Niepłodność męska stanowi poważny problemem na całym świecie – dotyka wiele par i odpowiada za dużą liczbę niepowodzeń zajścia w ciążę. Niepłodność męska, która zdefiniowana została jako trudności w poczęciu potomstwa przez co najmniej rok, może mieć różnorodne podłoże. Diagnoza i leczenie tego schorzenia wymagają kompleksowego podejścia oraz zastosowania różnych metod diagnostycznych i terapeutycznych.
Spis treści:
- Czym jest niepłodność u mężczyzn?
- Przyczyny niepłodności u mężczyzn
- Niepłodność u mężczyzn: objawy sugerujące problemy z płodnością
- Jak rozpoznać niepłodność u mężczyzn: diagnozowanie przypadłości
- Jakie badania krwi wykonać przy podejrzeniu niepłodności?
- Niepłodność męska: leczenie
Czym jest niepłodność u mężczyzn?
Niepłodność u mężczyzn jest definiowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako trudność lub niemożność poczęcia dziecka pomimo regularnych, niezabezpieczonych stosunków płciowych przez okres co najmniej 12 miesięcy. Jest to problem, który dotyka około 15% par starających się o dziecko na całym świecie.
W kontekście medycznym niepłodność męska może być spowodowana różnymi czynnikami, które wpływają na produkcję, dojrzewanie, transport i jakość plemników. Za około 20% przypadków niepłodności odpowiada wyłącznie mężczyzna i jest czynnikiem przyczyniającym się do kolejnych – od 30% do 40% – wszystkich przypadków niepłodności.
Niepłodność a bezpłodność – czym się różnią?
Terminologia związana z niepłodnością i bezpłodnością czasami może być używana zamiennie, ale mają one subtelne różnice w znaczeniu w kontekście medycznym.
Niepłodność odnosi się do stanu, w którym para nie może osiągnąć ciąży pomimo regularnych prób niezabezpieczonych stosunków płciowych przez co najmniej rok. Oznacza to, że występują trudności w poczęciu dziecka, choć biologiczne warunki do tego są obecne.
Bezpłodność natomiast jest bardziej zdecydowanym terminem, który odnosi się do braku zdolności do poczęcia dziecka, nawet przy obecności wszystkich niezbędnych warunków biologicznych i medycznych. Jest to stan trwały, w którym ciąża nie jest możliwa, nawet przy stosowaniu metod wspomaganego rozrodu.
W praktyce medycznej i klinicznej te terminy są używane do opisu różnych sytuacji pacjentów. Niepłodność jest często diagnozowana po dokładnej ocenie, która może obejmować:
- badania nasienia,
- badania hormonalne
- inne testy diagnostyczne mające na celu zidentyfikowanie przyczyn problemu.
Z kolei bezpłodność może być wynikiem nieprzezwyciężalnych przeszkód fizycznych, takich jak brak nasieniowodów, które uniemożliwia naturalne poczęcie.
Przyczyny niepłodności u mężczyzn
Niepłodność męska może mieć różnorodne przyczyny. Dzieli się je na trzy główne kategorie: przedjądrowe, jądrowe oraz pozajądrowe.
Czynniki przedjądrowe
Przyczyny przedjądrowe dotyczą głównie zaburzeń hormonalnych, które wpływają na funkcjonowanie jąder. Regulacja pracy jąder odbywa się poprzez kompleksowy system hormonów, takich jak:
- gonadoliberyna, hormon luteinizujący (LH) i folikulotropowy (FSH) wydzielane przez oś podwzgórze-przysadka.
- testosteron wydzielany przez jądra.
Zaburzenia w tej regulacji, spowodowane na przykład guzami hormonalnymi, niektórymi schorzeniami czy przyjmowaniem leków wpływających na przysadkę mózgową mogą prowadzić do hipogonadyzmu hipogonadotropowego, który charakteryzuje się niskim poziomem gonadotropin. Przyczynia się to bezpośrednio do obniżenia poziomu testosteronu i zaburzenia procesu spermatogenezy (produkcji plemników).
Przyczynami nieprawidłowego wydzielania hormonów mogą być również otyłość, niedożywienie, chroniczny stres oraz stosowanie sterydów anabolicznych i androgenów.
>> Przeczytaj także: Od zmęczenia do maksymalnej wydajności: jak wolny testosteron może wpływać na poziom energii
Czynniki jądrowe
Jądrowe przyczyny niepłodności wynikają z różnorodnych czynników, takich jak:
- wrodzone wady rozwojowe, np. choroby genetyczne, wnętrostwo czy wrodzony brak jądra.
- nabyte uszkodzenia, np. urazy jąder, zapalenie jąder będących konsekwencją infekcji takich jak świnka czy choroby przenoszone drogą płciową, guzy jądra, żylaki powrózka nasiennego, stosowanie niektórych leków czy podwyższona temperatura jąder.
Te czynniki mogą zakłócać proces spermatogenezy, prowadząc do obniżonej liczby, uszkodzonych lub słabo ruchliwych plemników. Niektóre z tych czynników mogą być odwracalne.
>> Sprawdź też: Choroby rzadkie i ultrarzadkie
Czynniki pozajądrowe
Pozajądrowe przyczyny niepłodności dotyczą zaburzeń w wyprowadzaniu nasienia z jądra – mogą one wynikać z nabytego uszkodzenia (np. po zapaleniu gruczołu krokowego, wazektomii czy plastyce przepukliny pachwinowej) lub z chorób genetycznych (jak mukowiscydoza).
Uszkodzenia dróg wyprowadzających nasienie mogą prowadzić do obecności przeciwciał plemnikowych w wydzielinie gruczołu krokowego lub pęcherzyków nasiennych, co może znacząco zmniejszyć zdolność plemników do zapłodnienia komórki jajowej.
Dodatkowo, zaburzenia wytrysku, takie jak wytrysk wsteczny, mogą również przyczynić się do niepłodności męskiej. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu prostaty w niektórych przypadkach wpływają na jakość wytworzonej wydzieliny, która jest kluczowa dla ruchliwości i żywotności plemników.
Niepłodność u mężczyzn: objawy sugerujące problemy z płodnością
Poza wydłużonym oczekiwaniem na ciążę niepłodność męska zazwyczaj nie daje wyraźnych objawów. Jakie symptomy mogą jednak budzić niepokój? Przede wszystkim:
- problemy z erekcją lub ejakulacją (w tym bolesna ejakulacja),
- zmniejszona objętość nasienia,
- ból, obrzęk lub guzki w okolicy jąder,
- spadek popędu seksualnego,
- zaburzenia hormonalne,
- zaburzenia metaboliczne i choroby przewlekłe,
- skąpe owłosienie lub inne atypowe cechy wyglądu, jak ginekomastia, mogące wskazywać na nieprawidłowości genetyczne
- odchylenia w analizie nasienia.
>> To może Cię zainteresować: Andropauza – męskie przekwitanie
Jak rozpoznać niepłodność u mężczyzn: diagnozowanie przypadłości
Rozpoznanie niepłodności u mężczyzn jest złożonym procesem, który wymaga wieloaspektowego podejścia.
Wywiad medyczny i badanie fizykalne
Proces diagnostyczny rozpoczyna się zazwyczaj od szczegółowego wywiadu medycznego i badania fizykalnego, które dostarczają istotnych informacji na temat potencjalnych przyczyn niepłodności.
Wywiad medyczny obejmuje pytania dotyczące historii zdrowia pacjenta, w tym:
- przebytych chorób,
- chorób wieku dziecięcego,
- wywiadu rozwojowego,
- chorób obecnych,
- operacji,
- urazów,
- stosowanych leków,
- ekspozycji gonad na czynniki toksyczne i ciepło,
- nałogów,
- stylu życia.
Ważne jest również zebranie informacji na temat historii płodności w rodzinie. Mogą one wskazywać na dziedziczne przyczyny niepłodności.
Badanie fizykalne obejmuje ocenę narządów płciowych, tarczycy i prostaty, a także ogólną budowę anatomiczną.
>> Sprawdź też: Przerost prostaty, jakie są objawy? Przyczyny i leczenie przerostu gruczołu krokowego
Analiza nasienia
Jednym z kluczowych badań w diagnostyce niepłodności męskiej jest analiza nasienia, czyli tzw. badanie seminologiczne. Podczas tego badania dokonuje się oceny zarówno makro- jak i mikroskopowej:
- w ocenie makroskopowej uwzględnia się objętość ejakulatu, gęstość, lepkość, barwę, stopień zmętnienia, czas upłynnienia oraz pH nasienia.
- w ocenie mikroskopowej analizuje się ruchliwość i liczbę plemników, a także obecność i ilość komórek krwi (leukocytów, erytrocytów) oraz komórek nabłonkowych układu moczowo-płciowego.
Badanie to jest powtarzane kilkakrotnie, aby uzyskać wiarygodne wyniki. Odchylenia w analizie nasienia mogą wskazywać na różne przyczyny niepłodności, takie jak azoospermia (brak plemników w nasieniu), oligozoospermia (niskie stężenie plemników), astenozoospermia (słaba ruchliwość plemników) czy teratozoospermia (nieprawidłowa budowa plemników).
Według standardów ustalonych przez Światową Organizację Zdrowia, parametry referencyjne dla nasienia to:
- żywotność plemników ≥ 58% żywych plemników,
- liczebność plemników ≥ 15 mln/ml lub ≥ 39 mln/ejakulat,
- morfologia plemników ≥ 4% plemników o prawidłowej budowie,
- ruchliwość plemników ≥ 32% plemników o ruchu postępowym,
- pH ≥ 7,2,
- objętość ejakulatu ≥ 1,5 ml.
Próbkę nasienia do analizy uzyskuje się przez masturbację, a następnie zbiera bezpośrednio do jałowego, plastikowego pojemnika, podobnego do pojemnika na mocz. Ważne jest odpowiednie przygotowanie do badania, w tym przestrzeganie zaleceń dotyczących czasu abstynencji seksualnej (od 3 do 7 dni) i przerwy od antybiotykoterapii (co najmniej dwutygodniowa).
Należy pamiętać, że na wyniki badania wpływają również czynniki takie jak przegrzanie jąder, zmęczenie, ultradźwięki, promieniowanie jonizujące czy spożycie alkoholu i narkotyków. W przypadku nieprawidłowych wyników badania seminologicznego zaleca się powtórzenie badania po co najmniej miesięcznej przerwie.
>> Przeczytaj także: Badania laboratoryjne w diagnostyce niepłodności
Szczegółowe badania diagnostyczne
Mężczyźni, którzy podejrzewają u siebie niepłodność, powinni poddać się różnym dodatkowym badaniom diagnostycznym, w tym:
- badaniom hormonalnym,
- badaniom immunologicznym – testy na obecność przeciwciał przeciwko plemnikom mogą być wykonywane w przypadkach podejrzenia autoimmunologicznych przyczyn niepłodności.
- badaniom genetycznym – wykonywane w celu wykrycia mutacji genetycznych np. genu CFTR, kariotypowanie czy wykrywanie aberracji chromosomalnych, tj. mikrodelecje chromosomu Y.
- badania obrazowe – USG jąder lub przezodbytnicze, wykonywane w celu identyfikacji obstrukcji drożności nasieniowodów, a także oceny strukturalnych zmian w jądrach i okolicach układu moczowo płciowego.
- biopsja jąder – w przypadkach podejrzenia nieprawidłowości w spermatogenezie, która nie jest wykrywana przez inne badania.
- ocena funkcji plemników – testy na pojemność hipotoniczną, barwienie żywotności, testy penetracji komórkowej, które oceniają zdolność plemników do prawidłowego przechodzenia przez bariery komórkowe.
| Warto wiedzieć: Biopsję jąder wykonuje się tylko w przypadku diagnostyki niepłodności. |
Jakie badania krwi wykonać przy podejrzeniu niepłodności?
Badania krwi odgrywają kluczową rolę w diagnozowaniu niepłodności u mężczyzn, pozwalając na ocenę hormonalnego podłoża zaburzeń płodności. Oto najważniejsze badania:
- testosteron,
- hormon luteinizujący (LH),
- hormon folikulotropowy (FSH),
- prolaktyna,
- estradiol,
- Hormon anty-Müllerowski (AMH),
- inhibina B.
Niepłodność męska: leczenie
Leczenie niepłodności męskiej obejmuje różnorodne metody, zależne od przyczyny problemu. Każdy przypadek jest indywidualny, dlatego holistyczne podejście jest kluczowe dla skutecznego leczenia.
Jedną z głównych metod jest leczenie farmakologiczne, obejmujące hormonalną terapię zastępczą (w przypadku niedoboru testosteronu) lub stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych (w przypadku infekcji układu rozrodczego).
Chirurgiczne korekty wad anatomicznych stosuje się wtedy, gdy problem wynika z fizycznych przeszkód w drogach przewodzących nasienie. Interwencje chirurgiczne mogą przywrócić przepływ nasienia i poprawić szanse na naturalne zapłodnienie.
Techniki wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja domaciczna (IUI), zaawansowane technologie reprodukcyjne, jak zapłodnienie in vitro (IVF) czy intracytoplazmatyczna iniekcja plemnika (ICSI), są stosowane w przypadkach zaawansowanej niepłodności, które nie odpowiadają na inne metody leczenia.
Zmiana stylu życia, takie jak poprawa diety, suplementacja, unikanie toksyn środowiskowych oraz ograniczenie spożycia alkoholu i palenia tytoniu, wspomaga produkcję zdrowego nasienia i może poprawić szanse na sukces.
Niepłodność męska jest powszechnym problemem dotykającym wiele par na całym świecie, prowadzącym do trudności w naturalnym poczęciu dziecka. Diagnoza i leczenie tego schorzenia wymagają zastosowania różnorodnych metod diagnostycznych i terapeutycznych, jednak kluczowe jest indywidualizowane podejście do każdego przypadku. Poznanie przyczyn oraz dostosowanie odpowiednich strategii leczenia wpływają znacząco na skuteczność terapii i mogą poprawić szanse na odzyskanie zdolności reprodukcyjnych.
>> To może Cię zainteresować: Wpływ żywienia na płodność
Bibliografia
- Leslie SW, Soon-Sutton TL, Khan MAB. Male Infertility. [Updated 2024 Feb 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
- Caroppo E, Colpi GM. Male Infertility: A Review of Key Papers Appearing in the Reproductive Medicine and Andrology Section of the Journal of Clinical Medicine. J Clin Med. 2023 Mar 19;12(6):2366.
- https://www.auanet.org/guidelines-and-quality/guidelines/male-infertility (dostęp: 10.06.2024).
- https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/inne/190858,diagnostyka-nieplodnosci-meskiej-cz1 (dostęp: 10.06.2024).
- https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260266,nieplodnosc (dostęp: 10.06.2024).
- Wołczyński S., Kuczyński W., Pawelczyk L. et al. Diagnostyka i leczenie niepłodności. Ginekologia po dyplomie, marzec, 2011.
