Spis treści
- Nikiel – znaczenie dla organizmu człowieka
- Wchłanianie, metabolizm i wydalanie niklu z organizmu człowieka
- Spożycie z dietą – dawki zalecane, źródła niklu w pokarmach
- Suplementy diety – dodatkowe źródło niklu
- Skutki spożywania nadmiernych dawek niklu
- Alergia na nikiel
Nikiel to ciekawy pierwiastek, który znany jest głównie ze swojego toksycznego działania na organizm człowieka. Należy to tzw. metali ciężkich i w środowisku naturalnym występuje w małych ilościach, gdzie jest obecny głównie w glebie. Jednak szerokie zastosowanie niklu w przemyśle doprowadziło do skażenia środowiska tym pierwiastkiem i narażenia zdrowia człowieka na jego negatywny wpływ. Szczególnie groźne jest narażenie zawodowe. Osoby niezwiązane z przemysłem mogą cierpieć na alergie, głównie skórne, wywołane przez nikiel.
Nikiel – znaczenie dla organizmu człowieka
Znaczenie niklu dla organizmu człowieka nie jest do końca wyjaśnione. Prawdopodobnie, jako pierwiastek śladowy, może być kofaktorem lub składnikiem enzymów biorących udział w reakcjach hydrolizy, redoks oraz w ekspresji genów. Postuluje się również udział niklu we wchłanianiu i metabolizmie żelaza. Może wchodzić w interakcje ze szlakiem syntezy metioniny z homocysteiny. Obserwacja szczurów pozbawionych niklu przynosi informację o ich opóźnionym wzroście, upośledzeniu metabolizmu glukozy i niskim stężeniu hemoglobiny.
Nie przeprowadzono do tej pory badań określających biologiczną rolę niklu u zwierząt wyższych i u ludzi.
Wchłanianie, metabolizm i wydalanie niklu z organizmu człowieka
Wchłanianie niklu z diety jest bardzo ograniczone i w warunkach fizjologicznych wynosi mniej niż 10%. Na jego wchłanianie ma wpływ obecność niektórych pokarmów, w tym kawy, herbaty, mleka, soku pomarańczowego i witaminy C. Badanie przeprowadzone ze stabilnym izotopem niklu u zdrowych ochotników wykazało, iż szczyt stężenia niklu osiągany jest w osoczu pomiędzy 1,5 a 2,5 godziną po jego spożyciu. Nikiel jest następnie transportowany przez krew w połączeniu z albuminami, docierając do wielu narządów. Nie odnotowano gromadzenia się niklu w żadnych tkankach, stosunkowo wyższe stężenie tego pierwiastka występuje w tarczycy i nadnerczach.
Nikiel, który nie wchłonął się z przewodu pokarmowego, wydalany jest z kałem i jest to większość spożytego pierwiastka. Większość wchłoniętego niklu wydalana jest z moczem, niewielkie ilości z potem i żółcią.
Spożycie z dietą – dawki zalecane, źródła niklu w pokarmach
Jak wspomniano wyżej, nie ma badań dotyczących roli biologicznej niklu w organizmie człowieka, dlatego nie ustalono rekomendowanego spożycia tego pierwiastka, średniego zapotrzebowania czy szacunkowego średniego zapotrzebowania.
Źródłem niklu w diecie są rośliny – warzywa i zioła – które wchłaniają nikiel z gleby. Ilość niklu w tych pokarmach zależy od zawartości pierwiastka w glebie, która może być różna. Efektem takiego stanu rzeczy jest to, iż te same gatunki roślin mogą zawierać różne ilości niklu. Znana jest praca badawcza określająca zawartość niklu w pokrzywie zwyczajnej (używanej w ziołolecznictwie) na terenie województwa śląskiego, w której stwierdzono, iż średnia zawartość tego pierwiastka w próbkach roślin zebranych na terenach leśnych wynosiła 6,71 μg/g, a w próbkach zebranych w terenie miejskim, w Czechowicach-Dziedzicach – 4,54 μg/g.
Gotowanie potraw o odczynie kwaśnym w naczyniach ze stali nierdzewnej może zwiększać zawartość niklu w pokarmach.
Wchłanianie niklu z przewodu pokarmowego ogranicza żelazo (konkuruje z niklem o wchłanianie) i – pośrednio – witamina C, która zwiększa wchłanianie żelaza.
Główne źródła niklu w diecie to:
- zupy, dania mieszane i jednogarnkowe – 19-30%,
- zboża, produkty zbożowe (owies) – 12-30%,
- warzywa – 10-24%,
- rośliny strączkowe – 3-16%,
- desery – 4-18 %.
Jeśli chodzi o konkretne produkty spożywcze, to najwięcej niklu zawierają:
- orzechy – 128 μg/g,
- rośliny strączkowe (w tym soja) – 55 μg/g (niektóre badania wskazują, iż strączki zawierają ponad 100 μg/g niklu),
Następną grupą są produkty zawierające czekoladę.
Spożycie niklu w diecie różni się w poszczególnych krajach i jest zależne od zwyczajów żywieniowych. Np. w Kanadzie głównym źródłem tego pierwiastka jest mięso i drób, następna grupa pokarmów dostarczająca niklu to pieczywo i zbożowe płatki. Niestety nie dysponujemy takimi danymi w Polsce, ale biorąc pod uwagę zwyczaje żywieniowe Polaków, można wysnuć wniosek, iż pokrywa się ze źródłami wspomnianymi powyżej.
Ilość spożywanego z dietą niklu przez poszczególne osoby zależy od rodzaju spożywanych pokarmów. Badania przeprowadzone w Kanadzie wskazują, iż mediana spożycia u osób dorosłych wynosiła do 100 μg/dziennie, a średnie spożycie od 200 – 400 μg/dziennie. Badania z Danii natomiast przynoszą informacje, iż – przy spożyciu potraw o wysokiej zawartości niklu (produkty zbożowe) – dzienna dawka niklu może wynosić nawet 900 μg.
Suplementy diety – dodatkowe źródło niklu
Informacje zaprezentowane w badaniu NHANES III (cyklicznym programie badań oceniających stan zdrowia i odżywienia dzieci i dorosłych w USA) wskazują, iż dodatkowym źródłem spożycia niklu są suplementy diety. Mediana dodatkowego spożycia wyniosła 5 μg/dzień.
Również polskie dane wskazują, iż przyjmujemy dodatkową porcję niklu z suplementami diety, które wspomagają odchudzanie. Zróżnicowanie zawartości tego pierwiastka w testowanych produktach było bardzo wysokie i wynosiło od 0,11 μg/g w suplemencie Nivelazione do 3,35 μg/g preparatu Teavera. Maksymalną, dodatkową ilość niklu można spożyć z suplementem Bio-C.L.A. z zieloną herbatą – 11,10 μg dziennie. Mniejsze ilości spożywa się z preparatami Chitobon – 8,55 μg i Chitosan – 7,44 μg.
Skutki spożywania nadmiernych dawek niklu
Spożywanie niklu w zwyczajowej diecie nie niesie za sobą działań niepożądanych. W literaturze opisano natomiast kilka przypadków nadmiernego, przypadkowego spożycia dużych dawek soli niklu, w ilościach od 0,5 do 2,5 g z zanieczyszczoną wodą. Pacjenci skarżyli się na nudności, bóle brzucha, biegunkę, wymioty i duszności. U niektórych osób zmieniły się parametry hematologiczne krwi.
Alergia na nikiel
U niektórych pacjentów stwierdza się nadwrażliwość na nikiel, której głównym objawem są swędzące, czasem występujące z wysiękiem, grudki. Zmiany skórne mogą narastać jeszcze kilkanaście dni po ustaniu kontaktu przedmiotów zawierających nikiel (zegarki, kolczyki, bransoletki) z powierzchnią ciała, mogą również pojawiać się w miejscach odległych od ogniska pierwotnego. Dlatego wielu chorych nie zauważa związku nawracającego wyprysku z noszeniem zawierającej ten metal biżuterii.
Alergia na nikiel potwierdzana jest za pomocą skórnych testów płatkowych. Pacjenci cierpiący na ten rodzaj alergii powinny spożywać mniej niż 250 μg tego pierwiastka dziennie. Jak napisano wyżej, nikiel jest obecny w większości produktów spożywczych, ale największa zawartość tego pierwiastka stwierdzana jest w orzechach, roślinach strączkowych, ziarnach, zbożach i czekoladzie. Dieta bogata w roślinne pokarmy może dostarczać nawet 900 μg niklu dziennie, dlatego wegetarianie i weganie mogą być osobami szczególnie dotkniętymi tym rodzajem nadwrażliwości.
Druga grupa osób, która jest narażona na zwiększoną zawartość niklu w organizmie poprzez zwiększone wchłanianie, są pacjenci z niedokrwistością z niedoboru żelaza.
Piśmiennictwo
- Institute of Medicine (US) Panel on Micronutrients. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. Washington (DC): National Academies Press (US); 2001.
- Wiechuła D.,Loska K., Jonderko W. Ocena zanieczyszczenia niklem pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L) z terenu województwa śląskiego. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLV, 2012, 1, str. 20–25.
- Bloniarz, J., & Zareba, S. (2011). Badanie zawartości niklu i chromu w suplementach diety wspomagających odchudzanie. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 62(2).
- https://www.torrinomedica.it/approfondimenti/dietologia/nickel-in-foods/
- https://strefaalergii.pl/abc-alergii/alergia-na-nikiel-2/
