Norowirusy – przyczyna zimowej biegunki

Spis treści

1. Czym są norowirusy?
2. Źródło, drogi zakażenia oraz okres zakaźności norowirusów
3. Kto jest narażony na zakażenie norowirusem?
4. Powszechność zakażeń norowirusami
5. Objawy zakażenia norowirusami
6. Zakażenia norowirusowe vs zakażenia rotawirusowe
7. Norowirus – diagnostyka laboratoryjna
8. Norowirus – leczenie
9. Profilaktyka zakażeń norowirusowych

Norowirusy są obok rotawirusów i adenowirusów jedną z głównych przyczyn nieżytu żołądkowo-jelitowego popularnie zwanego grypą żołądkową. Choroba dotyczy wszystkich grup wiekowych. U dorosłych przebiega zazwyczaj pod postacią biegunki, u dzieci przeważają wymioty. Zakażenia mają charakter sezonowy – szczyt zachorowań przypada na miesiące zimowe. Norowirusy uważane są również za jeden z istotnych czynników biegunek podróżnych.

Czym są norowirusy?

Norowirusy należą do rodziny Caliciviridae i są jednymi z najmniejszych bezotoczkowych, kulistych wirusów, których materiałem genetycznym jest RNA. Cechuje je duża różnorodność – należą do 10 grup genetycznych (GI-GX), wśród których rozróżnia się 48 genotypów. U ludzi wykrywane są typy I, II i IV.

Norowirusy są odporne na niekorzystne warunki środowiskowe. Przeżywają w szerokim zakresie temperatur (w temp 60°C są inaktywowane po 30 min) i pH w granicach 5-10. Wirusy są również oporne na działanie wielu środków dezynfekujących, w tym preparatów na bazie chloru (stężenie poniżej 6,25 mg/l) i detergentów. Na powierzchniach mogą przetrwać nawet do tygodnia.

Źródło, drogi zakażenia oraz okres zakaźności norowirusów

Źródłem zakażenia norowirusami są chorzy ludzie i rekonwalescenci. Do powstania ognisk szerzenia zakażeń dochodzi najczęściej w zbiorowiskach ludzkich: żłobkach, przedszkolach, domach opieki długoterminowej, szpitalach, na obozach. Znane są przypadki wystąpienia dużych ognisk epidemicznych na statkach wycieczkowych.

Drogi zakażenia norowirusami:

• spożycie zakażonej żywności i wody (w tym przypadkowe spożycie wody z basenu),
• bezpośredni kontakt z osobą zakażoną,
• kontakt ze skażonym otoczeniem oraz zakażonymi przedmiotami codziennego użytku (klamki, toalety, ręczniki),
• droga kropelkowa.

Do zakażenia wystarczająca jest dawka 10-100 cząstek wirusa. Okres największej zaraźliwości chorego przypada na czas trwania objawów. Wirusy wydalane są z kałem i wymiocinami. Średni okres wydalania cząstek wirusa wynosi 5-7 dni, w szczególnych wypadkach (upośledzenie odporności) może przedłużyć się do 2-4 tygodni. W umiarkowanej strefie klimatycznej najwięcej przypadków grypy żołądkowej o etiologii norowirusowej obserwuje się w miesiącach zimowych.

Kto jest narażony na zakażenie norowirusem?

Zakażenie norowirusami dotyczy wszystkich grup wiekowych. Infekcja może być szczególnie niebezpieczna dla niemowląt, małych dzieci, osób starszych i osób z osłabionym układem immunologicznym.

Powszechność zakażeń norowirusami

Szacuje się, że na świecie około jeden na pięć przypadków ostrego zapalenia żołądka i jelit, prowadzących do wystąpienia biegunki i wymiotów, jest spowodowany przez norowirusy. Rocznie odnotowuje się ok. 685 mln przypadków infekcji, z czego ok. 200 mln dotyczy dzieci poniżej 5 r.ż. Przyczyną większości ognisk norowirusów na całym świecie są wirusy GII.4 (genotyp 4 grupy II).

W Polsce w 2023 r. (od 01.01.23 r. do 31.12.23 r.) zarejestrowano 7 475 przypadków zakażenia norowirusami, co przełożyło się na zapadalność 19,83/100 tys. populacji. Zapadalność była wyższa o 27% w stosunku do poprzedzającego roku 2022.

Liczba zarejestrowanych w Polsce w 2023 r. przypadków zakażeń norowirusami była o ponad 1350 wyższa niż infekcji wywołanych przez rotawirusy.

Objawy zakażenia norowirusami

Początek choroby jest nagły, okres wylęgania wynosi średnio 24-48 h. Infekcja trwa zazwyczaj 2-3 dni (u zdrowych dorosłych 1- 2,5 dnia, u dzieci do tygodnia). Czas trwania choroby jest dłuższy u osób starszych.

Objawy grypy żołądkowej o etiologii norowirusowej są mało charakterystyczne. Najczęściej u zakażonych pojawiają się:

• wodnista biegunka – 87%,
• wymioty – 74%,
• bóle brzucha – 51%,
• nudności – 49%,
• gorączka – 32%,
• śluz w stolcu – 19%.

Dodatkowo w przebiegu choroby mogą pojawić się pogorszenie samopoczucia, bóle głowy, dreszcze, bóle mięśniowe i ogólne osłabienie. U ok. 1/3 chorych zakażenie przebiega bezobjawowo. Przechorowanie nie prowadzi do trwałej odporności na kolejne zakażenie.

Zakażenia norowirusowe vs zakażenia rotawirusowe

Rotawirusy i norowirusy są w Polsce najczęstszymi czynnikami etiologicznymi wirusowych zakażeń jelitowych. Norowirusy wywołują biegunkę i wymioty u osób w różnym wieku, podczas gdy zakażenia rotawirusowe z reguły objawiają się biegunką u niemowlaków i u małych dzieci. Ponadto, norowirusy są bardziej zjadliwe, a okres wylęgania choroby przez nie wywoływanej jest krótszy niż w przypadku rotawirusów. Ze względu na podobieństwo objawów chorobowych w przebiegu nieżytu żołądkowo-jelitowego wywołanego przez różne wirusy, dla ustalenia przyczyny infekcji niezbędne są testy laboratoryjne.

Norowirus – diagnostyka laboratoryjna

Przy podejrzeniu wirusowej etiologii nieżytu żołądkowo-jelitowego ostatecznym potwierdzeniem przyczyny infekcji są wyniki badań laboratoryjnych. Do identyfikacji norowirusów służą badania genetyczne (Real Time PCR) i testy antygenowe. Próbką do badania jest kał. Wykrycie materiału genetycznego i/lub antygenów charakterystycznych dla norowirusa jest potwierdzeniem etiologii choroby.

Norowirus – leczenie

W chwili obecnej nie ma przyczynowego leczenia zakażeń norowirusami. Terapia pacjentów opiera się na leczeniu objawowym, przy czym nie są wskazane leki przeciwbiegunkowe. Choremu należy podawać duże ilości płynów i elektrolity, żeby zapobiec odwodnieniu. Istotna jest również właściwa lekkostrawna dieta, zapobiegająca podrażnianiu błony śluzowej jelit (kleiki i sucharki). Ciężkie przypadki infekcji mogą wymagać hospitalizacji.

Profilaktyka zakażeń norowirusowych

Ze względu na dużą zmienność genetyczną norowirusów do chwili obecnej nie została opracowana przeciwko nim skuteczna szczepionka. Profilaktyka zakażeń opiera się na działaniach nieswoistych, do których należą:

• przestrzeganie zasad higieny osobistej i przygotowywania posiłków:
  • częste mycie rąk (szczególnie przed przygotowywaniem posiłków, przed jedzeniem, po skorzystaniu z toalety),
  • mycie warzyw i owoców przed spożyciem,
  • unikanie przygotowywania posiłków dla innych podczas choroby i przez dwa dni po ustąpieniu objawów,
• pozostanie w domu podczas choroby i co najmniej dwa dni po ustąpieniu objawów,
• dezynfekcja powierzchni skażonych wirusem.

Przeczytaj też: Rotawirusy – przyczyna ostrej biegunki infekcyjnej

Piśmiennictwo

1. Kalicki, B., Furgał, J., Maślany, A., Bartoszewicz, L., & Jung, A. (2010). Zakażenia żołądkowo-jelitowe o etiologii norowirusowej. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 6(4), 283–286.
2. Centers for Disease Control and Prevention – Norovirus https://www.cdc.gov/norovirus/index.html (dostęp 12.01.2024 r.)
3. Główny Inspektorat Sanitarny – Norowirusy https://www.gov.pl/web/gis/norowirusy (dostęp 12.01.2024 r.)
4. Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2023 roku; Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH
5. Centers for Disease Control and Prevention – Outbreak Updates for International Cruise Ships https://www.cdc.gov/nceh/vsp/surv/gilist.htm (dostęp 12.01.2024 r.)