Poniższy artykuł jest zapisem webinaru, który odbył się 6.05.2019 r.
W roli eksperta wystąpiła lek. med. Magdalena Jagiełło, specjalista endokrynologii oraz chorób wewnętrznych z kilkunastoletnim doświadczeniem zawodowym w lecznictwie szpitalnym (Klinika Endokrynologii i Diabetologii MSW w Warszawie) oraz ambulatoryjnym.
Spis treści
- Co to jest tarczyca i jak działa?
- Choroby tarczycy
- Badania laboratoryjne przy chorobach tarczycy
- Objawy chorób tarczycy
- Różnorodność objawów i znaczenie pełnego wywiadu
- Badania laboratoryjne tarczycy
- FAQ
Co to jest tarczyca i jak działa?
Tarczyca jest narządem, który produkuje hormony konieczne do życia i do prawidłowego funkcjonowania praktycznie wszystkich narządów. Wydziela FT3 oraz śladowe ilości rT3, ale przede wszystkim FT4, czyli tyroksynę.
Tarczyca odpowiada za pracę wszystkich narządów, począwszy od tego, jak będą nam rosły włosy, jakiej jakości będziemy mieli paznokcie, przez to, jakie kobieta będzie miała miesiączki, jak będzie z libido, jak będzie z masą ciała, z metabolizmem, z akcją serca, z tętnem, z ciśnieniem.
Choroby tarczycy
Tarczyca, jak każdy narząd, może też chorować. Najczęstszą przypadłością, którą rozpoznajemy, jest choroba Hashimoto. Jednak możemy też spotkać wole guzkowe czy nadczynność tarczycy.
Choroba Hashimoto to choroba autoimmunologiczna. Polega na tym, że organizm produkuje przeciwciała przeciwko swojemu własnemu narządowi. Układ odpornościowy traktuje własny narząd jako ciało obce i wytwarza przeciwko niemu przeciwciała. Te z kolei powodują uszkodzenie miąższu, skutkiem czego występuje niedoczynność tarczycy.
Badania laboratoryjne przy chorobach tarczycy
Badaniem, które wykonuje się, żeby stwierdzić, czy pacjent ma chorą tarczycę, jest TSH. Jest to badanie przesiewowe, czyli pierwsze, które robimy, ale nie jedyne. Czasami może być tak, że to badanie wyjdzie prawidłowo, czyli w widełkach norm laboratoryjnych, a pomimo to pacjent będzie chory.
Możemy mieć do czynienia z niedoczynnością lub nadczynności tarczycy i obie te choroby mogą się pozornie zaczynać bezobjawowo. Może być tak, że te objawy będą tak nietypowe, że pacjent bardzo długo będzie miał wątpliwości, co mu dolega i będzie szukał przyczyny.
Niedoczynność tarczycy to sytuacja, w której organizm pracuje w 30%, czyli zwalnia ciśnienie, zwalnia tętno, zwalnia metabolizm, wszystko dzieje się w sposób wolniejszy, niepełny. W takiej sytuacji podczas badań laboratoryjnych TSH będzie przeważnie wysokie i mogą też wystąpić niskie hormony wolne, czyli FT3 i FT4.
Wysokie TSH będzie mówiło o tym, że jest niedobór, że zaczyna się niedoczynność. Jeżeli mamy tylko wysokie TSH, a hormony wolne, czyli FT3 i FT4 prawidłowe, to oznacza, że występuje subkliniczna niedoczynność tarczycy (subkliniczna, czyli inaczej zaczynająca się).
Niedoczynność tarczycy to pojęcie szersze niż choroba Hashimoto. Niedoczynność jest to objaw choroby, sytuacja niedoboru hormonów tarczycy, która musi być czymś wywołana. Najczęściej jest wywołana zapaleniem tarczycy, czyli chorobą Hashimoto, ale może być spowodowana też niedoborem jodu, wycięciem tarczycy, wrodzoną wadą tarczycy, napromieniowaniem tarczycy albo radioterapią okolic szyi, a także efektem przyjmowania leków.
Objawy chorób tarczycy
Objawy choroby tarczycy mogą dotyczyć każdego narządu, każdego układu. Najczęściej dotyczą kobiet, ale mężczyźni również chorują. Objawy są niecharakterystyczne, dlatego pacjenci często chodzą od specjalisty do specjalisty, szukając przyczyny swoich dolegliwości.
Objawy można podzielić na maski, czyli postaci, pod którymi tarczyca się „ukrywa”. Są to m.in. „maska brzuszna” i „maska kardiologiczna”.
„Maska metaboliczna”
Maska metaboliczna przejawia się nieuzasadnionym przyrostem masy ciała. Oprócz tego często takie osoby skarżą się na nietolerancję zimna, na to, że są zimne dłonie i stopy, że ubierają się w dużo większą ilość ubrań niż otoczenie. Ma tutaj także miejsce spowolnienie metabolizmu (cukrów i lipidów), gorzej goją się rany. Cały organizm zwalnia. To właśnie maska metaboliczna.
„Maska neurologiczna”
Wśród objawów neurologicznych chorób tarczycy zdarzają się zaburzenia mowy, równowagi, czy osłabienie odruchów ścięgnistych. Częściej natomiast występują bóle głowy, zmęczenie, senność, pogorszenie pamięci. W takiej sytuacji w pierwszej kolejności trafiają do neurologa lub zrzucają te objawy na karb zmęczenia, niewyspania czy wieku.
„Maska gastrologiczna”
Najbardziej charakterystyczne objawy gastrologiczne to zaparcia, wzdęcia, spowolnienie motoryki przewodu pokarmowego. Widoczne też są podwyższone wartości enzymów wątroby, głównie ASPAT i ALAT. Może też wystąpić kamica żółciowa. Trzeba też pamiętać, że choroba Hashimoto jest chorobą autoimmunologiczną, a one mogą chodzić parami, a nawet grupami. I jeżeli mamy jedną chorobę autoimmunologiczną, to mamy w sobie predyspozycję do innych chorób autoimmunologicznych, np. marskości żółciowej wątroby, celiakii czy zapalenia wątroby.
„Maska hematologiczna”
Niewyrównana choroba tarczycy będzie powodowała zaburzenia krzepnięcia krwi. Przy chorobie Hashimoto u kobiet przede wszystkim występują zaburzenia krwawień miesiączkowych. Cykle mogą być dłuższe, bardziej obfite, co może też prowadzić do niedokrwistości, czyli anemii. Jeżeli ktoś choruje na chorobę tarczycy (jakąkolwiek – nadczynność, niedoczynność, Hashimoto, chorobę Gravesa-Basedowa lub inną) powinien przed każdym zabiegiem operacyjnym skontrolować parametry tarczycowe. Dlatego że niewyrównana tarczyca, będzie powodowała problemy ze znieczuleniem, problemy z rekonwalescencją. Może być tak, że leki anestozjologiczne nie będą działały tak, jak lekarz się tego spodziewa, że będą dłużej się wchłaniały albo dadzą wolniejszy efekt i zaniepokojony anestezjolog dołoży większe dawki, niż należy.
„Maska kardiologiczna”
„Maska kardiologiczna” to objawy, z którymi pacjent zazwyczaj nie trafia do endokrynologa w pierwszym momencie. Zazwyczaj możemy mówić o zaburzeniach rytmu serca, może się pojawić nadciśnienie, wystąpić choroba wieńcowa, a mogą być po prostu zaostrzone te schorzenia, które wcześniej już były rozpoznane.
Bywa tak, że pacjent, który leczy się kardiologiczne, uzna, że po prostu pogorszyła mu się wieńcówka, a nie przyjdzie mu do głowy, że może pojawiła się kolejna choroba, która pogarsza jego stan zdrowia.
Często kardiolodzy też wiedzą, że choroby tarczycy bardzo wpływają na zaburzenia kardiologiczne. Niektóre leki, które podają, niektóre zabiegi, które wykonują, mogą też pogarszać funkcje tarczycy, na co wyczuleni są kardiolodzy i sami często sugerują, że warto sprawdzić tarczycę.
„Maska ruchowa”
„Maska ruchowa” objawia się bólami, skurczami mięśniowymi. Pacjenci zgłaszają często osłabienie siły mięśniowej, obrzęki, bolesność stawów. Może się pojawić również inna choroba autoimmunologiczna, np. reumatoidalne zapalenie stawów. Nie można przypisywać wszystkich objawów chorobom tarczycy. Jeżeli objawy są niepokojące, należy wykonać diagnostykę. Warto też wiedzieć, że niedobory witaminy D mogą nasilać dolegliwości bólowe, dlatego poza tarczycą, warto też w tym kierunku przeprowadzić badania.
„Maska ginekologiczna”
„Maska ginekologiczna” objawia się kłopotami z zajściem w ciążę, problemami z owulacją, nieregularnymi miesiączkami, obfitym krwawieniem, problemami z płodnością, obniżonym libido. Oprócz tego mogą pojawiać się bóle głowy z powodu hiperprolaktynemii. Diagnozę często utrudnia stosowanie antykoncepcji hormonalnej, która maskuje te dolegliwości. Choć antykoncepcja może opóźnić wykrycie choroby, to sama w sobie nie jest przeciwwskazana przy chorobie tarczycy.
„Maska estetyczna”
Wśród objawów niedoczynności tarczycy, szczególnie zauważalna jest tzw. „maska estetyczna”. Pacjenci, zwłaszcza kobiety, zgłaszają problem wypadania włosów, co w obecnych czasach, gdy dużą wagę przywiązuje się do wyglądu zewnętrznego, jest szczególnie niepokojące. Wypadanie włosów może dotyczyć nie tylko głowy, ale także całego ciała, w tym brwi i rzęs, przy czym charakterystyczne jest wypadanie zewnętrznej jednej trzeciej brwi. Innymi symptomami są kruchość i łamliwość paznokci, które mogą być maskowane przez stosowanie żeli czy hybryd. Dodatkowo u pacjentów pojawiają się obrzęki twarzy i powiek, zwłaszcza poranne, co zmienia wygląd twarzy, nadając jej niezdrowy koloryt, a skóra staje się sucha i łuszcząca się. Charakterystycznym objawem jest również nadmierne rogowacenie łokci i kolan.
„Maska psychiatryczna”
Następnym ważnym aspektem są problemy emocjonalne i psychiczne, określane jako „maska psychiatryczna”. Wielu pacjentów, zwłaszcza kobiet, po wizytach u psychiatry i diagnozie depresji, trafia do endokrynologa. Objawy te mogą obejmować brak zainteresowania otoczeniem, problemy z koncentracją i pamięcią, obniżone libido oraz apatię i niską samoocenę. Warto zauważyć, że obok choroby Hashimoto może występować równocześnie depresja, która nasila się wskutek niedoczynności tarczycy. Leczenie tarczycy może przynieść poprawę samopoczucia, ale depresji nie wyleczy.
„Maska okulistyczna”
Ostatnią wymienioną maską jest „maska okulistyczna”. Symptomy związane z oczami, takie jak wrażliwość na światło, zaczerwienienie, podrażnienie, uczucie piasku pod powiekami, czy obrzęki, często są ignorowane przez pacjentów, którzy przypisują je długotrwałej pracy przy komputerze lub innych ekranach. Te objawy, mimo że mogą wydawać się nieistotne, są również istotnym wskaźnikiem problemów z tarczycą.
„Maska laryngologiczna”
Kolejnym aspektem, który warto rozważyć w kontekście niedoczynności tarczycy, jest tzw. „maska laryngologiczna”. Objawy związane z układem laryngologicznym, takie jak uczucie zatkanego nosa, chrypka, czy bóle głowy, często są mylnie przypisywane innym przyczynom. Powiększenie języka jest rzadkością, ale także może być związane z problemami z tarczycą. Chrapanie, choć wymaga dodatkowej diagnostyki, może być objawem patologii tarczycy, zwłaszcza gdy towarzyszy mu suchość śluzówek.
Różnorodność objawów i znaczenie pełnego wywiadu
Należy mieć na uwadze, że rzadko zdarza się, aby objawy niedoczynności tarczycy ograniczały się do jednego rodzaju. Pacjenci, najczęściej kobiety, mogą doświadczać mieszanki różnych symptomów – od wypadania włosów, przez zaburzenia miesiączkowania, po trudności w utracie wagi.
Prawidłowa diagnoza nie jest prosta i wymaga pełnego wywiadu. Nie każdy symptom, taki jak trudność w schudnięciu, musi być bezpośrednio związany z niedoczynnością tarczycy – może być np. wynikiem insulinooporności.
Badania laboratoryjne tarczycy
Wiele osób, po wysłuchaniu informacji o objawach tarczycowych, decyduje się na wykonanie badań, aby wykluczyć lub potwierdzić obecność choroby. Jeśli którykolwiek z wymienionych objawów występuje, a jego przyczyna nie jest znana, warto zbadać tarczycę. Szczególnie dotyczy to sytuacji, gdy choroby tarczycy występują w rodzinie, a także w kontekście ciąży, problemów z zajściem w ciążę lub po poronieniu.
Ważne jest wykonanie odpowiednich badań, takich jak TSH, które jest podstawowym badaniem przesiewowym, oraz fT3 i fT4, które oceniają funkcjonowanie tarczycy. Ponadto, w diagnozowaniu chorób autoimmunologicznych tarczycy pomagają badania przeciwciał tarczycowych takich jak ATPO, ATG i TRAb. Niezwykle istotne jest również wykonanie USG tarczycy, które pozwala ocenić strukturę tego narządu.
Interpretacja wyników badań, zwłaszcza TSH, musi uwzględniać wiek pacjenta, gdyż normy TSH zmieniają się w zależności od wieku. Regularne kontrolowanie stanu tarczycy jest zalecane, szczególnie po stwierdzeniu wcześniejszych nieprawidłowości. Zwykle rekomendowana jest kontrola co 3 miesiące, ale każdy przypadek może wymagać indywidualnego podejścia.
Warto też podkreślić, że konsultacje internetowe bez pełnego wywiadu i analizy wyników badań mogą być mylące i nieskuteczne. Samo TSH i inne wyniki badań należy interpretować w kontekście ogólnego stanu zdrowia pacjenta, jego leków i suplementacji, a także obecności przeciwciał tarczycowych.
FAQ
1. O czym mogą świadczyć podwyższone przeciwciała ATG przy normalnym ATPO i USG?
Normalne USG nie zawsze wyklucza chorobę Hashimoto. Niekiedy USG może wykazywać niejednorodny miąższ i zwłóknienia, co sugeruje Hashimoto, nawet jeśli nie ma wyraźnego stwierdzenia w opisie. Jeśli ATG są podwyższone, ale ATPO i USG są normalne, Hashimoto nadal pozostaje możliwością, zwłaszcza przy innych objawach i wynikach hormonalnych.
2. Jak należy zażywać leki zawierające tyroksynę?
Hormony tarczycy powinny być zażywane jako pierwszy lek dnia, najlepiej na czczo, z co najmniej godzinnym odstępem przed jedzeniem lub przyjmowaniem innych suplementów. W przypadku konieczności przyjmowania innych leków np. zobojętniających kwas żołądkowy, hormony tarczycy można zażywać wieczorem, zachowując co najmniej trzy godziny odstępu po jedzeniu.
3. Czy można mieć niedoczynność tarczycy bez Hashimoto?
Tak, niedoczynność tarczycy może występować bez Hashimoto. Przykłady to niedobór jodu lub wrodzone patologie tarczycy. Zawsze ważna jest dokładna diagnostyka w celu wykluczenia Hashimoto jako przyczyny.
4. Czy możliwe są objawy niedoczynności tarczycy przy normalnym poziomie hormonów i podwyższonym ATPO?
Tak, jest to możliwe. Normy laboratoryjne mogą być czasami zawyżone, więc warto dokładniej przeanalizować wyniki. Przeciwciała mogą wahać się i być podwyższone nawet przy normalnych hormonach.
5. Jakie badania może zlecić lekarz rodzinny w kierunku chorób tarczycy?
Lekarz rodzinny może zlecić badania TSH, fT3, fT4 oraz USG tarczycy. Przeciwciał jednak nie może zlecić, gdyż wynika to z ograniczeń NFZ.
6. Czy zalecane są leki zawierające T3 dla pacjentek z Hashimoto?
Czasami zaleca się dodatkową małą dawkę T3, ale nigdy jako jedyny lek. Ważne jest uwzględnienie przeciwwskazań, takich jak planowana ciąża, ciąża, zaburzenia rytmu serca lub wiek pomenopauzalny.
7. Czy przy niedoczynności tarczycy i obecności małych guzków można przyjmować suplementy z jodem?
To zależy od indywidualnego przypadku. Zazwyczaj unika się podawania jodu, chyba że pacjentka planuje ciążę, wtedy zalecenia mogą być inne.
8. Czym może być spowodowany nagły skok wartości TSH?
Możliwe przyczyny to złe wchłanianie leku, postęp choroby, wpływ stresu lub infekcji, duże obciążenie fizyczne lub znaczące zmiany w diecie.
9. Jaka dieta jest zalecana przy Hashimoto?
Nie ma specjalnej diety na Hashimoto. Zaleca się unikanie produktów sojowych i suplementacji jodem (poza okresem rozrodczym). Nie ma konieczności eliminacji glutenu, laktozy czy warzyw krzyżowych, chyba że istnieje nietolerancja na te składniki.
10. Jak wspomóc niskie libido przy problemach z tarczycą?
Kluczowe jest wyrównanie poziomu hormonów tarczycy i poszukiwanie innych przyczyn, takich jak zaburzenia poziomu prolaktyny.
>>> Przeczytaj też: Zapytaj eksperta – przeciwciała i choroby autoimmunologiczne tarczycy
