Polio – choroba obecnie kojarzona z krajami tropikalnymi, niegdyś zbierająca żniwo także w naszej części świata. Czy aby na pewno jesteśmy od niej wolni? W erze globalizacji podróżujemy przecież do różnych zakątków świata. Uzbrojeni w wiedzę z pewnością będziemy znacznie bardziej bezpieczni.
Spis treści:
- Polio – co to za choroba?
- Gdzie można się zarazić polio?
- Zakażenie wirusem polio – objawy
- Diagnostyka choroby Heinego-Medina
- Polio – leczenie
- Polio – profilaktyka
- Polio – podsumowanie
Polio – co to za choroba?
Polio jest wysoce zakaźną chorobą wywoływaną przez wirusa należącego do rodziny Picornaviridae, który występuje w 3 serotypach. Przedostaje się do części ustnej gardła i namnaża się lokalnie w migdałkach, węzłach chłonnych szyi, a następnie w jelicie cienkim. Okres inkubacji wynosi od 2 do 35 dni. Po 3–5 dniach wirus jest wydalany z kałem.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu choroba była globalnym wyzwaniem, stąd w 1988 roku powołano światową inicjatywę na rzecz eradykacji polio (GPEI), dzięki której skutecznie zmniejszono liczbę przypadków choroby wywołanej dzikimi szczepami o ponad 99,9%, a typ 2 i 3 uznano za wytępione odpowiednio w 2015 i 2019 r. Typ 1 pozostaje endemiczny w Afganistanie i Pakistanie.
Od 2000 roku w wielu regionach pojawiły się ogniska krążącego wirusa pochodzącego ze szczepionek przeciwko polio, których głównym powodem był niski wskaźnik wyszczepienia. Dodatkowo pandemia COVID-19 zakłóciła rutynowe programy szczepień, w wyniku czego miliony nieszczepionych dzieci stały się podatne na epidemie.
>> Sprawdź też: Denga – wirusowa choroba tropikalna
Gdzie można się zarazić polio?
Według danych Głównego Inspektoratu Sanitarnego w 2022 roku odnotowano 30 przypadków polio wywołanych dzikim wirusem typu 1, z czego 20 w Pakistanie, 2 w Afganistanie oraz 8 przypadków w Mozambiku – stąd podróżowanie w okolice tych państw jest ryzykowne.
Doustna szczepionka przeciwko polio (OPV; żywa, atenuowana) stosowana jeszcze w wielu krajach na świecie, która doprowadziła szczepy dzikie na skraj wytępienia, jest również wydalana z kałem, a w społecznościach o niskiej jakości urządzeń sanitarnych oznacza to, że może przenosić się z osoby na osobę.
W społecznościach o niskim wskaźniku wyszczepienia, gdy wirus przenosi się z jednego nieszczepionego dziecka na drugie przez długi okres czasu (często w ciągu około 12–18 miesięcy), może mutować i przyjmować postać, która może powodować paraliż, podobnie jak wirus dziki.
Choroba przenosi się drogą pokarmową (poprzez kontakt ze skażonymi przedmiotami, pokarmem) i kropelkową (z człowieka na człowieka).
>> Dowiedz się więcej: Chikungunya – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie wirusowej choroby tropikalnej
Zakażenie wirusem polio – objawy
Większość (około 90%) zakażeń przebiega bezobjawowo. Postać łagodna stanowi około 4% do 8% przypadków i objawia się:
- zapaleniem żołądka i jelit (biegunka, wymioty),
- objawami grypopodobnymi (ból głowy, gardła, bóle mięśniowo-stawowe),
- katarem, kaszlem.
Dolegliwości zwykle ustępują w ciągu 1 tygodnia.
Około 1% przypadków klinicznych objawia się aseptycznym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Dochodzi do silnego skurczu mięśni szyi, pleców i kończyn dolnych poprzedzonych wymienionymi wcześniej objawami.
Najcięższa postać obserwowana jest u mniej niż 1% pacjentów i objawia się epizodami bardzo silnego, rozdzierającego bólu pleców i kończyn dolnych. U dzieci choroba może przebiegać dwufazowo – początkowo okres prodromalny, po którym następuje krótki okres bezobjawowy trwający od 7 do 10 dni, dalej następuje asymetryczne porażenie kończyn.
Charakterystyczną cechą jest paraliż wiotki, który ostatecznie prowadzi do utraty odruchów głębokich i niepełnosprawności. Owo porażenie znane jest również pod nazwą nagminnego porażenia dziecięcego lub chorobą Heinego-Medina.
>> Przeczytaj też: Odra – czy grozi nam powrót zapomnianej choroby?
Diagnostyka choroby Heinego-Medina
Zakażenie wirusem polio ocenia się na podstawie hodowli wirusowych i/lub wykrycia wirusowego RNA w kale lub wymazach z gardła. Eksperci towarzystw naukowych zalecają pobranie 2 próbek w odstępie co najmniej 24 godzin w ciągu pierwszych 14 dni po wystąpieniu porażenia wiotkiego.
Rezonans magnetyczny mózgu i rdzenia kręgowego może zidentyfikować typowe dla choroby zmiany radiologiczne i wykluczyć inne patologie, takie jak zawał rdzenia kręgowego. Charakterystyczne zmiany elektromiograficzne (badanie oceniające czynność mięśni) pojawiają się w późniejszym okresie choroby.
Polio – leczenie
Nie istnieje skuteczna, celowana terapia przeciwwirusowa. Leczenie polega głównie na łagodzeniu objawów poprzez leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, nawadnianie (w ostrej fazie choroby), a dalej – przy obecności porażenia wiotkiego – fizjoterapię, szyny stabilizujące i operacje ortopedyczne.
>> Zobacz: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity
Polio – profilaktyka
Higiena (mycie rąk i ich dezynfekcja, unikanie skupisk ludności na terenach endemicznych) jest nieswoistą, ale każdorazowo niezbędną metodą profilaktyki zakażenia wirusem polio.
Najskuteczniejszą metodą, która doprowadziła do niemal całkowitej eradykacji wirusa, są szczepienia ochronne. W Polsce obowiązkowym szczepieniom podlegają wszystkie dzieci.
Stosowana jest szczepionka IPV podawana pod- lub śródskórnie. Schemat składa się z 4. dawek: 3 podstawowych (w 3-4, 5–6 oraz w 16–18 miesiącu życia) oraz 1 dawki przypominającej w 6. roku życia.
Polio – podsumowanie
Polio jest groźną chorobą, która może prowadzić do ciężkiej niepełnosprawności. Mimo że obecnie jest bliska całkowitej eradykacji, nadal występuje w niektórych miejscach na świecie. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową i/lub kropelkową. Podróżując do krajów, w których choroba jest obecna, należy zadbać o szczepienia i pamiętać o higienie na każdym etapie.
Źródła
- Bricks LF, Macina D, Vargas-Zambrano JC. Polio Epidemiology: Strategies and Challenges for Polio Eradication Post the COVID-19 Pandemic. Vaccines (Basel). 2024 Nov 26;12(12):1323. doi: 10.3390/vaccines12121323. PMID: 39771986; PMCID: PMC11680066., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11680066 (dostęp: 14.02.2025).
- Thompson KM, Kalkowska DA. Review of poliovirus modeling performed from 2000 to 2019 to support global polio eradication. Expert Rev Vaccines. 2020 Jul;19(7):661-686. doi: 10.1080/14760584.2020.1791093. Epub 2020 Aug 1. PMID: 32741232; PMCID: PMC7497282., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7497282 (dostęp: 14.02.2025).
- Mehndiratta MM, Mehndiratta P, Pande R. Poliomyelitis: historical facts, epidemiology, and current challenges in eradication. Neurohospitalist. 2014 Oct;4(4):223-9. doi: 10.1177/1941874414533352. PMID: 25360208; PMCID: PMC4212416., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4212416 (dostęp: 14.02.2025).
- https://www.gov.pl/web/gis/poliomyelitis (dostęp: 14.02.2025).
- Program Szczepień Ochronnych na rok 2024, https://www.gov.pl/web/psse-przasnysz/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2024 (dostęp: 14.02.2025).
