Otyłość u dzieci i młodzieży – poważna choroba i duże wyzwanie

Spis treści

1. Jak dużo dzieci i młodzieży zmaga się z nadwagą i otyłością?
2. Problem dotyczy mojego dziecka – gdzie mam się udać?
3. Jakie badania pomagają w diagnostyce i leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży?
4. Jakie są konsekwencje nieleczonej otyłości u dziecka?
5. Czy jest możliwe wyleczenie otyłości u dzieci i młodzieży?

Wspólnym mianownikiem bardzo szerokiego typu schorzeń, w tym najczęstszych, uznawanych za cywilizacyjne, jest nadmierna masa ciała. Najnowsze szacunki wskazują, że nadwaga i otyłość są czwartym pod względem częstości występowania czynnikiem ryzyka chorób takich jak sercowo-naczyniowe, nowotworowe czy hormonalne, po nadciśnieniu tętniczym, paleniu tytoniu oraz nieprawidłowej diecie. Problem dotyczy także dzieci, które w przypadku braku odpowiedniej interwencji „wchodzą” w dorosłość z bazowo gorszym stanem zdrowia. Jak poradzić sobie z chorobą? Czy istnieją skuteczne, udokumentowane metody profilaktyki i leczenia? Gdzie udać się po pomoc? O tym w poniższym artykule.

Jak dużo dzieci i młodzieży zmaga się z nadwagą i otyłością?

W populacji pediatrycznej nadwaga jest definiowana jako masa ciała mieszcząca się między 85. a 95. centylem dla płci i wieku, natomiast o otyłości świadczy przekroczenie podanej górnej granicy. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia z 2022 roku aż 32% polskich dzieci w wieku 7 do 9 lat cierpi z powodu nadmiernej masy ciała, a ponurego obrazu dopełniają dane z przeprowadzanego co 4 lata międzynarodowego badania Health Behaviour in School-aged Children (HBSC), które podają, że 29,7% chłopców i 14,3% dziewcząt w wieku 11-15 lat zmaga się z tym problemem. Sytuacja jest nieco korzystniejsza u młodszych dzieci, gdyż wśród maluchów do 3. roku życia nadwaga lub otyłość występuje u 10% z nich, zaś dodatkowe 18,4% jest w grupie wysokiego ryzyka.

Problem dotyczy mojego dziecka – gdzie mam się udać?

Przy podejrzeniu nadmiernej masy ciała warto skontaktować się ze swoją placówką podstawowej opieki zdrowotnej, gdzie zostaną przeprowadzone pomiary antropometryczne (wzrost, masa ciała) wraz z obliczeniem BMI, co następnie zostanie naniesione na siatki centylowe. Równie ważne jest szczegółowy wywiad i badanie przedmiotowe, które pozwolą na wstępną ocenę przyczyny nadwagi lub otyłości u dziecka. Według danych naukowych zdecydowana większość przypadków to konsekwencja nieprawidłowego stylu życia jednak nie obliguje to do lekceważenia faktu, iż u niewielkiego odsetka dzieci występuje otyłość syndromiczna (występująca w przebiegu określonego zespołu genetycznego, zwykle obejmującego także opóźnienie rozwoju psychoruchowego i charakterystyczne cechy wyglądu) lub otyłość monogenowa (czyli związana z mutacją w jednym konkretnym genie biorącym udział w regulacji masy ciała). Kolejną bardzo rzadką przyczyną otyłości u dzieci są zaburzenia endokrynologiczne, stanowiące mniej niż 1% wszystkich przypadków; najczęściej jest to rzekoma niedoczynność przytarczyc typu 1a, niedobór hormonu wzrostu lub niedoczynność tarczycy. Przy podejrzeniu jednego z powyższych pacjent jest kierowany do ośrodka wyższej referencji celem pogłębionej diagnostyki.

Jakie badania pomagają w diagnostyce i leczeniu otyłości u dzieci i młodzieży?

Według najnowszych rekomendacji Amerykańskiej Akademii Pediatrii badania laboratoryjne, obok pomiarów antropometrycznych i szczegółowego wywiadu wraz z badaniem przedmiotowym, stanowią kolejny ważny krok w ocenie pacjenta.

Eksperci zalecają przeprowadzanie badań laboratoryjnych u dzieci z otyłością pod kątem dyslipidemii, stanu przedcukrzycowego i NAFLD (niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, która może prowadzić nawet do marskości) począwszy od 10. roku życia poprzez oznaczanie lipidogramu, stężenia glukozy na czczo, transaminazy alaninowej i transaminazy asparaginianowej co 2 lata.

W przypadku dzieci w wieku od 2 do 9 lat można rozważyć ocenę zaburzeń lipidowych; nie jest to zatem rekomendacja obligatoryjna, jednak warto być świadomym, że u dzieci z otyłością już w 3. roku życia (!) zgłaszano wysoki poziom triglicerydów i niski poziom lipoprotein o dużej gęstości (HDL), co jest przecież typowym wynikiem u dorosłych z dyslipidemią. Z kolei profil ryzyka NAFLD i cukrzycy jest w tej populacji niższy, stąd wykonywanie badań w ich kierunku nie jest zalecane. Wśród młodzieży powyżej 10. roku życia z nadwagą zaleca się oznaczanie wyłącznie panelu lipidowego, chyba że występują dodatkowe czynniki ryzyka (obciążony wywiad rodzinny, podwyższone ciśnienie krwi, wcześniej stwierdzony podwyższony poziom lipidów, stosowanie leków psychotropowych).

Jakie są konsekwencje nieleczonej otyłości u dziecka?

Dowody naukowe jasno i jednoznacznie wskazują, że otyłość naraża dzieci i młodzież na ryzyko poważnych następstw w życiu dorosłym, w tym na choroby układu krążenia (nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii, miażdżycy), metaboliczne (insulinooporność, cukrzyca typu 2), niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby (NAFLD) i dalsze jej konsekwencje, a także na istotnie zwiększone ryzyko wielu nowotworów (np. raka jelita grubego, raka piersi, raka endometrium). Oprócz konsekwencji fizycznych otyłość w dzieciństwie i okresie dojrzewania wiążą się ze znacznie gorszym zdrowiem psychicznym i emocjonalnym, zwiększonym poziomem stresu, objawami depresyjnymi, niską samooceną, a często także ostracyzmem ze strony rówieśników. W tym miejscu warto przypomnieć, że otyłość jest chorobą (co wykazano powyżej), a stygmatyzowanie chorych lub negowanie faktu istnienia tej jednostki chorobowej są sprzeczne z aktualną wiedzą medyczną.

Czy jest możliwe wyleczenie otyłości u dzieci i młodzieży?

U dzieci i młodzieży, mimo dostępności różnych metod farmakoterapii, a niekiedy także chirurgii bariatrycznej, zdecydowanie najważniejszą rolę odgrywa modyfikacja stylu życia, której podstawą jest nic innego jak ujemny bilans energetyczny; według najnowszych danych opłacalność innych niż zmiana stylu życia metod leczenia jest dyskusyjna, a obciążenie dla pacjenta znaczne. Należy pamiętać, że zarówno aktywność fizyczna, jak i zmiana nawyków żywieniowych powinny być wkomponowane w preferencje młodego pacjenta, tak by w sposób nieprzymuszony i tym samym trwały mógł prowadzić życie prowadzące do dobrego zdrowia i samopoczucia.

Piśmiennictwo

1. https://publications.aap.org/pediatrics/article/151/2/e2022060640/190443/Clinical-Practice-Guideline-for-the-Evaluation-and?autologincheck=redirected
2. https://academic.oup.com/jcem/article/102/3/709/2965084?login=false
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7680380/
4. https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2808942?resultClick=24
5. https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2807665?resultClick=24