Dieta jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na nasze zdrowie, w tym na ryzyko powstania i rozwoju nowotworów. Niewłaściwe odżywianie (cukry proste, sól, tłuszcze nasycone, czerwone mięso, alkohol) i otyłość są czynnikami ryzyka rozwoju choroby nowotworowej.
Badania wykazują, iż nadmiar lub niedobór pewnych pierwiastków śladowych może również wpływać na procesy nowotworowe. Są to:
- arsen
- kadm
- ołów
- cynk
- selen
- miedź.
Więcej o wpływie czerwonego mięsa na ryzyko powstania raka jelita grubego w artykule: Rak jelita grubego
>> Sprawdź też: Co jeść a czego unikać w diecie antyrakowej i przykładowy jadłospis
Spis treści:
- Arsen
- Kadm
- Ołów
- Cynk
- Selen
- Miedź
- Powiązanie pomiędzy poziomem selenu, cynku, miedzi w nowotworach prostaty i piersi
- Pierwiastki w organizmie a ryzyko rozwoju nowotworów – podsumowanie
Arsen
Arsen jest pierwiastkiem, którego wysoki poziom może mieć związek z większym ryzykiem zachorowania na raka piersi, chociaż badania wskazują, iż poziom arsenu we krwi koreluje ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór w ogóle.
Źródłem arsenu w organizmie człowieka jest woda pitna, żywność oraz narażenie na pyły zawierające ten pierwiastek. Największe ilości arsenu zawierają ryż, produkty wytwarzane na bazie ryżu (np. wafle ryżowe), ryby morskie oraz owoce morza. Poziom arsenu w organizmie można łatwo modyfikować. W sytuacji zwiększonego poziomu tego pierwiastka należy wyłączyć z diety produkty bogate w arsen, spożywać żywność nieprzetworzoną, produkowaną bez nawozów i pestycydów.
Szczególnie silna zależność pomiędzy stężeniem arsenu a prawdopodobieństwem wystąpienia nowotworu piersi występuje u nosicielek mutacji genetycznych BRCA1.
Kadm
Przewlekła ekspozycja na kadm ma działanie nefrotoksyczne, a także zmienia metabolizm takich pierwiastków jak cynk, selen, żelazo, magnez czy wapń. Efektem tych zmian są zaburzenia czynnościowe i zmiany w różnych narządach, hamowanie oddychania tkankowego, blokowanie aktywności wielu niezbędnych dla prawidłowej pracy organizmu enzymów. Warto podkreślić, iż połowiczy okres eliminacji kadmu z nerek to aż 15 lat.
Źródłem kadmu dla człowieka jest dym tytoniowy – osoby niepalące mają niższe ryzyko rozwoju raka z powodu niskiego poziomu kadmu w organizmie.
Pozostałe mechanizmy wchłaniania kadmu to:
- inhalacja zanieczyszczonego tym pierwiastkiem powietrza, szczególnie dla populacji mieszkającej w pobliżu zakładów przemysłowych, z których kadm jest emitowany do atmosfery
- absorbcja z wodą i żywnością.
Ołów
W ostatnim czasie głośno było o toksycznym wpływie ołowiu na organizm małych dzieci. Wiadomo jednak, iż wysokie stężenie ołowiu stanowi zagrożenie także dla osób dorosłych, może stanowić czynnik ryzyka rozwoju nowotworu.
Badanie powinny wykonywać zwłaszcza osoby, u których nowotwory występują w rodzinie, jednak zagrożenie wynikające z wysokiego poziomu ołowiu może dotyczyć każdego. Niski poziom ołowiu zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworu aż 3,5 raza. Stężenie ołowiu we krwi osoby dorosłej powinno być niższe niż 30 µg/L dla kobiet nienarażonych na zawodową ekspozycję na ołów, i 40 µg/L dla mężczyzn. Są to wartości referencyjne w ALAB laboratoria.
Zdarzają się pacjenci z poziomem 100 µg/L. Takie osoby powinny zadbać o jak najszybszą eliminację tak wysokiego poziomu ołowiu z organizmu – im niższy poziom tego pierwiastka, tym lepiej.
>> Przeczytaj także: Metale ciężkie
Cynk
W czasie pandemii cynk zyskał wielu zwolenników, ponieważ miał wpływać na łagodniejszy przebieg choroby. Badania tego nie potwierdzają, chociaż są doniesienia, iż zażywanie cynku w czasie infekcji wirusowej może nieznacznie ją skrócić. Badania epidemiologiczne wykazują jednak, iż niski poziom cynku w diecie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nowotworów płuc, trzustki, piersi, wątroby, prostaty. Niski poziom cynku wiąże się również z gorszym przeżyciem pacjentów z tymi nowotworami, jego wyższy poziom to lepsze rokowanie.
Związek pomiędzy niskim stężeniem cynku na istotnie większą częstością występowania raka zaobserwowano również w przypadku nowotworu endometrium.
Badanie przeprowadzone w Polsce na grupie 1475 pacjentów ze zdiagnozowanymi czterema typami nowotworów (prostaty, piersi, płuc, krtani) wskazuje, iż optymalny poziom cynku we krwi osób chorych na raka powiązany jest ze zmniejszoną śmiertelnością z powodu wszystkich nowotworów łącznie.
Kluczem do optymalnego poziomu tego pierwiastka jest oznaczenie jego stężenia we krwi i odpowiedni dobór diety lub – jeśli to konieczne – suplementacja. Zażywanie suplementów cynku „w ciemno” łączy się z działaniami niepożądanymi i może być toksyczne. Zbyt wysoki poziom cynku, przy jednoczesnym wysokim stężeniu selenu, może zwiększać ryzyko wystąpienia raka prostaty u mężczyzn.
>> Przeczytaj także: Cynk w organizmie człowieka – niedobór i nadmiar cynku
Selen
Stężenie selenu jest silnym markerem prognostycznym przeżyć w różnych rakach: piersi, prostaty, płuca, trzustki. Badania przeprowadzone wśród kobiet z rakiem piersi wykazały, iż niski poziom selenu predysponuje do wyższego ryzyka zgonu, podczas gdy wyższe stężenie tego pierwiastka oznacza niższe ryzyko zgonu pacjentki chorej na raka piersi.
W dłuższej – 10 letniej – obserwacji grupy kobiet z nowotworem sutka wykazano, iż stężenie selenu powyżej 100 mikrogramów jest korzystne z punktu widzenia ryzyka zgonu, u pacjentek z takim poziomem selenu rośnie szansa na przeżycie. Niskie stężenie selenu oznacza wyższe ryzyko zgonu również w przypadku czerniaka, raka prostaty oraz raka krtani.
Jedno z badań przeprowadzonych w Polsce, na grupie 1475 pacjentów z czterema różnymi typami nowotworów (prostaty, piersi, płuc, krtani) wskazuje, iż optymalny poziom selenu we krwi osób chorych na raka powiązany jest ze zmniejszoną śmiertelnością w przypadku wszystkich nowotworów łącznie.
Potencjalnie ochronne działanie selenu na ryzyko wystąpienia nowotworu skłania niektóre osoby do jego suplementacji. Należy jednak uważać, ponieważ nadmiar tego pierwiastka jest dla człowieka toksyczny, nasz organizm nie umie sobie poradzić z sytuacją, gdy dostarczamy go zbyt dużo.
Dlatego warto zadbać o to, aby:
- w naszej diecie były obecne produkty bogate w selen (produkty zbożowe, orzechy brazylijskie, ryby)
- oznaczyć poziom selenu we krwi i – tylko jeśli jest to konieczne – zastosować suplementację.
>> Przeczytaj także: Selen
Miedź
Miedź jest mikroelementem, co oznacza, iż jej zasoby w organizmie są niewielkie (50-150 mg). Pomimo tego jest nieodzowna do prawidłowego funkcjonowania całego ciała, o jej wpływie na prawidłową pracę tarczycy czy układu sercowo-naczyniowego mówi się coraz więcej (więcej: Miedź a choroby tarczycy, serca, układu nerwowego). Pod wpływem tych informacji wiele osób chciałoby suplementować ten pierwiastek, aby mieć pewność, iż mają odpowiedni jego poziom.
Niestety badania wskazują, iż wysoki poziom miedzi w organizmie powiązany jest z większym ryzykiem nowotworów. W jednym z badań mierzono poziom miedzi we krwi u pacjentów z rakiem jelita grubego i wykazano, iż miedź we krwi przekraczająca poziom 930 µg/L w polskiej populacji wiąże się ze wzrostem zachorowalności na raka jelita grubego. Jest to informacja ważna, ponieważ wartości referencyjne dopuszczają wyższe stężenie miedzi.
W ALAB laboratoria dla osób dorosłych są odpowiednio:
- 560 – 1110 µg/L dla mężczyzn
- 680 – 1690 µg/L dla kobiet.
Zaobserwowano również istotnie statystyczny związek pomiędzy poziomem miedzi a rakiem endometrium. W przypadku tego nowotworu pacjentki z najniższym poziomem miedzi miały istotnie wyższe ryzyko raka endometrium w porównaniu z badanymi z referencyjnym poziomem tego pierwiastka.
Warto podkreślić, iż badania wskazują również, iż ma to szczególe znaczenie u kobiet poniżej 50 r.ż., gdzie różnice w ryzyku zachorowania na nowotwór pomiędzy kobietami z niskim i wysokim poziomem miedzi są szczególnie zauważalne.
>> Zobacz też: Miedź w organizmie – zapotrzebowanie, rola, źródła miedzi w diecie
Powiązanie pomiędzy poziomem selenu, cynku, miedzi w nowotworach prostaty i piersi
Badania wskazują, iż ryzyko nowotworów zależy nie tylko od poziomu różnych onkopierwiastków osobno, ale – w niektórych przypadkach – ważny jest ich wzajemny stosunek. Jednym z takich nowotworów jest rak prostaty. W jednym z badań wykazano wpływ połączonych poziomów selenu i cynku na ryzyko wystąpienia i przeżycie pacjentów z rakiem prostaty. Zbyt wysoki poziom cynku, przy jednoczesnym wysokim stężeniu selenu, może zwiększać ryzyko wystąpienia tego nowotworu u mężczyzn.
W przypadku raka piersi naukowcy przyglądają się związkowi pomiędzy poziomem cynku i miedzi, i powiązaniem ich wzajemnego stosunku z rokowaniem u pacjentek chorych na ten typ nowotworu. Obserwacja 583 pacjentek z rozpoznanym rakiem piersi wykazała, iż 10-letnie przeżycie było wyższe w grupie chorych z niższą wartością wzajemnego stosunku miedzi do cynku. Współczynnik ryzyka zgonu rośnie wraz ze wzrostem stosunku miedzi do cynku.
Pierwiastki w organizmie a ryzyko rozwoju nowotworów – podsumowanie
Badania dostarczają coraz więcej dowodów na to, iż niektóre mikroelementy dostarczane z dietą korelują z ryzkiem powstania nowotworów i rokowania w chorobie. Ich poziom jest wartością predykcyjną przeżycia z powodu nowotworu, jak również z każdej innej przyczyny.
Dodatkowo badania wskazują, iż leczenie nowotworów może mieć inny przebieg, jeśli poziomy onkopierwiastków są zachowane na poziomie optymalnym. Dzięki tej wiedzy u pacjentów z chorobami onkologicznymi można wprowadzać interwencje dietetyczne, można również układać dietę mającą walory profilaktyczne.
Poziom arsenu, selenu i cynku są tymi czynnikami, które można łatwo modyfikować dzięki diecie, a w razie potrzeby – dzięki badaniom laboratoryjnym – można zastosować bezpieczną suplementację. Możemy również modyfikować poziom ołowiu, kadmu i miedzi.
Poziom opisywanych onkopierwiastków nie ma statusu markerów nowotworowych, ale – w trosce o swoje zdrowie – warto zwracać uwagę na ich poziom w otoczeniu i w diecie, minimalizować skutki ich niedoborów lub nadmiarów.
PIŚMIENNICTWO
- Baszuk P, Marciniak W, Derkacz R, Jakubowska A, Cybulski C, Gronwald J, Dębniak T, Huzarski T, Białkowska K, Pietrzak S, Muszyńska M, Kładny J, Narod SA, Lubiński J, Lener MR. Blood Copper Levels and the Occurrence of Colorectal Cancer in Poland. Biomedicines. 2021 Nov 5;9(11):1628. doi: 10.3390/biomedicines9111628. PMID: 34829856; PMCID: PMC8615693.
- Lubiński J, Lener MR, Marciniak W, Pietrzak S, Derkacz R, Cybulski C, Gronwald J, Dębniak T, Jakubowska A, Huzarski T, Matuszczak M, Pullella K, Sun P, Narod SA. Serum Essential Elements and Survival after Cancer Diagnosis. Nutrients. 2023 Jun 2;15(11):2611. doi: 10.3390/nu15112611. PMID: 37299574; PMCID: PMC10255054.
- Pietrzak S, Marciniak W, Derkacz R, Matuszczak M, Kiljańczyk A, Baszuk P, Bryśkiewicz M, Sikorski A, Gronwald J, Słojewski M, Cybulski C, Gołąb A, Huzarski T, Dębniak T, Lener MR, Jakubowska A, Kluz T, Scott RJ, Lubiński J. Correlation between Selenium and Zinc Levels and Survival among Prostate Cancer Patients. Nutrients. 2024 Feb 14;16(4):527. doi: 10.3390/nu16040527. PMID: 38398851; PMCID: PMC10891521.
- Szwiec M, Marciniak W, Derkacz R, Huzarski T, Gronwald J, Cybulski C, Dębniak T, Jakubowska A, Lener MR, Falco M, Kładny J, Baszuk P, Kotsopoulos J, Narod SA, Lubiński J. Serum Levels of Copper and Zinc and Survival in Breast Cancer Patients. Nutrients. 2024 Mar 29;16(7):1000. doi: 10.3390/nu16071000. PMID: 38613033; PMCID: PMC11013867.
- Kluza K, Zawlik I, Janowska M, Kmieć A, Paszek S, Potocka N, Skrzypa M, Zuchowska A, Kluz M, Wróbel A, Baszuk P, Pietrzak S, Marciniak W, Miotla P, Lubiński J, Gronwald J, Kluz T. Study of Serum Copper and Zinc Levels and Serum Cu/Zn Ratio among Polish Women with Endometrial Cancer. Nutrients. 2023 Dec 31;16(1):144. doi: 10.3390/nu16010144. PMID: 38201973; PMCID: PMC10780690.
- prof. Jan Lubiński – wypowiedź dla VII edycji kampanii społecznej „Diagnostyka jajnika”, organizowanej przez Kwiat Kobiecości, styczeń 2021
- Hawrysz Z., Woźniacka A., Zinc: an undervalued microelement in research and treatment, Adv Dermatol Allergol 2023; XL (2): 208-214, DOI: https://doi.org/10.5114/ada.2023.127639, online publish date: 2023/06/01
- Lubiński J. i wsp. Blood arsenic levels and the risk of familial breast cancer in Poland. Int J Cancer. 2020 May 15;146(10):2721-2727. doi: 10.1002/ijc.32595. Epub 2019 Aug 26. PMID: 31348523; PMCID: PMC7154768.
