Nefropatia toczniowa – wszystko, co musisz wiedzieć

Nefropatia toczniowa, zwana również toczniowym zapaleniem nerek, to jedno z najpoważniejszych powikłań tocznia rumieniowatego układowego (TRU). Stanowi ona główną przyczynę śmiertelności wśród pacjentów zmagających się z tą chorobą.

Nefropatia może prowadzić do uszkodzenia nerek, zaburzeń ich funkcjonowania, a w konsekwencji – do poważnych komplikacji zdrowotnych. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest nefropatia toczniowa, jakie są jej objawy i przyczyny, jak przebiega proces diagnostyczny oraz jakie metody leczenia są dostępne.

Spis treści:

1. Czym jest nefropatia toczniowa?
2. Objawy nefropatii toczniowej
3. Przyczyny nefropatii toczniowej
4. Diagnostyka nefropatii toczniowej
5. Rola autoprzeciwciał w nefropatii toczniowej
6. Leczenie nefropatii toczniowej
7. Podsumowanie

Czym jest nefropatia toczniowa?

Nefropatia toczniowa rozwija się w wyniku zajęcia nerek w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego. TRU to choroba o podłożu autoimmunizacyjnym, która może atakować wiele układów i narządów w organizmie. Jednym z jej poważniejszych powikłań jest właśnie nefropatia toczniowa, która może dotyczyć nawet 60% pacjentów z TRU! W większości przypadków choroba ujawnia się w ciągu pierwszych pięciu lat od postawienia diagnozy.

Toczniowe zajęcie nerek obejmuje przede wszystkim kłębuszki nerkowe, choć zmiany chorobowe mogą dotyczyć także cewek nerkowych oraz tkanki miąższowej. Proces ten może prowadzić do poważnego uszkodzenia nerek, zaburzenia ich funkcji, a w skrajnych przypadkach – do niewydolności nerek.

Objawy nefropatii toczniowej

Objawy nefropatii toczniowej mogą być złożone i często rozwijają się stopniowo. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach choroba może postępować gwałtownie, prowadząc do niewydolności nerek. Do najczęstszych symptomów należą:

• nieprawidłowe wyniki badań moczu – obecność białka (białkomocz), erytrocytów (krwinkomocz) czy wałeczków ziarnistych,
• zmiany w wyglądzie moczu – pojawienie się piany (świadczącej o obecności białka) lub ciemniejszy kolor,
• obrzęki – zwłaszcza w okolicach twarzy, stóp, kostek i podudzi,
• podwyższone ciśnienie krwi – często wynikające z uszkodzenia nerek,
• zmęczenie, bóle stawów, gorączka – objawy ogólne związane z aktywnością tocznia w organizmie,
• rumień na twarzy w kształcie motyla – charakterystyczny dla pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym.

Warto podkreślić, że powyższe objawy nie muszą występować jednocześnie. Dlatego kluczowe znaczenie ma szybka reakcja w przypadku pojawienia się niepokojących symptomów oraz regularne monitorowanie stanu zdrowia.

Przyczyny nefropatii toczniowej

Bezpośrednią przyczyną nefropatii toczniowej są reakcje autoimmunologiczne charakterystyczne dla tocznia rumieniowatego układowego. Układ immunologiczny (odpornościowy) zamiast chronić organizm, atakuje jego własne tkanki i komórki. W wyniku tych nieprawidłowych reakcji dochodzi do produkcji autoprzeciwciał, które niszczą tkanki organizmu.

W przypadku nefropatii toczniowej celem ataku stają się nerki, a konkretnie kłębuszki nerkowe. Autoprzeciwciała łączą się z innymi cząsteczkami, tworząc tzw. kompleksy immunologiczne, które odkładają się w kłębuszkach nerkowych. To prowadzi do rozwoju procesu zapalnego, którego konsekwencją są stopniowe uszkodzenia i zakłócenia funkcji filtracyjnych kłębuszków nerkowych.

W grupie ryzyka zachorowania na nefropatię toczniową są przede wszystkim osoby chore na toczeń rumieniowaty układowy. Większość pacjentów z TRU to kobiety, a nefropatia toczniowa najczęściej rozwija się u młodych kobiet w wieku od 20. do 40. r.ż.

Diagnostyka nefropatii toczniowej

Rozpoznanie nefropatii toczniowej wymaga wykrycia zmian w nerkach u pacjenta z uprzednio zdiagnozowanym TRU, przy jednoczesnym wykluczeniu innych możliwych przyczyn uszkodzenia nerek. Kluczowe elementy diagnostyki to:

• biopsja nerki – jest to podstawowe badanie diagnostyczne, pozwalające ocenić rodzaj i stopień uszkodzenia nerek,
• badania laboratoryjne – istotne nieprawidłowości obejmują:
  • białkomocz,
  • krwinkomocz,
  • obniżenie współczynnika filtracji kłębuszkowej (eGFR),
  • obecność we krwi specyficznych dla TRU autoprzeciwciał, takich jak przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), np. anty-dsDNA.

Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami rozpoznanie nefropatii toczniowej wymaga potwierdzenia zmian w biopsji nerki oraz wykazania obecności przeciwciał przeciwjądrowych.

Dzięki tym metodom diagnostycznym możliwa jest precyzyjna ocena zmian w nerkach i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Jest to kluczowe dla ochrony funkcji nerek u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym.

Rola autoprzeciwciał w nefropatii toczniowej

W nefropatii toczniowej charakterystyczna jest obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA), które występują nawet u 90% pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym. W diagnostyce choroby kluczowe znaczenie mają nie tylko ANA jako test przesiewowy, ale także specyficzne autoprzeciwciała należące do tej grupy, takie jak:

• przeciwciała anty-dsDNA – służące również do monitorowania aktywności choroby,
• przeciwciała anty-Sm,
• przeciwciała przeciw nukleosomom,
• przeciwciała antyfosfolipidowe – obejmujące przeciwciała antykardiolipinowe oraz  przeciwko β2-glikoproteinie 1, które mogą występować w przebiegu TRU.

Leczenie nefropatii toczniowej

Leczenie nefropatii toczniowej ma na celu zahamowanie toczącego się stanu zapalnego, ochronę nerek przed dalszym uszkodzeniem i poprawę ich funkcjonowania. Główne metody terapii to:

• leki immunosupresyjne,
• kortykosteroidy,
• inhibitory ACE i blokery receptora angiotensyny II,
• zmiana stylu życia – dieta niskosodowa i niskobiałkowa, unikanie stresu oraz regularne ćwiczenia fizyczne wspierają leczenie.

Podsumowanie

Nefropatia toczniowa to poważne powikłanie tocznia rumieniowatego układowego, które może prowadzić do uszkodzenia nerek i poważnych konsekwencji zdrowotnych. Wczesne rozpoznanie oraz odpowiednie leczenie odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu rozwojowi niewydolności nerek.

Jeśli chorujesz na toczeń rumieniowaty układowy lub zauważysz u siebie objawy mogące świadczyć o problemach z nerkami, regularnie monitoruj swój stan zdrowia. Konsultacja z lekarzem i wykonanie odpowiednich badań umożliwiają szybkie wykrycie ewentualnych zmian i wdrożenie skutecznej terapii. Zdrowie zaczyna się od świadomości – zadbaj o nie już dziś!

Piśmiennictwo

1. https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/166687,toczniowe-zapalenie-nerek (dostęp 03.01.2025)
2. https://laboratorium.info.pl/autoimmunologia/nefrologia/nefropatia-toczniowa/ (dostęp 03.01.2025)
3. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.3 (dostęp 03.01.2025)
4. Nowicki M., Nowości w leczeniu nefropatii toczniowej – woklosporyna, Nefrol. Dial. Pol. 2024; 28: 21–26 (dostęp 03.01.2025)