Półpasiec rozsiany – co to jest i jakie daje objawy? Diagnostyka i leczenie

Półpasiec to choroba wirusowa, cechująca się charakterystycznym obrazem klinicznym i tendencją do występowania u osób starszych. Choroba ta ma jednak kilka postaci klinicznych, a jedną z nich jest półpasiec rozsiany. Jak objawia się półpasiec rozsiany i jakie są jego przyczyny? Na czym polega diagnostyka i leczenie tej odmiany półpaśca? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat półpaśca rozsianego.

Spis treści:

1. Półpasiec rozsiany – co to za choroba?
2. Przyczyny półpaśca rozsianego
3. Objawy półpaśca rozsianego
4. Jak wygląda półpasiec rozsiany?
5. Diagnoza półpaśca rozsianego
6. Leczenie półpaśca rozsianego

Półpasiec rozsiany – co to za choroba?

Półpasiec rozsiany to jedna z postaci klinicznych półpaśca, czyli choroby zakaźnej, wywołanej przez wirusa Varicella-Zoster (VZV). Jest to ten sam wirus, który odpowiada za pojawienie się ospy wietrznej. Istotą choroby jest uczynnienie się utajonego wirusa Varicella-Zoster.Co to znaczy?U osób, które przechorowały ospę wietrzną, wirus ten pozostaje w organizmie w postaci utajonej i spoczywa w obrębie elementów układu nerwowego (dokładniej w komórkach zwojowych korzeni grzbietowych i zwojach nerwów czaszkowych). W momencie osłabienia organizmu, dochodzi do reaktywacji wirusa, co skutkuje manifestacją kliniczną półpaśca. Zgodnie z danymi statystycznymi półpasiec stanowi około 1% wszystkich infekcyjnych schorzeń dermatologicznych.

Przyczyny półpaśca rozsianego

Jak już wspomniano, przyczyną półpaśca jest wirus Varicella-Zoster (VZV). Ludzie są jedynym rezerwuarem tego wirusa. Znając przyczyny półpaśca i mechanizm reaktywacji wirusa, można w uproszczeniu stwierdzić, że jest to choroba infekcyjna, którą nie zarażamy się od chorego pacjenta. Istnieją jednak pewne czynniki, które zwiększają ryzyko uaktywnienia się wirusa Varicella-Zoster oraz pojawienia się go w postaci rozsianej.

Zalicza się do nich przede wszystkim:

• starszy wiek, a zwłaszcza 8. i 9. dekada życia,
• nowotwory złośliwe, szczególnie nowotwory hematologiczne,
• leczenie onkologiczne z wykorzystaniem chemioterapii, radioterapii,
• przyjmowanie leków immunosupresyjnych, które mogą obniżać odporność pacjenta,
• zakażenie wirusem HIV,
• niedobory odporności,
• stan po przeszczepie.

Warto wspomnieć, że zwiększonym ryzykiem ujawnienia się półpaśca cechują się dzieci, których matki będąc w ciąży przechorowały ospę wietrzną. Ryzyko to jest większe, gdy ciężarna zachorowała po 20 tygodniu ciąży.

>> Przeczytaj także: Półpasiec u dzieci

Objawy półpaśca rozsianego

Na wstępie tego akapitu warto wspomnieć o obrazie klinicznym klasycznej postaci półpaśca. W tym przypadku mamy do czynienia z pojawieniem się charakterystycznych zmian skórnych w obrębie jednego dermatomu, czyli w obrębie jednego obszaru na skórze, który jest unerwiony przez dany nerw rdzeniowy. Klasyczna postać półpaśca występuje więc po jednej stronie ciała, co jak można zauważyć – nawiązuje do nazewnictwa tej jednostki chorobowej.

Warto wspomnieć, że w przebiegu półpaśca zmiany skórne są poprzedzone dolegliwościami bólowymi i przeczulicą w obrębie tego obszaru skóry, gdzie pojawią się wykwity.

Jak wygląda półpasiec rozsiany?

W przebiegu półpaśca rozsianego zmiany skórne nie ograniczają się do jednego dermatomu, lecz zajmują całe ciało. Zmiany skórne początkowo mają postać rumieniowo-plamistą, po czym po 1-2 dobach pojawiają się rumieniowe grudki, a następnie po kolejnych dniach powstają pęcherzyki wypełnione początkowo surowiczym, potem mętnym płynem. Po tym etapie, po kolejnych 4–5 dobach pęcherzyki te pękają, pozostawiając po sobie bolesne nadżerki (niekiedy pojawiają się zmiany głębsze – a więc owrzodzenia), które pokrywają się strupami.

Półpasiec rozsiany ze względu na swoją rozległość przypomina ospę wietrzną, ponieważ w jej przebiegu zmiany skórne również pojawiają się na całym ciele. Jednak w przebiegu półpaśca rozsianego zmiany skórne wiążą się ze zdecydowanie większymi dolegliwościami bólowymi, niż w przebiegu klasycznej ospy wietrznej.

>> To warto wiedzieć: Półpasiec i możliwości zapobiegania tej chorobie

Diagnoza półpaśca rozsianego

Ze względu na nietypową manifestację kliniczną, diagnostyka półpaśca rozsianego może niekiedy przysparzać problemów diagnostycznych. Bardzo ważny jest skrupulatnie przeprowadzony wywiad i badanie przedmiotowe. Należy szczególną uwagę zwrócić na wspomniane już objawy towarzyszące (ból i parestezje typowe dla półpaśca). Istotne są również informacje dotyczące przechorowania ospy wietrznej w przeszłości, ponieważ choroba ta pozostawia po sobie odporność na całe życie. Jeżeli mamy do czynienia z objawami półpaśca rozsianego u pacjenta, który przechorował ospę wietrzną, to wskazuje to na rozpoznanie półpaśca.

Z jakimi jednostkami chorobowymi należy różnicować półpaśca rozsianego? W diagnostyce różnicowej oprócz ospy wietrznej należy wziąć pod uwagę również takie rozpoznania jak:

• rozsiana postać opryszczki zwykłej,
• osutki alergiczne, osutki polekowe,
• trądzik pospolity,
• manifestacje skórne zakażenia wirusem Coxsackie lub enterowirusami,
• liczne ukąszenia owadów.

W diagnostyce półpaśca rozsianego wykorzystywane są niekiedy badania pomocnicze, w tym:

• hodowla komórkowa i badanie PCR – materiałem do badań jest w tym przypadku płyn pobrany z pęcherzyka,
• wykrywanie antygenów wirusa w komórkach naskórka – materiałem są zeskrobiny z dna pęcherzyka, a samo badanie wykonuje się metodą immunofluorescencji bezpośredniej,
• badania serologiczne – w tym wykrywanie przeciwciał IgG, badanie to wykorzystuje się do potwierdzenia przebytego zakażenia.

Leczenie półpaśca rozsianego

Półpasiec rozsiany jest zaawansowaną postacią tej choroby, dlatego wymaga podjęcia szybkiego leczenia. Terapią przyczynową jest leczenie przeciwwirusowe z wykorzystaniem acyklowiru. W klasycznej postaci półpaśca preparat ten można stosować w formie doustnej, jednak w ciężkich postaciach choroby i u pacjentów z istotnie obniżoną odpornością wybiera się podaż dożylną tego leku. U pacjentów tych stosuje się acyklowir w formie dożylnej, zazwyczaj w dawce 10 mg na kilogram masy ciała, trzy razy na dobę (co 8 godzin) przez 7–14 dni. Dawkę należy dostosować do stężenia kreatyniny i wartości GFR. Równocześnie należy rozpocząć leczenie przeciwbólowe, które polega na stosowaniu substancji przeciwbólowych, w tym opioidowych, a niekiedy także leków przeciwdrgawkowych i przeciwdepresyjnych.

>> Przeczytaj także: Szczepienie na półpasiec – jak działa szczepionka i kiedy je zrobić?

Półpasiec rozsiany to poważny stan kliniczny, który występuje typowo u pacjentów z ciężkimi chorobami współistniejącymi i istotnie obniżoną odpornością. Jego diagnostyka skupia się na dokładnie zebranym wywiadzie chorobowym, badaniu przedmiotowym oraz badaniach dodatkowych. Ważne jest wczesne włączenie odpowiedniego leczenia przeciwwirusowego, co pozwala na zmniejszenie ryzyka pojawienia się groźnych powikłań.  

Bibliografia

1. G. Biesiada i inni, Zachorowania na półpasiec u ludzi w starszym wieku na materiale Kliniki Chorób Zakaźnych w latach 2001–2003. Ger Pol 2005; 13: 177-180,
2. M. Adamski i inni, Półpasiec – częsta choroba zakaźna u pacjentów leczonych onkologicznie i wymagających opieki paliatywnej, Medycyna Paliatywna 2015; 7(4): 284–286,
3. L. Szenborn i inni, Ospa wietrzna i półpasiec, Medycyna Praktyczna 2015; 2: 108-112,
4. A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021