porfirie należą do grupy chorób metabolicznych, które wpływają na syntezę hemu w organizmie. Pacjenci z porfirią są nadwrażliwi na światło i charakteryzują się bladą skórą. Dlatego kiedyś dolegliwość ta była określana jako „wampiryzm”. Jakie są przyczyny tajemniczej choroby? W tym artykule przyjrzymy się bliżej różnym objawom porfirii.

Spis treści

1. Co to jest porfiria?
2. Co powoduje porfirię?
3. Jakie objawy daje porfiria?
4. Jakie są przyczyny porfirii?
5. Porfiria – badania krwi i moczu
6. Porifiria – jak przebiega leczenie?
7. Jak rozpoznać porfirię?

Co to jest porfiria?

Porfiria odnosi się do grupy rzadkich genetycznych chorób. Charakteryzują się one defektem enzymatycznym na szlaku biosyntezy hemu. Jest to kluczowa składowa hemoglobiny – białka przenoszącego tlen w krwiobiegu. Hem jest niezbędny do syntezy enzymów wątrobowych. Jednym z nich jest tzw. cytochrom P450, którego rolą jest przetwarzanie wielu różnych substancji. Porfirie można podzielić na kilka typów:

• ostra  przerywana – niedobór syntazy hydroksymetylobilanu, dominują objawy neurologiczne;
• dziedziczna koproporfiria – niedobór oksydazy koproporfirynogenowej, dominują objawy neurologiczne, niekiedy skórne;
• różnobarwna – niedobór oksydazy PROTO, dominują objawy neurologiczne i nadwrażliwość na światło,
• porfiria z niedoboru dehydratazy kwasu δ-aminolewulinowego – dominują objawy neurologiczne;
• skórna późna – dominują objawy skórne;
• wątrobowoerytropoetyczna – niedobór dekarboksylazy uroporfirynogenu, dominują objawy skórne;
• wrodzona porfiria erytropoetyczna (Choroba Günthera) – niedobór syntazy uroporfirynogenu III, dominuje silna nadwrażliwość na światło;
• erytropoetyczna – obniżona aktywność ferrochelatazy, dominują objawy skórne;
• protoporfiria sprzężona z chromosomem X – niedobór syntazy kwasu aminolewulinowego, dominują objawy skórne.

>> Dowiedz się: Wpływ promieni słonecznych na skórę

Sumarycznie jest to dość częsta grupa schorzeń – ryzyko zachorowania na porfirię w ciągu całego życia wynosi 1 na 20 000 osób. W zależności od miejsca, w którym dochodzi do niedoboru danego enzymu szlaku wytwarzania hemu, w przebiegu choroby występuje wiele zróżnicowanych objawów.

Co powoduje porfirię?

Pierwsze dolegliwości pojawiają się głównie w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości. U kobiet często mają związek z początkiem cyklu menstruacyjnego. Jednak istnieje wiele innych czynników wyzwalających. Należą do nich:

• spożywanie alkoholu,
• palenie tytoniu,
• niedożywienie,
• intensywny wysiłek fizyczny,
• silny stres,
• stosowanie substancji psychoaktywnych,
• terapie hormonalne oraz leki.

Wśród ostatnich z wymienionych na liście znajduje się wiele substancji czynnych, które można znaleźć tutaj.

Jakie objawy daje porfiria?

Ostre ataki porfirii zazwyczaj obejmują napadowy, silny ból całego brzucha o charakterze kolkowym. Jest to najczęstszy powód zgłaszania się chorego do szpitala, któremu zazwyczaj towarzyszą nudności i wymioty. Często współwystępują też objawy tj. przyspieszony rytm serca (u 80% chorych) i wysokie ciśnienie tętnicze (utrzymujące się po ostrym epizodzie nawet u 40% pacjentów). Nieleczona porfiria może prowadzić do groźnych zaburzeń rytmu serca.

• Porfiria – objawy psychiczne 

Objawy psychiczne porfirii występują aż w 80% przypadków. Symptomy porfirii o podłożu psychologicznym mogą obejmować zmianę zachowania, pobudzenie, depresję, halucynacje, a w skrajnych przypadkach nawet ostrą psychozę.

• Objawy dermatologiczne porfirii

W części przypadków ekspozycja na światło słoneczne skutkuje pojawieniem się na skórze  pęcherzy, bólem typu neuropatycznego, obrzękiem, zaczerwienieniem. W bardzo rzadkim przypadku wspomnianego podtypu porfirii erytropoetycznej (choroby Günthera) oprócz wyżej wymienionych dochodzi też do bliznowacenia i zaburzeń pigmentacji skóry.

Porfirii mogą też towarzyszyć zaburzenia rytmu funkcjonowania jelit pod postacią zaparć, wzdęcia brzucha i niekiedy niedrożności porażennej. Do innych objawów należą wspomniane zaburzenia rytmu serca oraz gorączka z intensywną potliwością i drżeniem.

Jakie są przyczyny porfirii?

Główną przyczyną występowania objawów w przebiegu porfirii jest gromadzenie się pośrednich produktów w szlaku wytwarzania hemu. Działają one toksycznie na poszczególne tkanki, szczególnie na tkankę nerwową.

Pobudzenie autonomiczne prowadzi do wspomnianych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Z kolei wzrost produkcji katecholamin, w tym adrenaliny, może wpływać na układ sercowo-naczyniowy, prowadząc do objawów sercowo-naczyniowych.

Porfiria może też powodować objawy psychiczne oraz symptomy neuropsychiatryczne, takie jak zmiany nastroju, depresja czy zaburzenia zachowania. Wynika to z podobieństw strukturalnych między kwasem δ-aminolewulinowym (ALA) a kwasem gamma-aminobutyrowym (GABA). Nadmiar ALA może upośledzać funkcję GABA, co prowadzi do zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego.

Omawiana grupa chorób jest wywołana mutacjami w genach, które kodują enzymy szlaku biosyntezy hemu. Najczęściej dziedziczy się ją w sposób autosomalny dominujący z niską penetracją lub autosomalny recesywny. Istnieją dwa wyjątki – jedna z postaci porfirii jest sprzężona z chromosomem X, a w przypadku porfirii skórnej późnej bardzo rzadko identyfikuje się jakiekolwiek mutacje.

Porfiria – badania krwi i moczu

Podejrzenie choroby powinno skłonić w pierwszej kolejności do oznaczenia poziomu porfiryn w moczu (porfobilinogenu i kwasu δ-aminolewulinowego). Jest to najdokładniejsza metoda wstępnego zdiagnozowania ostrego ataku porfirii.

W przypadku wyniku dodatniego ocena jest uzupełniana o pomiar stężenia tych substancji we krwi i w kale. Jako badania dodatkowe, będące elementem diagnostyki różnicowej i oceny współistniejących zaburzeń, wykonuje się oznaczenia morfologii krwi obwodowej. Jest to stężenie kreatyniny, sodu, potasu, magnezu, ALT i AST, a w niektórych przypadkach także GGTP, amylazy we krwi i moczu. Postawienie diagnozy porfirii wymaga potwierdzenia w badaniach genetycznych, które są przeprowadzane przez ośrodki specjalistyczne.

Porifiria – jak przebiega leczenie?

Ostre ataki porfirii mogą zagrażać życiu. Dlatego w przypadku rozpoznania należy zastosować leczenie, możliwie jak najwcześniej. Pierwszym krokiem jest identyfikacja i najlepiej unikanie czynników, które mogą wywołać atak porfirii. W ostrej fazie ataku porfirii stosuje się specjalne leki, aby zatrzymać przyspieszoną syntezę hemu. Celem jest obniżenie aktywności syntazy delta-aminolewulinianowej 1 (ALAS1) – enzymu, który bierze udział w produkcji hemu.

>> Odkryj więcej na temat zaburzeń syntezy hemu: Protoporfiryna cynkowa – wskaźnik funkcjonalnego niedoboru żelaza lub zatrucia ołowiem

W łagodnych przypadkach porfirii wystarczy odpowiednie nawodnienie i dostarczenie węglowodanów. W cięższych przypadkach podaje się specjalny lek – heminę (w Polsce jest to preparat Normosang). U około 3–5% zdiagnozowanych pacjentów mogą wystąpić nawracające epizody. Stosuje się wtedy terapię heminą, którą można zastosować w razie potrzeby lub w regularnych odstępach. U kobiet, u których do zaostrzeń dochodzi w przebiegu cyklu miesiączkowego, można zastosować leczenie agonistą hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH). W skrajnych przypadkach, gdy standardowe leczenie nie pomaga i jakość życia jest niska, rozwiązaniem może być przeszczepienie wątroby. Niemniej każdy pacjent powinien być świadomy, jakie czynniki wywołują napad i ściśle ich unikać.

Jak rozpoznać porfirię?

Porfirie to grupa chorób o szerokim spektrum objawów. Warto zwrócić uwagę na dolegliwości brzuszne i objawy neurologiczne, szczególnie u młodych pacjentów. Takie objawy porfirii powinny skłonić do diagnostyki w tym kierunku. Zazwyczaj pacjent trafia do szpitala z powodu ostrych objawów i tam jest przeprowadzana diagnostyka. W łagodniejszych przypadkach najlepiej skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Porfirie prowadzą do degradacji tkanki nerwowej, stąd tak ważne jest odpowiednio wczesne rozpoznanie. Odpowiednie leczenie i unikanie czynników wyzwalających zaostrzenia są ważne dla pacjentów z tą chorobą.

Piśmiennictwo

1. https://www.drugs-porphyria.org/index2.php?lang=Gbr
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537352/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10096751/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6357830/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5916231/
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4640448/
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6930514/
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5664971/
9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7376977/