Tkanka tłuszczowa nie jest bezczynna – wydziela różne związki chemiczne mające negatywne skutki dla organizmu zarówno matki jak i płodu. Kobiety, których BMI wskazuje na otyłość (czyli ≥30 kg/m2), częściej borykają się z tymczasowym lub stałym zaburzeniem płodności, jak również należą do grupy dużego ryzyka ciąży powikłanej. W tym artykule przeczytasz o wpływie otyłości na płodność, możliwych powikłaniach w trakcie ciąży oraz standardach opieki nad otyłą ciężarną.
Spis treści:
- Otyłość a płodność – jaki wpływ ma otyłość na zajście w ciążę?
- Otyłość w ciąży – zagrożenia i konsekwencje
- Otyłość a poród naturalny i cesarskie cięcie
- Otyłość a planowanie ciąży – zalecenia
- Odżywianie i aktywność fizyczna w ciąży przy otyłości
- Otyłość a ciąża – podsumowanie
Otyłość a płodność – jaki wpływ ma otyłość na zajście w ciążę?
Otyłości często współtowarzyszą zaburzenia hormonalne, choroby tarczycy, zaburzenia owulacji, zespół policystycznych jajników czy insulinooporność. Według jednego z przeprowadzonych badań naukowych na ponad dwóch tysiącach kobiet w ciąży, masa ciała i wskaźnik BMI ściśle korelowały z czasem zajścia w ciążę.
Kobiety, które miały masę ciała przed ciążą >80 kg lub BMI >25 kg/m2 miały dwukrotnie dłuższy czas zajścia w ciążę. Co więcej, prawdopodobieństwo niepłodności u tych kobiet było 3,5 razy większe niż u kobiet z prawidłową masą ciała.
Otyłość w ciąży – zagrożenia i konsekwencje
Otyłość jest dużym czynnikiem ryzyka dla prawidłowego przebiegu ciąży. Jest to wyzwanie dla ginekologa prowadzącego ciążę oraz lekarzy i położnych podczas porodu. Dodatkowo nadmiar tkanki tłuszczowej utrudnia prawidłową diagnostykę, zwłaszcza badań ultrasonograficznych (trudności w ocenie ruchów płodu).
Do najczęściej występujących komplikacji u kobiet z otyłością należą:
- nadciśnienie indukowane ciążą,
- stan przedrzucawkowy,
- cukrzyca ciążowa,
- powikłania zakrzepowo-zatorowe,
- nieprawidłowości łożyska,
- poród przedwczesny.
Po porodzie zwiększa się ryzyko krwotokuokołoporodowego, endometriozy oraz zakażeń, a to wiąże się również z dłuższą hospitalizacją.
Noworodki natomiast – jak wskazują badania – częściej otrzymują mniej punktów Apgar i wymagają specjalistycznej opieki neonatologicznej w porównaniu z dziećmi kobiet, które przed zajściem w ciążę miały prawidłową masę ciała.
W grupie matek otyłych częściej występują wady wrodzone (zwłaszcza wady cewy nerwowej), częściej stwierdza się też występowanie zespołu bezdechu sennego.
Otyłość a poród naturalny i cesarskie cięcie
Otyłość może uniemożliwić poród siłami natury i wymagać cesarskiego cięcia lub porodu wspomaganego. Istnieje również duże prawdopodobieństwo, że noworodek będzie większy niż przeciętny, a to z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia komplikacji podczas porodu. Ponadto, kobietom z otyłością trudniej jest przeć i częściej jest potrzebne medyczne wywołanie porodu.
Z uwagi na istniejące ryzyko komplikacji podczas porodu, poród planuje się w ośrodku, który posiada odpowiednie wyposażenie (m.in. duże wózki, dostosowany stół operacyjny, respiratory), jak również doświadczenie. W przypadku ciężarnych z otyłością II i III stopnia poród planuje się w ośrodku o II lub III poziomu referencyjności.
Otyłość a planowanie ciąży – zalecenia
W celu zmniejszenia ryzyka powikłań podczas ciąży i porodu, kobiecie planującej prokreację zaleca się redukcję masy ciała jeszcze przed zajściem w ciążę. Rekomenduje się w pierwszej kolejności wykonanie diagnostyki laboratoryjnej, zmianę trybu życia, regularną kontrolę masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej oraz zmniejszenie wartości energetycznej spożywanych posiłków.
Kobieta, która stara się o zajście w ciążę, powinna dążyć do ustalenia przyczyn otyłości, a w przypadkach zdiagnozowanych nieprawidłowości podjąć próbę odpowiedniego leczenia jeszcze przed planowanym rozpoczęciem starań o potomstwo.
Zalecanymi przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne badaniami dla kobiet z otyłością planujących ciążę są:
- glikemia na czczo i test obciążenia glukozą (ocena gospodarki węglowodanowej),
- TSH (ocena funkcji tarczycy),
- triglicerydy (TG) i cholesterol z frakcjami (cena profilu lipidowego),
- wykonanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi i EKG (cena wydolności układu krążenia).
Zdrowa dieta dla otyłej kobiety planującej ciążę to przede wszystkim odpowiednie zbilansowanie makroskładników oraz dostarczanie witamin i minerałów. Rekomenduje się takie zbilansowanie jadłospisu, aby węglowodany stanowiły 40-55%, tłuszcze nie więcej niż 30%, a białka 20-30% energii.
Jeśli codzienne spożycie kalorii było dotychczas bardzo wysokie, nie zaleca się początkowo ograniczania kilokalorii o więcej niż 33%. Kobieta powinna zadbać o to, aby w diecie znalazły się węglowodany złożone o przedłużonym czasie wchłaniania, tłuszcze wielonienasycone, posiłki o nikim ładunku glikemicznym oraz produkty urozmaicone.
Dodatkowo, zaleca się odpowiedni sposób przygotowania potraw, tak aby wpłynąć na obniżenie indeksu i ładunku glikemicznego. W przypadku podwyższonych wartości lipidogramu, zwłaszcza trigricerydów (TG) i cholesterolu z frakcjami zaleca się dietę niskotłuszczową (20-25%). Dąży się, aby kobieta osiągnęła prawidłową masę ciała lub przynajmniej BMI poniżej 30 przed planowanym staraniem się o ciążę.
Dodatkowo zaleca się ujemny bilans energetyczny dzięki zwiększeniu aktywności ruchowej (co najmniej 10000 kroków w ciągu dnia), ćwiczeń aerobowych (minimum 3 razy w tygodniu przez 15 minut), jak również ćwiczeń siłowych (co najmniej 3 razy w tygodniu).
Stosowanie tylko zbilansowanej diety bez ćwiczeń wzmacniających mięśnie nie jest korzystne, ponieważ dochodzi do obniżenia zawartości nie tylko tkanki tłuszczowej, ale również masy mięśniowej. Rekomenduje się zatem wykonywanie ćwiczeń siłowych co najmniej 3 razy w tygodniu – rozpoczynając od najmniejszego obciążenia. Początkowo warto ćwiczyć pod okiem specjalistów.
Odżywianie i aktywność fizyczna w ciąży przy otyłości
Kobieta z otyłością, która właśnie dowiedziała się, że zostanie mamą, powinna skupić się przede wszystkim na regularnych wizytach u lekarza prowadzącego ciążę, zlecanej diagnostyce laboratoryjnej, świadomych wyborach żywieniowych, regularnej aktywności ruchowej oraz higienie życia.
Ciąża to nie czas na obsesyjne liczenie kilokalorii, restrykcyjne diety, czy korzystanie z gotowych diet z internetu. Kobieta z otyłością, jeśli jest w ciąży, w idealnych warunkach powinna być pod opieką dietetyka. Według stanowiska Polskiego Towarzystwa Ginekologów, przyrost masy ciała w ciąży dla kobiet z otyłością (BMI ≥30 kg/m2) nie powinien wynosić więcej niż 7 kg.
U kobiet z BMI >40kg/m2 korzystne jest nawet redukcja masy ciała w ciąży. W jednym z przeprowadzonych badań zanotowano pozytywny wpływ na ciążę, jeśli podczas ciąży dochodziło do ubytku masy ciała u ciężarnych kobiet z otyłością o 0,19 kg/tydzień lub w czasie całego okresu prenatalnego o około 7 kg. Do każdej otyłej kobiety w ciąży podchodzi się zatem w sposób bardzo indywidualny, a prawidłowość przyrostu/ ubytku masy ciała ocenia lekarz.
O ile nie ma przeciwskazań, otyłej ciężarnej zaleca się aktywność ruchową – umiarkowaną, ale regularną. Według zaleceń WHO warto wybierać różnorodne ćwiczenia aerobowe, wzmacniające mięśnie oraz delikatne rozciągania.
Kobietom w ciąży i w połogu taka aktywność fizyczna przynosi wiele korzyści zdrowotnych, m.in.: zmniejszone ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, nadciśnienia ciążowego, nadmiernego przyrostu masy ciała i depresji poporodowej, jak również mniejsza liczba powikłań u dziecka (m.in. brak negatywnego wpływu na masę urodzeniową). Jeśli kobieta przed zajściem w ciążę nie była aktywna, powinna zasięgnąć porady specjalisty.
Otyłość a ciąża – podsumowanie
Ciąża u kobiet otyłych jest ciążą wysokiego ryzyka. Normalizacja masy ciała jeszcze przed zajściem w ciążę pozwala na obniżenie ryzyka wystąpienia wielu możliwych powikłań podczas ciąży, porodu oraz korzystnie wpłynie na zdrowie jeszcze niepoczętego dziecka.
Kobieta, która stara się o zajście w ciążę, powinna dążyć do ustalenia przyczyn otyłości i wykonać odpowiednie badania diagnostyczne. Rekomenduje się, aby kobieta osiągnęła prawidłową masę ciała lub przynajmniej BMI < 30 kg/m2 przed zajściem w ciążę poprzez zwiększenie aktywności fizycznej oraz zbilansowaną dietę o odpowiedniej kaloryczności.
Jeśli kobieta otyła zaszła w ciążę, powinna być pod ścisłą kontrola lekarską i w idealnych warunkach pod opieką dietetyka, a jeśli nie ma przeciwskazań – uprawiać umiarkowaną i regularną aktywność fizyczną dedykowaną kobietom w ciąży i uwzględniającą stan zdrowia.
Bibliografia
- 10.2012 -W TRAKCIE AKTUALIZACJI – Opieka położnicza nad ciężarną otyłą.pdf (ptgin.pl)
- Obesity and Pregnancy | ACOG
- Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility – PubMed (nih.gov)
- Hassan MA, Killick SR. Negative lifestyle is associated with a significant reduction in fecundity. Fertil Steril. 2004 Feb;81(2):384-92. doi: 10.1016/j.fertnstert.2003.06.027. PMID: 14967378.
- Wpływ zmiany stylu życia, diety oraz suplementacji witamin na naturalną płodność – Inne wytyczne i artykuły przeglądowe – Wytyczne i zalecenia – Ginekologia – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl)
