Coraz częściej zdarza się, że pacjenci narzekają na nieswoiste, mało charakterystyczne objawy ze strony przewodu pokarmowego, problemy skórne czy bóle głowy. Przyczyną może być niealergiczna nadwrażliwość pokarmowa, w której objawy, w odróżnieniu od reakcji typowo alergicznych, pojawiają się z opóźnieniem. Mogą wystąpić po kilku godzinach, a nawet kilku dniach od spożycia pokarmu. Tym samym stają są trudnym do interpretacji problemem diagnostycznym. Ważne jest jednak, że obecnie dostępne są badania, które po wykluczeniu podłoża alergicznego, mogą dać pacjentom odpowiedź, co jest przyczyną ich dolegliwości.
Zjawisko nadwrażliwości pokarmowej stanowi coraz większy problem zarówno zdrowotny, jak i społeczny. Jak pokazują badania, w ostatnich latach zaobserwowano wzrost niepożądanych reakcji związanych z przyjmowanym pożywieniem. Dają one różnorodne, wielonarządowe trudne do zdiagnozowania objawy. Bardzo często skutkuje to stosowaniem przez pacjentów restrykcyjnych diet eliminacyjnych. Bez konsultacji ze specjalistą pacjenci wykluczają z diety kolejne produkty. W ten sposób narażają swój organizm na niedobory, ponieważ przy późnej reakcji i wystąpieniu objawów niełatwo jest dojść do tego, jaki produkt im szkodzi.
Alergia, nadwrażliwość oraz nietolerancja pokarmowa – problematyczne definicje…
Nadwrażliwość pokarmowa to nieprawidłowa reakcja organizmu występująca po spożytym posiłku. Poprawne nazewnictwo i definiowanie różnych nadwrażliwości pokarmowych stanowi od lat wyzwanie dla światowych towarzystw naukowych. Kilka lat temu WHO wraz z World Allergy Organization wskazały jednoznacznie, że dotychczasowo szeroko stosowane pojęcie „alergii pokarmowej” należy zawęzić i używać jedynie do reakcji IgE-zależnej. Nowym terminem, „nadwrażliwością pokarmową”, zdecydowano się objąć wszystkie reakcje immunologiczne (zarówno IgE-zależne, jak i IgE-niezależne) oraz reakcje o podłożu nieimmunologicznym. Kluczowe jest, iż reakcje o podłożu IgE-niezależnym określono jako ,,nadwrażliwość pokarmowa niealergiczna’’. W ten sposób raz na zawsze oddzielono je od alergii.
Pod szerokim pojęciem „nadwrażliwości pokarmowych” kryje się również nietolerancja pokarmowa. Jest ona reakcją o podłożu nieimmunologicznym. Zwykle wynika z niedoboru jakiegoś enzymu np. przy nietolerancji laktozy, brakuje enzymu laktazy.
Przyjęcie nowych definicji i odróżnienie nadwrażliwości pokarmowej alergicznej od niealergicznej otworzyło nowe możliwości pacjentom, którzy byli badani w kierunku alergii, ale nie została ona zdiagnozowana i wciąż zmagali się z nieswoistymi objawami.
Gdy diagnostyka alergii nie daje odpowiedzi
Nadwrażliwością pokarmową może być dotkniętych ok. 45% populacji, z czego reakcje typowo alergiczne dotyczą jedynie od 2-6% pacjentów. U pacjentów, u których dokonano diagnostyki w kierunku alergii i nie przyniosła ona pożądanej odpowiedzi może zostać wykonane badanie w kierunku niealergicznej nadwrażliwości pokarmowej sprawdzające odpowiedź przeciwciał klasy IgG.
Niealergiczna nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna dotyczy nieprawidłowej reakcji poposiłkowej z udziałem systemu immunologicznego i swoistych przeciwciał klasy G (IgG) we wszystkich czterech podklasach: IgG1, IgG2, IgG3 i IgG4. Wszystkie przeciwciała IgG stanowią ponad 70% wszystkich przeciwciał w surowicy krwi. Pełnią one ważną rolę w odporności organizmu. Uczestniczą m.in. w cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał czy immunofagocytozie oraz reakcji lizy komórek z wykorzystaniem układu dopełniacza. Z kolei przeciwciała IgE-zależne, odpowiedzialne za wywołanie reakcji alergicznej stanowią mniej niż 1% wszystkich przeciwciał w surowicy krwi. Co istotne, mają bardzo duży potencjał wyzwalania natychmiastowych reakcji, mogących nawet zagrażać życiu.
W przeciwieństwie do alergii IgE-zależnej, w której objawy pojawiają się praktycznie natychmiast po zadziałaniu bodźca, cechą charakterystyczną dla alergii IgG-zależnej jest występowanie tzw. reakcji odroczonych – nawet do kilku dni od spożycia posiłku. Innym z kryteriów różnicujących alergię pokarmową od IgG-zależnej nadwrażliwości na pokarmy jest liczba pokarmów wywołujących reakcję. W przypadku reakcji IgG-zależnej zazwyczaj mamy do czynienia z wieloma pokarmami.
Niealergiczna nadwrażliwość pokarmowa – objawy
Objawy nadwrażliwości pokarmowej mogą być bardzo różnorodne i dotyczyć wielu narządów:
- Objawy ze strony przewodu pokarmowego:
nudności, wymioty, wzdęcia, zaparcia, biegunka, kolka, bóle brzucha, zespół jelita wrażliwego, zespół złego wchłaniania, zapalenie jelit
- Objawy ze strony układu oddechowego:
przewlekły nieżyt nosa, astma, przewlekłe zapalenie zatok
- Objawy dermatologiczne:
pokrzywka, atopowe zapalenie skóry, trądzik, świąd, wypryski
- Objawy ze strony układu ruchu:
bóle mięśni, bóle stawów
- Objawy ze strony układu nerwowego:
migrena, bóle głowy innego typu, zaburzenia koncentracji, zmiany nastroju i zachowania, depresja, stany lękowe, pobudzenie lub zmęczenie, bezsenność
- Inne objawy:
trudności z utrzymaniem masy ciała, cukrzyca typu 2, ADHD (zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi), choroby autoimmunologiczne (RZS, łuszczyca, łuszczycowe zapalenie stawów, choroba Hashimoto)
Ze względu na występowanie objawów wielonarządowych i trudną diagnozę, problem nadwrażliwości pokarmowej wzbudza coraz większe zainteresowanie lekarzy i specjalistów różnych dziedzin m.in. dermatologów, reumatologów, gastroenterologów, neurologów oraz dietetyków.
Niealergiczna nadwrażliwość pokarmowa – jakie badania i co z terapią?
Na rynku dostępnych jest wiele różnych testów badających niealergiczną nadwrażliwość pokarmową IgG-zależną. Warto skorzystać z tych, które są dwuetapowe tzn. przed rozszerzoną i kosztowną diagnostyka możliwe jest wykonanie testu przesiewowego. Takim badaniem jest FoodProfil Skrining, który jest testem wstępnym i ma wskazać, czy mamy w ogóle do czynienia z reakcją IgG-zależną. W przypadku otrzymania wyników istotnych klinicznie w teście przesiewowym FoodProfil Skrining zaleca się dalszą, szczegółową diagnostykę w wybranej klasie IgG lub IgG4 z możliwością doboru liczby badanych składników pokarmowych (FoodProfil 22, FoodProfil 44, FoodProfil 88, FoodProfil 268).
Nadwrażliwość pokarmowa może rozwijać się w każdym wieku, od okresu dzieciństwa do późnej starości. Z kolei spożycie tego samego pokarmu może wyzwolić u każdej osoby odmienne objawy. Jedną z form leczenia nadwrażliwości jest dieta eliminacyjna, wyłączająca ze spożycia określone pokarmy. Należy pamiętać, że nadwrażliwość pokarmowa może być stanem przejściowym i nie jest konieczne stosowanie diety do końca życia. Najistotniejsze jest, aby doprowadzić do wyciszenia i złagodzenia objawów stanu zapalnego. Wszelkie zmiany w diecie należy wprowadzać dopiero po konsultacji z wykwalifikowanym specjalistą od spraw żywienia (lekarzem, dietetykiem).
Profesjonalna interpretacja wyników oraz wdrożenie odpowiedniej terapii, opierającej się na dobrze zbilansowanej diecie eliminującej jedynie te produkty, które wywołują niepożądaną reakcję przyczynia się po poprawy samopoczucia pacjenta i podniesienia jakości życia.
