Nerwica natręctw, czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) charakteryzują się występowaniem nawracających, natrętnych myśli (obsesji) i czynności (kompulsji), którym trudno się oprzeć. Szacuje się, że zaburzenia te dotyczą ok. 2% populacji. Czym dokładnie jest nerwica natręctw, jak leczyć to zaburzenie oraz jak wygląda proces diagnozy? Poniższy artykuł przedstawia podstawowe informacje na temat zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
Spis treści:
- Nerwica natręctw: co to za zaburzenie?
- Nerwica natręctw: przyczyny OCD
- Objawy nerwicy natręctw
- Nerwica natręctw: przykłady sytuacji, w których może objawiać się OCD
- Rozpoznanie i diagnoza nerwicy natręctw
- Nerwica natręctw: jak leczyć?
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, czyli nerwica natręctw: podsumowanie
Nerwica natręctw: co to za zaburzenie?
„Nerwica natręctw” to określenie oznaczające zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (ang. obsessive-compulsive disorder), czyli przewlekłe zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się obecnością obsesji i kompulsji.
- Obsesje to natrętne, nawracające i uporczywe myśli, pragnienia oraz wyobrażenia. Najczęściej dotyczą brudu, zanieczyszczeń, porządkowania i symetrii, skrupulatności, ale także seksu, religii czy agresji. Ich występowanie zawsze wiąże się z cierpieniem i lękiem: osoba cierpiąca na obsesje próbuje się ich pozbyć, starając się zneutralizować je innymi myślami lub działaniami.
- Kompulsje to nawracające zachowania lub czynności umysłowe, które służą uniknięciu lub ograniczeniu cierpienia spowodowanego obsesjami oraz redukcji odczuwanego lęku. Osoba dotknięta nimi odczuwa przymus ich wykonania i ma poczucie ograniczonej kontroli nad nimi.
Co istotne, kompulsje cechują się powtarzalnością i zwykle mają sztywny schemat przebiegu. Najczęściej są to rytuały czystościowe, powtarzanie czynności, natrętne sprawdzanie, dotykanie przedmiotów, układanie i porządkowanie rzeczy czy liczenie w myślach. Co ważne, kompulsje nie muszą wiązać się z aktywnością ruchową – mogą mieć formę ukrytych zachowań, np. powtarzania określonych słów czy odmawiania modlitw. Działania te stają się przymusowe i trudne do kontrolowania, co znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie.
>> Sprawdź: Tiki nerwowe i ich przyczyny. Co mogą oznaczać i jak się ich pozbyć?
Jak często występuje nerwica natręctw?
Jeśli chodzi o rozpowszechnienie, nawet u ponad 2% populacji może wystąpić nerwica natręctw. Co to oznacza? OCD jest zaburzeniem psychicznym występującym równie często jak astma czy cukrzyca. Nerwica natręctw może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej objawia się w okresie dorastania lub wczesnej dorosłości i równie często dotyka mężczyzn, jak i kobiet – przy czym zazwyczaj jako pierwsze ujawniają się obsesje, a dopiero później kompulsje.
>> Przeczytaj także: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym
Nerwica natręctw: przyczyny OCD
Dlaczego u kogoś rozwija się nerwica natręctw?Przyczyny są złożone i obejmują zarówno czynniki biologiczne, jak i środowiskowe. Do ich wyjaśnienia często wykorzystuje się koncepcje psychoanalityczne oraz koncepcje związane z teorią uczenia się, które wskazują na znaczenie czynników psychospołecznych.
Podejście biologiczne wskazuje z kolei na znaczenie czynników genetycznych i anatomicznych, a także zaburzeń neuroprzekaźników. Coraz częściej mówi się, że zaburzenie może być wynikiem dysfunkcji w określonych obszarach mózgu, szczególnie w obrębie układu serotoninergicznego, który reguluje nastrój i emocje. Do rozwoju OCD mogą przyczyniać się również traumatyczne doświadczenia życiowe.
Czy nerwica natręctw jest dziedziczna?
Badania wskazują, że czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w etiopatogenezie nerwicy natręctw. Nie możemy jednoznacznie określić, czy nerwica natręctw jest dziedziczna, jednak osoby, które mają bliskich krewnych cierpiących na OCD, są bardziej narażone na rozwój tego zaburzenia. Genotyp nie jest jednak jedynym czynnikiem, ponieważ na rozwój zaburzenia mają wpływ również czynniki środowiskowe, takie jak stres czy traumatyczne przeżycia.
Objawy nerwicy natręctw
Po czym poznać, że u kogoś rozwinęła się nerwica natręctw? Objawy to przede wszystkim występowanie obsesji i kompulsji. Najczęściej wymieniane objawy to:
- natrętna niepewność, nawracająca i nieustępująca pomimo wielokrotnego (natrętnego) sprawdzania,
- natrętne, niechciane myśli o wulgarnym, obscenicznym czy bluźnierczym charakterze,
- natrętne impulsy, czyli nieodparte myśli o tym, że można zachować się w sposób kompromitujący lub agresywny,
- ruminacje, czyli ciągłe i bezużyteczne „przeżuwanie” myśli z niemożliwością podjęcia decyzji lub wyciągnięcia wniosków,
- obsesyjny lęk przed zabrudzeniem siebie lub innych,
- obsesyjne próby utrzymywania perfekcyjnego porządku, symetrii czy określonego układu przedmiotów w otoczeniu,
- nawracające mycie, czyszczenie, układanie zgodnie z narzuconą sobie procedurą,
- złożone, przypominające rytuały czynności, które należy wykonać, by zapobiec narastającemu napięciu lub groźbie katastrofalnych konsekwencji (pomimo świadomości absurdu całej sytuacji).
W przebiegu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych mogą wystąpić także objawy zaburzeń lękowych oraz depresji, a także depersonalizacja, derealizacja i tiki.
>> Zobacz: Depresja maskowana – objawy, przyczyny, leczenie. Jakie badania zrobić przy depresji?
Co czuje chory na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne?
Aby najlepiej zrozumieć, czym jest nerwica natręctw, przykłady powinny dotyczyć życia codziennego. Osoba cierpiąca na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne często doświadcza silnego lęku i napięcia związanego z obsesjami, które muszą być łagodzone przez kompulsje. Klasyczny przykład to mycie rąk: jeśli ktoś zaczyna obawiać się, że zarazi się poważną chorobą, coraz częściej myje ręce. To daje złudne poczucie zmniejszenia lęku, jednak z czasem trzeba myć ręce coraz częściej.
Taki schemat błędnego koła może dotyczyć też na przykład wielokrotnego sprawdzania, czy drzwi są zamknięte. Co ważne, osoba dotknięta OCD ma świadomość, że te działania są zbędne, jednak odczuwa wewnętrzny przymus ich wykonania. A w przypadku nerwicy natręctw myślowych? Przykładem mogą być ciągłe myśli związane z obawą o wyrządzenie krzywdy bliskiej osobie czy ośmieszeniem i wypowiedziami społecznie nieakceptowanymi.
Nerwica natręctw: przykłady sytuacji, w których może objawiać się OCD
Objawy nerwicy natręctw moją występować w życiu codziennym w wielu formach. Bardzo często dotyczą one spraw prozaicznych. U wielu osób pojawiają się natrętne myśli na temat zamykania drzwi, gaszenia światła w samochodzie czy odłączania żelazka.
Nerwica natręctw myślowych występuje praktycznie bez powodu, a przymusowe czynności – kompulsje – często wiążą się z koniecznością sprawdzania, czy dana czynność z życia codziennego została wykonana prawidłowo.
Rozpoznanie i diagnoza nerwicy natręctw
Diagnoza nerwicy natręctw opiera się na wywiadzie medycznym oraz obserwacji objawów. Lekarz psychiatra może także przeprowadzić dodatkowe badania, aby wykluczyć inne zaburzenia, które mogą wywoływać podobne objawy. Objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych mogą być mylone z innymi schorzeniami, dlatego tak ważna jest diagnoza różnicowa i wykluczenie zaburzeń lękowych, w których lęk jest bardziej ogólny i nie prowadzi do kompulsji, depresji, schizofrenii oraz zaburzeń neurologicznych. Kluczowym elementem diagnozy jest obecność obsesji i kompulsji, które są czasochłonne i zakłócają codzienne funkcjonowanie.
>> To może Cię zaciekawić: Kryptopiroluria – choroba, która nie istnieje
Choć nerwica natręctw jest zaburzeniem psychicznym, warto wykonać dodatkowe badania krwi, by wykluczyć inne schorzenia w procesie diagnozy. Objawy lękowe, takie jak niepokój, drażliwość i nerwowość, mogą oznaczać na przykład nadczynność tarczycy, podobnie jak podwyższony poziom kortyzolu może wskazywać na przewlekły stres oraz inne zaburzenia hormonalne, które mogą być przyczyną uczucia lęku lub niepokoju.
Nawet rutynowe badanie ogólne krwi pozwala niekiedy wykluczyć niedobory wpływające na samopoczucie. Choć badania krwi nie stanowią podstawy diagnozy nerwicy natręctw, mogą być pomocne w wykluczeniu innych przyczyn medycznych, które mogą powodować objawy podobne do OCD. Najważniejszą częścią diagnozy będzie jednak wywiad psychiatryczny i ocena psychologiczna.
Nerwica natręctw: jak leczyć?
Co możesz zrobić, gdy pojawi się nerwica natręctw? Leczenie OCD obejmuje przede wszystkim terapię poznawczo-behawioralną (CBT) oraz farmakoterapię. Terapia CBT skupia się na identyfikacji irracjonalnych myśli i zachowań oraz ich modyfikowaniu. W leczeniu stosuje się także leki z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), które pomagają regulować poziom serotoniny w mózgu. Najczęściej stosowanymi SSRI są: fluoksetyna, fluvoxamina, sertralina, paroksetyna oraz escitalopram.
Psychoterapia stanowi pierwszy wybór, szczególnie u dzieci przy niewielkim nasileniu zaburzeń oraz w przypadku braku współistnienia innych schorzeń psychicznych. Najczęściej stosowaną i zarazem najskuteczniejszą formą terapii jest ERP – ekspozycja na bodziec i powstrzymanie reakcji, uzupełniana o inne techniki poznawcze.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, czyli nerwica natręctw: podsumowanie
Nerwica natręctwto poważne zaburzenie, które znacząco wpływa na jakość życia. Obsesje i kompulsje mogą prowadzić do dużego cierpienia emocjonalnego i trudności w codziennym funkcjonowaniu. Współczesne metody leczenia, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, oferują skuteczne narzędzia w walce z OCD. Pierwszym krokiem w leczeniu jest diagnoza, podczas której warto wykonać dodatkowe badania krwi, by wykluczyć inne przyczyny występowania objawów.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- Paula Całun-Nadulska, Justyna Magdalena Sikora “Terapia zaburzenia obsesyjno – kompulsyjnego w podejściu poznawczo-behawioralnym” Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2019, 19 (2), p. 210–215.
- Jolanta Rabe-Jabłońska “Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno – kompulsyjnego” Psychiatria 2007;4(4):160-174.
- Waldemar Krzyszkowiak, Małgorzata Kuleta-Krzyszkowiak,Eliza Krzanowska “Leczenie zaburzeń obsesyjno – kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD)” Psychiatria Polska 2019; 53(4): 825–843.
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/72914,zaburzenie-obsesyjno-kompulsyjne (dostęp: 08.04.2025).
- https://www.mp.pl/nadczynnosc-tarczycy (dostęp: 08.04.2025).
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99731,kortyzol-co-to-badanie-norma-przyczyny-podwyzszonego-i-obnizonego-stezenia (dostęp: 08.04.2025).
