Niewydolność serca – przyczyny, diagnostyka, objawy, leczenie

Spis treści

1. Czym jest niewydolność serca? Klasyfikacja niewydolności serca
2. Objawy niewydolności serca
3. Klasyfikacja niewydolności serca
4. Diagnostyka niewydolności serca
5. Profilaktyka i leczenie niewydolności serca
6. Kalkulator ryzyka powikłań niewydolności serca – ryzyka zgonu

Czym jest niewydolność serca? Klasyfikacja niewydolności serca

Niewydolność serca to choroba, w której serce – na skutek zmniejszenia pojemności minutowej – nie dostarcza odpowiedniej ilości krwi do tkanek i narządów. Konsekwencją tego stanu jest nieodpowiednia ilość tlenu docierająca do tkanek ustroju, zaburzenia ich funkcji i typowe dla niewydolności serca objawy.

Inną konsekwencją tego stanu chorobowego może być zaleganie zbyt dużych ilość krwi w narządach, co również łączy się z odczuwaniem przez pacjentów charakterystycznych symptomów.

Niewydolność serca to choroba postępująca i – niestety – śmiertelna. W Polsce pięć lat od rozpoznania przeżywa tylko 57% chorych i jest to statystyka porównywalna z chorobami nowotworowymi. Niewydolność serca dotyczy 600-800 tys. osób, niektórzy mówią, iż może to być nawet 1 milion. Wpływ na to ma kilka czynników:

• niezdrowy tryb życia (brak aktywności fizycznej, niezdrowa dieta);
• starzenie się społeczeństwa (w całej populacji częstość występowania wynosi do 2%, a po 75 r.ż. nawet 20%);
• skuteczne leczenie innych chorób sercowo-naczyniowych i wydłużenie życia chorych.

Niewydolność serca może wystąpić nagle i szybko narastać – jest to niewydolność ostra. Przewlekła NS to objawy utrzymujące się co najmniej jeden miesiąc, może być wyrównana (stan chorego jest stabilny), pogarszająca się lub niewyrównana.

Objawy niewydolności serca

Typowym dla niewydolności serca objawem jest duszność. Początkowo występuje po wysiłku fizycznym. Stopniowo wysiłek, po którym chory odczuwa duszność, jest coraz mniejszy, aż w końcu pacjent odczuwa ją również w spoczynku. Pojawia się duszność typu orthopnoë, polegająca na trudnościach w oddychaniu po przyjęciu pozycji leżącej, ustępująca po podniesieniu się z łóżka i przyjęciu pozycji siedzącej lub stojącej. Niektórzy pacjenci z tego powodu śpią na siedząco. Pogłębiająca się niewydolność serca może objawiać się napadową dusznością nocną, która budzi pacjenta ze snu po 2-3 godzinach od położenia się. Innym rodzajem pojawiającej się duszności jest bendopnea, czyli odczuwanie duszności w czasie pochylania się do przodu (np. przy wiązaniu butów, zakładaniu rajstop lub skarpetek).

Innym charakterystycznym objawem niewydolności serca jest zmniejszona tolerancja wysiłku (spowodowana mniejszym dowozem tlenu do mięśni szkieletowych), zmęczenie i znużenie. Typowe dla tego schorzenia są również obrzęki wokół kostek, mogą się pojawiać obrzęki okolic kości krzyżowej i moszny.

Duszność i obrzęki są objawami wywołanymi przez zastój krwi w narządach i tkankach. Innym symptomem takiego zastoju jest widoczne poszerzenie żył szyjnych i powiększenie wątroby, odczuwane jako ucisk w prawym podżebrzu.

Inne możliwe symptomy to kaszel nocny, przyspieszony i świszczący oddech, tachykardia (przyspieszona akcja serca), kołatania serca, zawroty głowy, omdlenia, odczuwanie zimna w stopach, mała ilość oddawanego moczu, powiększenie brzucha (wodobrzusze).

Efektem narastających obrzęków jest szybki wzrost masy ciała (> 2 kg/tygodniowo).

Klasyfikacja niewydolności serca

Ocena wydolności serca i całego układu krążenia u pacjenta cierpiącego na niewydolność serca jest prowadzona zgodnie z klasyfikacją NYHA (New York Heart Association). Klasyfikacja wydziela cztery klasy tego schorzenia w oparciu o występowanie zmęczenia, duszności i kołatania serca w powiązaniu z wysiłkiem fizycznym.

I klasa NYHA – wydolność wysiłkowa nie jest ograniczona. Zwykły wysiłek nie powoduje większego zmęczenia,duszności lub kołatania serca.

II klasa NYHA – obserwuje się niewielkie ograniczenie aktywności fizycznej, co oznacza, iż pacjent nie odczuwa dolegliwości w spoczynku, ale zwykła aktywność powoduje zmęczenie, duszność lub kołatanie serca.

III klasa NYHA – to znaczne ograniczenie aktywności fizycznej – bez dolegliwości w spoczynku, jednak już mniejsza niż zwykle aktywność skutkuje wystąpieniem objawów.

IV klasa NYHA – całkowite ograniczenie aktywności fizycznej – każda aktywność wywołuje objawy, mogą one występować nawet w spoczynku, nasilają się w czasie jakiekolwiek wysiłku.

Diagnostyka niewydolności serca

Postawienie rozpoznania niewydolności serca poprzedza wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe. Lekarz zleca badanie EKG oraz badanie NTproBNP (więcej na ten temat przeczytasz TUTAJ). Jeśli to ostatnie badanie wskazuje wartości poniżej 125, prawdopodobieństwo występowania niewydolności serca jest bardzo małe i pacjent nie wymaga dalszej diagnostyki w tym kierunku. Natomiast zwiększone stężenie tego peptydu wymaga wykonania ECHO serca. Dodatkowe badania diagnostyczne służą ocenie ewentualnych następstw lub wykryciu nietypowej przyczyny choroby i są to: koronarografia, próba wysiłkowa, tomografia komputerowa, rezonans.

Profilaktyka i leczenie niewydolności serca

Profilaktyka wystąpienia niewydolności serca to prowadzenie zdrowego stylu życia oraz leczenie chorób, które mogą prowadzić do niewydolności serca (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zapalenie mięśnia sercowego, wady zastawek).

W leczeniu tego schorzenia ważną rolę odgrywa korekta stylu życia i odżywiania. Zalecana jest regularna i umiarkowana aktywność fizyczna (bez ćwiczeń izometrycznych). Ograniczenie spożycia soli do 2-3 g na dobę, ograniczenie płynów do 1,5-2,0 l na dobę. Zaprzestanie palenia papierosów (również e-papierosów) i spożywania alkoholu. Kobiety nie powinny spożywać więcej niż 12 g alkoholu na dobę, a mężczyźni 25 g alkoholu na dobę. Wymagana jest regularna kontrola masy ciała, codzienne jej monitorowanie umożliwia szybkie wykrycie zatrzymania wody w organizmie. Ponadto należy unikać podróży do rejonów położonych na wysokości powyżej 1500 m n.p.m. Elementem postępowania niefarmakologicznego jest również zalecenie unikania niektórych leków (ibuprofen, ketoprofen, glikokortykosteroidy, itp.) oraz szczepienie przeciwko grypie i pneumokokom.

Leczenie farmakologiczne to leki z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny, β-blokery i antagoniści aldosteronu. U osób z obrzękami znajdują zastosowanie leki moczopędne.

W najcięższych przypadkach (u pacjentów z IV klasą NYHA, często hospitalizowanych, ale w dobrym stanie zdrowia) stosuje się leczenie operacyjne, polegające na transplantacji serca.

Kalkulator ryzyka powikłań niewydolności serca – ryzyka zgonu

Niewydolność serca ma charakter postępujący. Upośledzenie funkcji mięśnia serca zapoczątkowuje mechanizmy kompensacyjne, które pozwalają na utrzymanie ciśnienia zabezpieczającego prawidłowe ukrwienie narządów. Uruchomienie tych mechanizmów powoduje również niekorzystne skutki i – na zasadzie błędnego koła – prowadzi do pogłębienia dysfunkcji serca i całego układu krążenia.

Dlatego ważna jest ocena ryzyka powikłań i szacowanie ryzyka zgonu z powodu tej choroby. Od niedawna dostępny jest kalkulator takiego ryzyka, opracowany przez lekarzy ze Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu. „Zabrze Heart Failure Risk Score” – tak nazywane jest to narzędzie – dostępny jest na internetowej stronie Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu.

Narzędzie powstało na bazie populacji polskich chorych z niewydolnością serca, dlatego jest cenną pomocą w dostosowywaniu postępowania z chorymi i – jeśli to jest wymagane – intensyfikacji terapii.

Kalkulator bazuje na ośmiu łatwo dostępnych parametrach. Są to:

• wiek chorego;
• klasa NYHA;
• frakcja wyrzutowa w %;
• poziom hemoglobiny – niewydolność serca powoduje zmniejszenie ilości dostarczanego do tkanek tlenu. Dlatego jednym z parametrów w kalkulatorze jest ocena stężenia hemoglobiny, która jest nośnikiem tlenu w organizmie;
• poziom limfocytów – jest częścią badania morfologii krwi. Z niewydolnością serca związane jest obniżenie poziomu limfocytów (link do artykułu Agnieszki o leukocytach);
• NT-proBNP – laboratoryjny  marker wystąpienia niewydolności serca. Przekroczenie poziomu 125 oznacza zagrożenie niewydolnością serca;
• RDW CV wyrażony w % – z ang. Red Cell Distribution Width – wskaźnik zmienności objętości krwinek czerwonych, będący składową morfologii. Wskazuje procentowy udział krwinek o rozmiarze (objętości) odbiegających od stanu prawidłowego;
• sód – oznaczenie jego poziomu we krwi.

Po wpisaniu wszystkich danych do formularza na stronie online kalkulator wyliczy ryzyko zgonu z powodu niewydolności serca w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Dzięki temu lekarz może zindywidualizować terapię, dla pacjenta jest motywacją do zmiany i utrzymania stylu życia. Kalkulator przeznaczony jest dla lekarzy, wynik należy omówić ze swoim kardiologiem.

Przeczytaj też: Stan zapalny i rola leukocytów

Piśmiennictwo

1. https://www.sccs.pl/riskCalc/riskCalc.php
2. https://pulsmedycyny.pl/powstal-pierwszy-polski-kalkulator-niewydolnosci-serca-1202068
3. https://www.mp.pl/interna/table/B16.2.19-1.
4. https://www.ikard.pl/niewydolnosc-serca.html
5. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.19.
6. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/choroby/191351,niewydolnosc-serca