Poniższy artykuł jest zapisem webinaru, który odbył się 5.10.2023 r.
Lekarz reumatolog Agata Skwarek wyjaśnia, czym jest osteoporoza, kto choruje na tę chorobę, jakie objawy daje i jakie badania z krwi można wykonać w celu diagnostyki. Ekspertka wyjaśnia także, jak leczy się tego typu chorobę kości.
Czym jest osteoporoza?
Osteoporoza to choroba, która charakteryzuje się zwiększonym ryzykiem złamań przez osłabienie gęstości mineralnej kości. Może dotykać pacjentów w każdym wieku, ale najczęściej dotyczy kobiet po menopauzie i mężczyzn w podeszłym wieku.
Wyróżniamy osteoporozę pierwotną i wtórną. Pierwotna osteoporoza występuje wtedy, gdy jest związana z naszym procesem fizjologicznym starzenia się. W jego wyniku kobiety tracą estrogeny, a mężczyźni wchodzą w andropauzę. Osteoporoza wtórna z kolei towarzyszy innym chorobom, w tym reumatologicznym i endokrynologicznym.
Kto choruje na osteoporozę?
Szacuje się, że na osteoporozę w Polsce choruje ponad 2 miliony osób. Sądząc jednak po ilości złamań w Polsce, wydaje się, że tego typu statystyki są mocno niedoszacowane.
Na osteoporozę częściej chorują kobiety, choć problem ten dotyczy również mężczyzn. U ludzi młodych osteoporoza częściej ma charakter wtórny. Dlatego, jeżeli do lekarza trafia młody pacjent, zaleca się diagnostykę, która wykaże, z jakiego powodu choruje on na osteoporozę.
Z czego wynika wzrost zachorowań na osteoporozę?
Widoczna tendencja wzrostowa zachorowań na osteoporozę jest w dużej mierze związana z naszym stylem życia: coraz mniej się ruszamy i mamy nieodpowiednią dietę. Warto pamiętać, że kości lubią ruch na każdym etapie naszego życia, dlatego siedzący tryb życia może wpływać na problemy ze zdrowiem.
Podatne na zachorowania są też młode osoby w trakcie leczenia hormonalnego, a także osoby z chorobami takimi jak: szpiczak plazmocytowy, białaczka, chłoniak; z chorobami genetycznymi, pacjenci po transplantacji narządów itp. Do osteoporozy może też doprowadzić przewlekłe unieruchomienie i przyjmowanie niektórych leków.
Co przyspiesza rozwój osteoporozy pierwotnej?
Znaczący wpływ na rozwój osteoporozy pierwotnej mogą mieć takie czynniki jak niedobór estrogenów, niedobór męskich hormonów płciowych, niska masa ciała, niedobór wapnia i witaminy D3.
Dlatego tak ważne jest, żeby witaminę D3 oznaczać i sprawdzać, żeby ten poziom był zawsze wyrównany. Trzeba pamiętać, że w Polsce optymalny czas na syntezę witaminy D3 jest między czerwcem a wrześniem. W pozostałych miesiącach powinniśmy się suplementować, zwłaszcza przy stosowaniu kremów z filtrem lub w miastach o dużym stopniu zanieczyszczenia, gdzie synteza witaminy D3 jest dodatkowo ograniczona.
Ciąża i matki karmiące a osteoporoza
Ciąża to stan, który często wymaga zwiększonej suplementacji wapnia. Wśród kobiet w ciąży oraz karmiących piersią może wystąpić osteoporoza, co zwiększa ryzyko złamań. Naukowcy nie są pewni, dlaczego tak się dzieje. Chociaż nie każda kobieta w ciąży lub karmiąca piersią doświadcza osteoporozy, przedłużająca się laktacja w połączeniu z predyspozycjami genetycznymi może zwiększyć ryzyko złamania kręgosłupa.
Dlatego u kobiety w ciąży, która doświadcza przewlekłego bólu kręgosłupa, należy rozważyć możliwość występowania osteoporozy jako przyczyny.
Objawy osteoporozy
Osteoporoza sama w sobie nie powoduje bólu. Ból pojawia się, gdy dojdzie do złamania. Najczęstsze złamania związane z osteoporozą to złamania szyjki kości udowej, kręgosłupa, kości ramiennej, miednicy oraz żeber. Pacjenci z takimi objawami często trafiają do ortopedów, a po dokładnej diagnostyce mogą zostać skierowani do poradni osteoporozy.
Diagnostyka osteoporozy
W poradniach osteoporozy przeprowadza się badanie o nazwie densytometria. To badanie polega na wykorzystaniu niewielkiej wiązki rentgenowskiej do oceny gęstości mineralnej kości. Na podstawie wyników tego badania i specjalnych wskaźników, takich jak Zscore, lekarze mogą diagnozować osteoporozę. Badanie densytometrii najczęściej przeprowadza się na szyjce kości udowej oraz kręgosłupie. Kryteria diagnostyczne różnią się w zależności od wieku pacjenta oraz tego, czy kobieta miesiączkuje.
Badanie densytometrii trwa od 7 do 10 minut i nie wymaga specjalnego przygotowania. Istnieją pewne przeciwwskazania do jego przeprowadzenia, takie jak ciąża. Jeśli pacjent posiada metalowe implanty, takie jak proteza szyjki kości udowej, badanie może być przeprowadzone w innym miejscu, ponieważ metalowe części mogą wpłynąć na wyniki.
Kobiety po menopauzie powinny przeprowadzić badanie densytometrii przynajmniej raz. Osoby, które doświadczyły złamań w typowych lokalizacjach związanych z osteoporozą, niekoniecznie muszą przeprowadzać densytometrię, ponieważ takie złamanie może już wskazywać na obecność osteoporozy. Złamania niskoenergetyczne, definiowane jako te spowodowane upadkiem z wysokości własnego ciała w normalnych warunkach, są również wskaźnikiem osteoporozy.
Dodatkowo korzysta się ze specjalnego kalkulatora ryzyka, który na podstawie różnych wskaźników pozwala ocenić potencjalne ryzyko złamania. Jeśli wskaźnik ryzyka przekracza 10% dla populacji polskiej, może to również być podstawą do diagnozy osteoporozy.
Badania laboratoryjne w kierunku osteoporozy
Ważny element diagnostyki osteoporozy stanowią badania laboratoryjne. Chociaż podstawowym narzędziem diagnostyki przy tej chorobie jest densytometria, konieczne są dalsze badania, aby wdrożyć odpowiednie leczenie.
Jeśli istnieje podejrzenie osteoporozy wtórnej, konieczne jest zidentyfikowanie potencjalnej przyczyny. W tym celu można przeprowadzić badania na obecność zaburzeń tarczycy oraz parathormonu.
W codziennej praktyce lekarskiej kluczowe jest monitorowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej. Obejmuje to badania surowicy w celu określenia poziomu wapnia, fosforanów, fosfatazy alkalicznej oraz kreatyniny. Poziom kreatyniny jest istotny, ponieważ niektóre leki nie są zalecane dla pacjentów z chorobami nerek. Dodatkowo przeprowadza się dobową zbiórkę moczu, aby ocenić, czy pacjent nie traci nadmiernie wapnia z moczem lub czy nie występują zaburzenia cewek nerkowych.
Innym ważnym aspektem diagnostyki są markery kościotworzenia i resorpcji kostnej. Te markery są używane głównie do oceny skuteczności leczenia, a nie do samej diagnostyki osteoporozy.
Jeśli chodzi o badania obrazowe, są one stosowane w przypadku bólu pleców lub podejrzenia złamania. W przypadku bólu pleców lub podejrzenia złamania korzysta się z badań obrazowych, takich jak badania rentgenowskie, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa oraz morfometria trzonów kręgów.
Leczenie osteoporozy i osteopenii
W kontekście leczenia osteoporozy, istnieją dwa główne stany do rozważenia: osteoporoza i osteopenia. Osteopenia jest wczesnym ostrzeżeniem, wskazującym na osłabienie metabolizmu kostnego i pewien ubytek gęstości mineralnej kości. Chociaż nie wymaga ona agresywnego leczenia, jest ważne, aby podjąć pewne środki zapobiegawcze.
Podstawowym leczeniem dla osteopenii jest suplementacja witaminy D3 oraz wapnia. Jednak równie ważne jest leczenie niefarmakologiczne. Zaleca się, aby pacjenci byli aktywni fizycznie i podejmowali środki w celu zapobiegania upadkom. Osoby z osteoporozą powinny unikać chodzenia na wysokich obcasach i wybierać płaskie obuwie. Z domu warto usunąć dywany i inne przeszkody, które mogą zwiększyć ryzyko potknięcia. Należy również unikać działań, które mogą prowadzić do upadku, takich jak wieszanie zasłon czy mycie okien.
Dodatkowo ważne jest, aby korygować wady wzroku. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że ich słaby wzrok może przyczyniać się do upadków. Jeśli pacjenci doświadczają zawrotów głowy lub utraty przytomności, zaleca się korzystanie z chodzików czy lasek, aby zapewnić dodatkowe wsparcie i bezpieczeństwo.
W kontekście profilaktyki istotne są też ćwiczenia fizyczne. Kości lubią ruch, szczególnie taki jak: marsze, biegi i inne aktywności, które są związane z ruchem kości. Wszystko to przyspiesza metabolizm kostny i wzmacnia kości.
Farmakologiczne leczenie osteoporozy
W Polsce dostępne są głównie dwa rodzaje terapii farmakologicznej: leki doustne, które przyjmuje się raz na tydzień lub raz na miesiąc, oraz iniekcje podskórne, takie jak Denosumab, które są podawane raz na pół roku. Istnieje również nowy lek, Romosuzumab, który jest podawany podskórnie, ale na razie nie jest on szeroko dostępny.
Leczenie osteoporozy jest skuteczne tylko wtedy, gdy jest przyjmowane systematycznie i dożywotnio. Niestety, nie można całkowicie wyleczyć osteoporozy, ale można zahamować utratę gęstości mineralnej kości i ustabilizować stan kości.
FAQ
Czy osteoporoza jest dziedziczna?
Tak, osteoporoza jest dziedziczna. Jeżeli w naszej rodzinie była osteoporoza lub też nasi rodzice mieli złamanie niskoenergetyczne, czyli albo złamanie szyjki kręgosłupa kości, przedramienia, to jesteśmy bardziej obciążeni osteoporozą.
Czy to prawda, że osteoporoza i jej powikłania stanowią zagrożenie dla życia?
Tak. Najgorszym powikłaniem jest zgon pacjenta, ponieważ trzeba pamiętać, że osteoporoza dotyczy ludzi starszych. Jeżeli taki człowiek złamie szyjkę kości udowej, to jest unieruchomiony na 4-6 tygodni. Takie unieruchomienie wiąże się z większym ryzykiem zakażenia, w tym zapaleniem płuc, które może być u starszego człowieka śmiertelne. Dlatego zdarza się, że pacjent złamał szyjkę kości udowej, po czym zmarł.
Jakie są kluczowe elementy profilaktyki osteoporozy?
Kluczowe elementy to suplementacja witaminy D, odpowiednia dieta, aktywność fizyczna oraz unikanie czynników ryzyka, takich jak sporty urazowe.
Czy osteoporoza dotyczy tylko ludzi starszych?
Nie, osteoporoza nie jest chorobą wyłącznie ludzi starszych. Młodzi ludzie również powinni być świadomi ryzyka i podejmować odpowiednie środki zapobiegawcze.
