Niedokrwistość to stan, w którym stężenie hemoglobiny spada poniżej dolnej granicy normy, czemu mogą towarzyszyć dolegliwości. Przyczyn może być wiele – większość jest stosunkowo niegroźna, inne – zdecydowanie rzadsze – wymagają pilnej i szerokiej diagnostyki.
Co pomaga zróżnicować podłoże niedokrwistości? Kiedy wysunąć podejrzenie? Jakie wykonać badania? Poniższe kompendium podstawowej wiedzy z pewnością pomoże Twoim dzieciom.
Spis treści:
- Czym jest anemia u dziecka i jakie są jej przyczyny?
- Anemia u dziecka – objawy niedokrwistości u dziecka
- Anemia u dziecka – jakie badania warto robić, żeby ją zdiagnozować?
- Jak leczyć niedokrwistość u dzieci?
- Anemia u dziecka – zasady zbilansowanej diety
- Podsumowanie
Czym jest anemia u dziecka i jakie są jej przyczyny?
Niedokrwistością u dziecka nazywamy stan, w którym stężenie hemoglobiny spada o co najmniej 2 odchylenia standardowe w stosunku do normy dla aktualnego wieku. Nie jest to równoznaczne ze spadkiem liczby krwinek czerwonych – może, ale nie musi on wystąpić.
Przyczyn niedokrwistości może być bardzo wiele. Omówienie wszystkich nie jest tu możliwe, ani też konieczne. Najważniejsze jest zrozumienie mechanizmów prowadzących do obniżenia stężenia hemoglobiny. W ten sposób niedokrwistość może wynikać z:
- niedoboru żelaza, pierwiastka niezbędnego dla produkcji hemoglobiny:
- brak odpowiedniej podaży (nieprawidłowa dieta uboga w żelazo i/lub utrudniająca efektywne przyswajanie),
- brak odpowiedniego wchłaniania (najczęściej na tle choroby przewodu pokarmowego, np. celiakii, SIBO, nietolerancji pokarmowej),
- zwiększone straty żelaza (krwawienia jawne lub utajone, np. obfite, przedłużające się miesiączki, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
- nieprawidłowej gospodarki żelazowej wskutek przewlekłego procesu zapalnego (np. choroby nowotworowe, choroby autoimmunologiczne); w tym przypadku żelazo jest w organizmie w ilości wystarczającej, jednak nie jest dostarczane do produkcji hemoglobiny,
- niszczenia krwinek czerwonych,
- przewlekłych chorób nerek, które prowadzą do zbyt niskiej produkcji erytropoetyny, substancji pobudzającej wytwarzanie hemoglobiny,
- chorób szpiku kostnego, w przebiegu których komórki prekursorowe dla erytrocytów ulegają zniszczeniu (np. zespoły mielodysplastyczne, białaczki),
- chorób wrodzonych (niedokrwistość Fanconiego, niedokrwistość Blackfana-Diamonda).
U dzieci zdecydowanie najczęstszą postacią jest niedokrwistość z niedoboru żelaza.
>> Przeczytaj także: Najczęstsze rodzaje anemii i ich przyczyny
Anemia u dziecka – objawy niedokrwistości u dziecka
Objawy są z jednej strony niespecyficzne, z drugiej strony bardzo zróżnicowane i liczne:
Objawy ogólnoustrojowe:
- osłabienie, zmęczenie, spadek tolerancji wysiłku (u niemowląt męczliwość przy karmieniu),
- trudności z koncentracją i/lub rozdrażnienie,
- częste infekcje,
- spadek apetytu, nadmierna senność,
- trudności z gojeniem się ran,
- większa tendencja do drgawek gorączkowych,
Objawy skórno-śluzówkowe:
- bladość skóry oraz błon śluzowych jamy ustnej,
- zapalenie jamy ustnej,
- sucha, szorstka skóra,
- łatwiejsze wypadanie włosów,
- zwiększona łamliwość paznokci,
Objawy sercowe:
- uczucie duszności, kołatania serca,
- przyspieszona czynność serca,
- w skrajnych przypadkach objawy niewydolności krążenia.
UWAGA! Tu należy pamiętać, że mogą dominować objawy choroby podstawowej prowadzącej do niedokrwistości. Dlatego w diagnostyce chorób wieku dziecięcego dużą rolę odgrywa proste oznaczenie morfologii krwi obwodowej.
Anemia u dziecka – jakie badania warto robić, żeby ją zdiagnozować?
Jak wspomniano powyżej, absolutną podstawą jest oznaczenie morfologii krwi obwodowej. Główną uwagę zwraca się na stężenie hemoglobiny. Obniżone stężenie poniżej normy dla wieku świadczy o niedokrwistości.
W drugiej kolejności ocenia się MCV (wskaźnik średniej objętości krwinki czerwonej), którego wynik dzieli niedokrwistość na hipo- (MCV obniżone), normo- (w normie), hiperchromiczną (podwyższone). Jest to ważny parametr, który pozwala na oszacowanie potencjalnej przyczyny niedokrwistości.
Oprócz morfologii wykonuje się oznaczenia biochemiczne, które wnoszą wiele cennych informacji dotyczących potencjalnego podłoża niedokrwistości:
- stężenie ferrytyny i CRP; ten drugi parametr jest konieczny, gdyż stężenie ferrytyny zawsze interpretuje się w kontekście stężenia CRP,
- stężenie bilirubiny całkowitej, pośredniej i bezpośredniej (przy podejrzeniu niszczenia krwinek czerwonych),
- stężenie kreatyniny, ALT, AST, mocznika (potencjalne choroby wątroby i/lub nerek),
- badanie ogólne moczu,
- stężenie całkowite przeciwciał IgA i przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA (badanie przesiewowe pod kątem celiakii),
- rutynowe oznaczanie stężenia witaminy B12 nie jest zalecane, jej niedobór to bardzo rzadka przyczyna niedokrwistości u dzieci.
Powyższa lista może być rozszerzona o wiele badań, w tym obrazowych, w zależności od podejrzewanego tła.
Jak leczyć niedokrwistość u dzieci?
W niedokrwistości kluczem jest leczenie choroby i/lub stanu prowadzącego do spadku stężenia hemoglobiny. Widać więc, że omówienie wszystkich sposobów leczenia nie jest możliwe. Uzupełnienie zapasów żelaza prowadzi się preparatami zawierającymi ten cenny pierwiastek. U dzieci z niedokrwistością żelazo podaje się:
- w dawce 3-6 mg na kg masy ciała na dobę dla preparatów żelaza elementarnego,
- 2-3 mg na kg masy ciała dla preparatów żelaza dwuwartościowego,
- 3-5 mg na kg masy ciała dla żelaza trójwartościowego,
- maksymalna dawka dobowa wynosi 150 – 200 mg żelaza.
W leczeniu kluczową rolę odgrywa ocena odpowiedzi, którą można przeprowadzić w kilku punktach czasowych:
- po 2 tygodniach stężenie hemoglobiny powinno wzrosnąć o ponad 1 g/dl,
- normalizacja stężenia hemoglobiny powinna nastąpić po 4-6 tygodniach leczenia.
By uzupełnianie żelaza było skuteczne, pamiętaj o kilku cennych wskazówkach:
- Stosuj żelazo optymalnie w jednej dawce podawanej tuż przed snem – to zwiększa wchłanianie i zmniejsza ewentualne dolegliwości związane z przyjmowaniem preparatu.
- Wypłucz zęby po przyjęciu dawki żelaza – zmniejsza to szanse na przebarwienia zębów.
- Nie martw się ciemnym zabarwieniem stolca w trakcie leczenia.
Anemia u dziecka – zasady zbilansowanej diety
Odpowiednia, zbilansowana dieta znacznie zmniejsza szanse na wystąpienie częstej w wieku dziecięcym niedokrwistości z niedoboru żelaza. Zapamiętaj kilka porad:
- dużo żelaza o dobrej przyswajalności zawierają wątróbka wieprzowa lub cielęca, mięso (głównie wołowe, a także dziczyzna), żółtko jaja,
- pokarmami roślinnymi bogatymi w żelazo są ziarna sezamu, soi, suszone morele, soczewica i kasza jaglana,
- spożywanie nadmiernej ilości mleka krowiego znacznie zmniejsza wchłanianie żelaza,
- innymi pokarmami utrudniającymi wchłanianie są herbata, kakao, rabarbar,
- pokarmy, które pomagają w absorpcji żelaza są pomarańcza, cytryna, grejpfrut, jabłka i winogrona.
>> Przeczytaj także: Dieta w anemii. Co jeść, by zmniejszyć niedobory żelaza?
Podsumowanie
Niedokrwistość może mieć wiele różnych przyczyn i dawać wiele objawów. Jeśli ją podejrzewasz u swojego dziecka to wykonaj podstawowe badania i zgłoś się do specjalisty pediatrii – pomoże on w postawieniu odpowiedniego rozpoznania. Gdy otrzymasz zalecenia co do leczenia pamiętaj o ich przestrzeganiu i zwróć uwagę na dietę.
Źródła
Voulgaridou A, Kalfa TA. Autoimmune Hemolytic Anemia in the Pediatric Setting. J Clin Med. 2021 Jan 9;10(2):216. doi: 10.3390/jcm10020216. PMID: 33435309; PMCID: PMC7828053.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7828053/
Bhandari J, Thada PK, Killeen RB, et al. Fanconi Anemia. [Updated 2024 Jun 19]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559133/
Engidaye G, Melku M, Enawgaw B. Diamond Blackfan Anemia: Genetics, Pathogenesis, Diagnosis and Treatment. EJIFCC. 2019 Mar 1;30(1):67-81. PMID: 30881276; PMCID: PMC6416817.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6416817/
Gallagher PG. Anemia in the pediatric patient. Blood. 2022 Aug 11;140(6):571-593. doi: 10.1182/blood.2020006479. PMID: 35213686; PMCID: PMC9373018.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9373018/
Diagnostyka i leczenie niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci i młodzieży. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej
Radosław Chaber, Ewa Helwich, Ryszard Lauterbach, Agnieszka Mastalerz-Migas, Michał Matysiak, Jarosław Peregud-Pogorzelski, Jan Styczyński, Tomasz Szczepański, Teresa Jackowska
Przegląd Pediatryczny, 3/2023
Martinez-Torres V, Torres N, Davis JA, Corrales-Medina FF. Anemia and Associated Risk Factors in Pediatric Patients. Pediatric Health Med Ther. 2023 Sep 4;14:267-280. doi: 10.2147/PHMT.S389105. PMID: 37691881; PMCID: PMC10488827.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10488827/
