Rak trzustki według polskich statystyk stanowi około 2 do 3% wszystkich świeżo rozpoznanych schorzeń nowotworowych w naszym kraju. W populacji męskiej jest to 6, a w populacji żeńskiej 7 przyczyna zgonu z powodu nowotworów. Pod względem statystyk odnośnie zapadalności, nowotwór ten stanowi 9 pozycję wśród mężczyzn, 10 wśród kobiet. Częstość zachorowania związana jest z płcią i rośnie wraz z wiekiem. Co roku w Polsce pojawia się ponad 3500 nowych rozpoznań choroby.
Zachorowalność na raka trzustki znajduje się obecnie na 12 miejscu na świecie, z ponad 510 tysiącami nowych zachorowań rocznie. Rak trzustki według statystyk światowych (Global Cancer Observation 2022) znajduje się na 6 miejscu wśród głównych przyczyn zgonów z powodu chorób nowotworowych z prawie 470 tysiącami nowych przypadków w ciągu roku.
Spis treści:
- Przyczyny raka trzustki
- Nowotwór trzustki – jakie daje objawy?
- Rak trzustki – jakie badania wykonać?
- Leczenie raka trzustki
- Podsumowanie
Przyczyny raka trzustki
Istnieje wiele poznanych czynników mogących sprzyjać rozwojowi nowotworu trzustki w przyszłości. Są to m.in.:
- nikotynizm;
- zaburzenia masy ciała (nadwaga, otyłość), bogatokaloryczna dieta, dieta z uwzględnieniem tłuszczy zwierzęcych, z ograniczeniem błonnika pokarmowego i warzyw, ograniczona aktywność fizyczna;
- przebyte przewlekłe zapalenie trzustki (ponad 20-krotnie zwiększa ryzyko nowotworu);
- zakażenia m.in. Helicobacter pylori, wirusem HBV, HCV;
- choroby przyzębia;
- cukrzyca (głównie świeżo rozpoznana powyżej 50 roku życia- może być jednym z objawów nowotworu);
- genetyczne obciążenie (genetyczne zespoły nowotworowe jak rak piersi lub jajnika – mutacje w zakresie genów BRCA1 lub BRCA2, zespół Peutza- Jeghersa, zespół rodzinnej polipowatości jelita grubego, rodzinny rak trzustki, dziedziczne zapalenie trzustki, zespół rodzinnego występowania znamion atypowych i czerniaka);
- grupa krwi inna niż 0;
- ekspozycja zawodowa na metale ciężkie (np. nikiel i chrom) i związki organiczne (np. chlorobenzen).
Na wskutek procesu nowotworowego w przebiegu raka trzustki może dojść do mutacji genów takich jak: KRAS, p53, p16., które mają wpływ na rozwój neoplazji śródnabłonkowej i raka trzustki.
Pod względem budowy histologicznej rozróżnia się kilka typów nowotworu trzustki:
- postać przewodową (stanowiącą około 80% wszystkich typów nowotworu);
- zrazikową;
- pseudobrodawkowatą;
- nowotwór neuroendokrynny (około 3-5%).
Nowotwór trzustki – jakie daje objawy?
We wczesnym stadium choroba przebiega bezobjawowo. W chwili pełnoobjawowości pojawia się m.in. ból w nadbrzuszu promieniujący do pleców i okolicy lędźwiowej kręgosłupa, postępujący spadek masy ciała jako efekt zmniejszonego apetytu, zaburzeń wchłaniania i trawienia, zażółcenie powłok skórnych jako konsekwencja zamknięcia przewodu żółciowego wspólnego przez naciek nowotworowy.
Nowotwór w ponad 60% zlokalizowany jest w głowie trzustki. Do innych schorzeń mogących być sygnałami choroby zaliczamy cukrzycę, ostre zapalenie trzustki, osłabienie, zakrzepicę żył głębokich.
Wśród zgłaszanych dolegliwości, z którymi możemy mieć do czynienia przy podejrzeniu procesu nowotworowego, zaliczyć można m.in. szybkie uczucie sytości, mdłości i wymioty, odbarwione stolce i ciemną barwę moczu, postępujący świąd skóry.
>> Przeczytaj także: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?
Rak trzustki – objawy w zaawansowanej postaci choroby
Progresję choroby nowotworowej trzustki, poza objawami występującymi we wcześniejszych etapach nowotworu, charakteryzują m.in. : powiększenie śledziony, niedrożność dwunastnicy czy krwawienie z przewodu pokarmowego, postępujący spadek masy ciała prowadzący do jadłowstrętu i wyniszczenia organizmu.
Wraz z rozwojem choroby pojawiają się także dolegliwości ze strony zdrowia emocjonalnego jak obniżenie nastroju ( zaburzenia depresyjne, wyczerpanie i przewlekłe zmęczenie).
W trakcie badania przedmiotowego w zaawansowanej postaci raka trzuski u chorego zwracają uwagę specyficzne dla tego typu nowotworu objawy:
- wyczuwalny przez powłoki brzuszne pęcherzyk żółciowy lub niedrożność przewodu żółciowego wspólnego tj. objaw Courvoisiera (u ponad 25 % chorych z rozpoznaniem nowotworu);
- zespół Trousseau (wędrujące zapalenie żył powierzchownych);
- wodobrzusze.
W przypadku rozsiewu nowotworu poza okolice trzustki i przewodu pokarmowego, mogą pojawić się także objawy związane z przerzutami do narządów odległych. Jednym z nich może być obecność wyczuwalnego guza w okolicy pępka (przerzuty do okołopępkowych węzłów chłonnych) m.in. w przebiegu zaawansowanego raka trzustki jak też innych nowotworów złośliwych (m. in. raka jajnika, raka żołądka czy jelita grubego). Zmiany w tej lokalizacji nazywane są guzkami siostry Mary Joseph.
Rak trzustki – jakie badania wykonać?
W zakresie diagnostyki laboratoryjnej w początkowym etapie choroby możemy nie zauważyć znaczących odstępstw w zakresie podstawowych parametrów oznaczanych z krwi żylnej.
W zaawansowanej postaci choroby pojawiają się: niedokrwistość, zaburzona gospodarka węglowodanowa (nieprawidłowa glikemia na czczo lub poposiłkowa, cukrzyca), podwyższone stężenie bilirubiny i transaminaz, GGTP, hipoalbuminemia. W tym celu w laboratorium oznaczane są takie parametry jak: bilirubina całkowita, pośrednia i bezpośrednia, ALT, AST, GGTP, albuminy, morfologia + rozmaz, glukoza na czczo, hemoglobina glikowana)
Jako wskaźnik zaawansowania choroby bierze się pod uwagę m.in. marker CA 19-9, rzadziej w diagnostyce laboratoryjnej w monitorowaniu leczenia wykorzystywany jest marker CA-50.
W zakresie diagnostyki obrazowej mającej potwierdzić rozpoznanie choroby nowotworowej trzustki zastosowanie ma szereg badań.
W pierwszej kolejności wykonuje się badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej (USG) – ma ono znaczenie diagnostyczne tylko w przypadku dużych zmian ogniskowych trzustki.
W diagnostyce zmian nowotworowych trzustki uzasadnienie mają takie badania jak:
- Tomografia komputerowa spiralna wielofazowa (TK);
- Rezonans magnetyczny jamy brzusznej (MRI) i rezonans magnetyczny dróg żółciowych (MRCP) – badania pozwalające na nieinwazyjną ocenę dróg żółciowych i przewodu trzustkowego, zmian w wątrobie trudnych do interpretacji na podstawie badania TK;
- Ultrasonografia endoskopowa (EUS), endoskopowa cholangiopankretografia wsteczna (ECPW), pozytonowa tomografia emisyjna (PET);
- badanie histopatologiczne w ramach biopsji cienkoigłowej trzustki lub węzłów chłonnych podczas badania EUS;
- laparoskopia diagnostyczna;
- ultrasonografia laparoskopowa.
Badania obrazowe pozwalają na stwierdzenie obecności nowotworu i rozpoznanie stopnia jego zaawansowania klinicznego. W przypadku podejrzenia wystąpienia przerzutów odległych w diagnostyce obrazowej uwzględniane są także badania takie jak RTG czy TK klatki piersiowej.
Leczenie raka trzustki
W chwili postawienia diagnozy nowotworu złośliwego trzustki dalszy proces leczniczy uzależniony jest od tego, czy istnieje możliwość radykalnej chirurgicznej resekcji guza czy nie, gdyż jest to leczenie z wyboru.
W przypadku zmian podatnych na zabieg chirurgiczny, po około 2-3 miesiącach prowadzi się leczenie adiuwantowe chemioterapią pooperacyjną według aktualnych protokołów leczenia onkologicznego.
W przypadku zmian nieresekcyjnych do leczenia włączana jest chemioterapia lub leczenie objawowe, leki przeciwbólowe, jak też odbarczanie dróg żółciowych poprzez endoskopowe protezowanie dróg żółciowych (mające na celu zmniejszenie żółtaczki mechanicznej), farmakoterapia enzymami trzustkowymi, profilaktyka przeciwzakrzepowa.
Rokowanie odległe dla raka trzustki nie jest korzystne. Całkowite usunięcie guza trzustki jest możliwe do osiągnięcia u mniej niż 20% chorych, a okres przeżycia 5-letniego jest możliwy u 10-25% osób z postawionym rozpoznaniem.
Podsumowanie
Profilaktyczne badania EUS i MRI jamy brzusznej dedykowane są jedynie osobom z udokumentowanym rodzinnie obciążeniem genetycznym i zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka trzustki.
W chwili obecnej nie dysponujemy żadnymi precyzyjnymi populacyjnymi badaniami przesiewowymi umożliwiającymi wykluczenie choroby nowotworowej tego narządu.
Z punktu widzenia diagnostyki niezmiernie ważna jest profilaktyka i wyeliminowanie niektórych czynników ryzyka raka trzustki, na które możemy mieć wpływ by cieszyć się zdrowiem przez długie lata (tj. unikanie palenia tytoniu, odpowiednio zbilansowana dieta, stabilna masa ciała, stałe kontrole stomatologiczne czy eradykacja H.pylori).
Literatura
- Interna Szczeklika 2021/22
- dostęp online 14.12.2024 https://www.iarc.who.int/cancer-type/pancreatic-cancer/
- dostęp online 14.12.2024 https://gco.iarc.who.int/media/globocan/factsheets/cancers/13-pancreas-fact-sheet.pdf
- dostęp online 13.12.2024 https://www.zwrotnikraka.pl/pierwsze-objawy-raka-trzustki-symptomy-nowotworu/
- dostęp online 13.12.2024 https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-trzustki-czynniki-ryzyka
- „Układ grupowy AB0 a rodzaj schorzeń występujących u pacjentów leczonych na oddziałach chirurgicznych” E. Walewska, M. Kałamarz, L. Ścisło, A. M. Szczepanik, A. Czupryna; Problemy pielęgniarstwa 2013, Tom 1, zeszyt nr 1
