Spis treści
- Testosteron – jaka jest jego rola w organizmie?
- Różne formy testosteronu
- Nieprawidłowe stężenie testosteronu – objawy
- Jak zbadać poziom testosteronu?
Testosteron to podstawowy męski hormon płciowy z grupy androgenów. U mężczyzn jest produkowany przez komórki Leydiga w jądrach, ale w mniejszych ilościach występuje także u kobiet, będąc wytwarzany przez jajniki. Niewielka ilość testosteronu jest też wytwarzana przez korę nadnerczy. Testosteron kontroluje wiele procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie.
Testosteron – jaka jest jego rola w organizmie?
Testosteron odpowiada m.in. za regulację różnicowania płciowego, powstawanie męskich cech płciowych, spermatogenezę (produkcję plemników), powiększenie prącia i jąder oraz płodność. Jest także zaangażowany w powstawanie wtórnych cech płciowych męskich, które obejmują męskie owłosienie, zmiany w głosie i jego pogłębienie, przyspieszenie wzrostu w okresie dojrzewania, dystrybucję tłuszczu w organizmie oraz wzrost masy mięśni szkieletowych. Odgrywa rolę w regulacji i utrzymaniu prawidłowego libido. Poziom testosteronu wpływa też na produkcję czerwonych krwinek i na samopoczucie oraz zdrowie psychiczne, a nieprawidłowe stężenie tego hormonu skutkuje zmniejszeniem energii i uczuciem zmęczenia.
Różne formy testosteronu
Testosteron występuje we krwi w trzech postaciach: wolnej (1–4% całkowitego testosteronu u mężczyzn i 1–2% u kobiet), związanej z białkiem wiążącym hormony płciowe (SHBG, ang. sex hormone binding globulin) (ok. 50%) oraz związanej z albuminami (ok. 44%). Zgodnie z hipotezą o wolnych hormonach biologiczna aktywność testosteronu najlepiej odzwierciedlana jest przez stężenie wolnego, a nie całkowitego hormonu.
Pojęcia testosteronu wolnego nie należy mylić z testosteronem biodostępnym (BAT, ang. bioavailable testosterone), w którego skład, oprócz wolnego testosteronu, wchodzi testosteron związany z albuminami. Zarówno testosteron biodostępny, jak i wolny są łatwo dostępne dla komórek docelowych i mogą być uważane za marker androgeniczności. Bezpośredni wpływ na stężenie testosteronu zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet mają zmiany poziomu SHBG. Starzenie się i różne czynniki środowiskowe mogą mieć wpływ na równowagę między wolnym a całkowitym testosteronem.
W tkankach i organach z testosteronu powstaje dihydrotestosteron (DHT, ang. dihydrotestosterone), czyli najsilniejszy androgen u ludzi. DHT w stanie wolnym, podobnie jak testosteron, może wiązać się z receptorami androgenowymi w narządach płciowych. Odpowiednie stężenie DHT jest istotne dla prawidłowej produkcji i funkcji plemników, co ma bezpośredni wpływ na płodność mężczyzn. Ponadto DHT oddziałuje m.in. na zdrowie skóry i reguluje aktywność gruczołów łojowych, co jest związane z poziomem sebum i ryzykiem wystąpienia trądziku. Jednakże nadmierna aktywność DHT może wywoływać niekorzystne skutki, takie jak łysienie typu męskiego u mężczyzn.
Nieprawidłowe stężenie testosteronu – objawy
Według Amerykańskiego Towarzystwa Urologicznego (ang. American Urological Association) ok. 40% mężczyzn powyżej 45. roku życia ma niski poziom testosteronu. Problem ten nasila się więc wraz z wiekiem, obserwuje się go również częściej u osób otyłych, z chorobami tarczycy, nadciśnieniem, wysokim poziomem cholesterolu, cukrzycą typu 2 i hipogonadyzmem (niedoczynnością gruczołów płciowych). Objawami związanymi ze zmniejszonym poziomem testosteronu są najczęściej: niskie libido, zmęczenie, obniżenie nastroju i energii, zmniejszona masa mięśniowa, zaburzenia erekcji i niepłodność.
U kobiet stężenie testosteronu jest wielokrotnie niższe niż u mężczyzn i poza wiekiem zależy od cyklu menstruacyjnego. Częstymi objawami związanymi z podwyższonym poziomem tego hormonu są: nadmierne owłosienie, obniżenie głosu, zwiększenie masy mięśniowej, łysienie androgenowe typu męskiego, zmęczenie, zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę, a nawet niepłodność. Wartości testosteronu odbiegające od zakresu referencyjnego mogą wskazywać na występowanie zespołu policystycznych jajników, guzów jajników i kory nadnerczy oraz zespołu nadnerczowo-płciowego (wrodzony przerost nadnerczy).
Niezależnie od płci poziom testosteronu może wpływać również na sen. Niskie poziomy testosteronu zostały skorelowane z zaburzeniami snu, takimi jak bezsenność lub zła jego jakość, co może przyczyniać się do uczucia zmęczenia w ciągu dnia.
Jak zbadać poziom testosteronu?
Badanie poziomu testosteronu może być zalecane, gdy podejrzewane są zaburzenia gospodarki hormonalnej lub jako część diagnostyki różnicowej wielu chorób. Testosteron podlega rytmowi dobowemu, co oznacza, że jego stężenie zmienia się w ciągu doby – największe jest rano, dlatego badanie krwi najlepiej wykonać między 7 a 9 rano. Testy laboratoryjne z krwi pozwalają oznaczyć:
- całkowity testosteron, czyli poziom testosteronu związanego z albuminą i białkiem wiążącym hormony płciowe (SHBG) oraz pulę wolnego testosteronu;
- wolny testosteron, niezwiązany z białkami transportującymi;
- dihydrotestosteron (DHT), ważny parametr laboratoryjny, szczególnie w kontekście płodności i łysienia androgenowego.
Warto pamiętać, że na wyniki testów mogą wpływać takie czynniki jak stres, dieta, sen, aktywność fizyczna i inne hormony. Ostateczna decyzja o kolejnych krokach postępowania, w zależności od otrzymanych wyników, należy do lekarza, który powinien uwzględnić objawy występujące u pacjenta i jego historię medyczną.
Jeśli badanie wykaże nieprawidłowy poziom całkowitego lub wolnego testosteronu bądź DHT, wskazana jest konsultacja z endokrynologiem lub ginekologiem (w przypadku kobiet). Terapia zaburzeń hormonalnych może obejmować leczenie farmakologiczne, modyfikację stylu życia czy leczenie chirurgiczne (np. w przypadku nowotworu nadnercza lub jajnika).
Piśmiennictwo
- Keevil B.G. et al., Assessment of free testosterone concentration, Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology 2019; 190: 207–211
- Mroczko B. et al., Niektóre problemy związane z oznaczaniem testosteronu, Endokrynologia Polska 2007; 58(5): 440–445
