Funkcjonowanie przewodu pokarmowego u dzieci w pierwszych miesiącach życia znacznie różni się od osób dorosłych. Wraz z dojrzewaniem przewodu pokarmowego w organizmie dziecka następują zmiany, m.in. motoryki przewodu pokarmowego, częstości wypróżnień oraz składu mikrobioty jelitowej. Z tego powodu mogą wystąpić różne fizjologiczne zaburzenia.
Spis treści:
- Czym są zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego?
- Jakie są najczęstsze choroby układu pokarmowego u dzieci?
- Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego – objawy alarmowe
- Choroby układu pokarmowego u dzieci – podsumowanie
Czym są zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego?
Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego (Functional Gastrointestinal Disorders) lub inaczej zaburzenia interakcji jelitowo-mózgowych (Disorders of Gut-Brain Interaction) są definiowane jako zmienna kombinacja przewlekłych i/lub nawracających dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Ich przyczyny nie można wytłumaczyć poprzez badania biochemiczne lub wykrycie nieprawidłowości strukturalnych.
Jakie są najczęstsze choroby układu pokarmowego u dzieci?
Wśród najczęstszych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci do ukończenia 3. roku życia wyróżnia się m.in. regurgitacje niemowlęce, kolkę niemowlęcą oraz zaparcia czynnościowe.
Regurgitacja niemowlęca
Regurgitacja niemowlęca jest najczęstszym czynnościowym zaburzeniem żołądkowo-jelitowym. Występuje między 3. tygodniem a 12. miesiącem życia. Dotyczy sytuacji, kiedy zarzucana treść żołądkowa do przełyku jest na tyle wysoko, że można ją dostrzec. Zarzucanie treści żołądkowej do przełyku, ust i/lub nosa jest uznawane za reakcję fizjologiczną w wieku niemowlęcym i nie wymaga leczenia. Ustępuje samoistnie do około 15. miesiąca życia w ponad 90% przypadków. W celu złagodzenia objawów do tego czasu rekomenduje się:
- odpowiednie układanie dziecka na brzuchu lub na lewym boku po posiłku,
- stosowanie mieszanek zagęszczonych oraz antyrefluksowych mieszanek modyfikowanych.
>> Przeczytaj też: Czym jest zespół FPIES?
Kolka niemowlęca
Kolka niemowlęca jest jednym z najczęstszych zaburzeń czynnościowych. Dotyka 20–40% dzieci w wieku od urodzenia do około 6. miesiąca życia. W większości przypadków samoistnie ustępuje w wieku około 4 miesięcy i nie wpływa na zdrowie dziecka w późniejszym wieku. Aby prawidłowo zdiagnozować kolkę niemowlęcą, konieczne jest spełnienie trzech kryteriów równocześnie:
- Objawy pojawiają się i ustępują u dzieci przed ukończeniem 5. miesiąca życia;
- Długotrwałe epizody płaczu, drażliwości i niezadowolenia dziecka bez wyraźnej przyczyny, które nie są łatwe do ukojenia;
- Brak gorączki, prawidłowy rozwój oraz odpowiednie przybieranie na masie ciała.
Przyczyna kolki u niemowląt nie jest w pełni poznana. W literaturze naukowej wymienia się:
- niedojrzałość neurohormonalną i czynnościową układu pokarmowego,
- problemy rodzinne – zachwianą więź emocjonalną matki z dzieckiem,
- alergię na białka mleka krowiego oraz zaburzenia składu mikrobioty jelitowej.
Podczas diagnozowania kolki niemowlęcej, istotne jest, aby najpierw wykluczyć infekcję dróg moczowych, której objawem jest również trudny do ukojenia płacz dziecka przy braku gorączki.
W praktyce, rodzice i opiekunowie często stosują różnorodne metody, takie jak: simetikon, ziołowe napary, minimalizowanie hałasu i światła podczas posiłków, smoczki „antykolkowe”, relaksujące kąpiele czy masaż brzuszka. Chociaż nie istnieją naukowe dowody na ich skuteczność, te techniki mogą okazać się pomocne w łagodzeniu objawów kolki u niektórych niemowląt.
Zaparcia czynnościowe
Zaparcia czynnościowe są dość powszechnym problemem i dotyczą około 30% populacji pediatrycznej. Stan ten oznacza trudności z wypróżnieniem – charakteryzuje się oddawaniem twardego, zbitego stolca, co wymaga dużego wysiłku. W rezultacie dziecko oddaje stolec rzadziej, niż jest to typowe dla danego wieku. Przyczyną zaparć w pierwszych latach życia może być celowe powstrzymywanie się przed defekacją ze względu na wcześniejsze doświadczenie bólu spowodowanego suchym i twardym stolcem.
>> Dowiedz się: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?
U małych dzieci początek zaparć może zbiegać się również z nauką korzystania z toalety, presją ze strony opiekunów na kontrolowanie oddawania stolca lub nieodpowiednie techniki (niezapewnienie dziecku fizjologicznej pozycji podczas nauki wypróżniania). Przewlekłe i nieleczone zaparcia czynnościowe mogą prowadzić do:
- osłabienia motoryki przewodu pokarmowego,
- utraty fizjologicznego bodźca do defekacji,
- dyspepsji,
- a także zaburzeń łaknienia.
Diagnoza zaparć polega na zebraniu szczegółowego wywiadu, badaniu fizykalnym i wykluczeniu istnienia chorób rzadkich. Leczenie zaparć ma na celu nie tylko przywrócenie regularnego rytmu wypróżnień, ale również zapobieganie nawrotom.
Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego – objawy alarmowe
Badania dodatkowe przeprowadza się w przypadku następujących objawów alarmujących:
- dodatni wywiad rodzinny w kierunku nieswoistego zapalenia jelit, celiakii lub choroby wrzodowej,
- dysfagia,
- odynofagia,
- uporczywe wymioty,
- krwawienie z przewodu pokarmowego,
- nocna biegunka,
- niezamierzona utrata masy ciała,
- opóźnione wzrastanie,
- niewyjaśniona gorączka.
W przypadku występowania objawów alarmowych należy skonsultować się z lekarzem specjalistą i wykonać odpowiednie badania laboratoryjne i/lub radiologiczne.
Choroby układu pokarmowego u dzieci – podsumowanie
Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego we wczesnym dzieciństwie, pomimo że są fizjologicznym objawem, często niepokoją rodziców. Podstawą postępowania jest merytoryczne wsparcie rodziców, wytłumaczenie przyczyny dolegliwości oraz pomoc w radzeniu sobie z objawami. Celem leczenia jest zmniejszenie częstości i nasilenia epizodów oraz omówienie zasad postępowania w warunkach domowych. Czasami konieczne jest postępowanie farmakologiczne, psychologiczne i/lub żywieniowe. W przypadku występowania objawów alarmowych należy przeprowadzić dalszą diagnostykę i wykonać odpowiednie badania laboratoryjne.
Bibliografia:
- Benninga M. A., Nurko S., Faure C., Hyman P. E., Roberts I., N. L. Schechter. Childhood Functional Gastrointestinal Disorders: Neonate/Toddler. Gastroenterology, 2016; 150: 1443-1455.
- Merchant H. A., Liu F., Orlu Gul M., Basit A. W. Age-mediated changes in the gastrointestinal tract. Int J Pharm, 2016; 512:382–395.
- Weaver L. T. Bowel Habit from Birth to Old Age: Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 1988; 7(5): 637-40.
- Biggs W.S., Dery W.H. Evaluation and treatment of constipation in infants and children. Am Fam Physician. 2006; 73(3):469-77.
- Wijk M. P., Benninga M. A., Davidson G. P., Haslam R., Omari T. I. Small volumes of feed can trigger transient lower esophageal sphincter relaxation and gastroesophageal reflux in the right lateral position in infants. J Pediatr. 2010; 156(5).
- Horvath A., Dziechciarz P., Szajewska H. The effect of thickened-feed interventions on gastroesophageal reflux in infants: systematic review and meta-analysis of randomized, controlled trials. Pediatrics. 2008; 122 (6).
- Vandenplas Y., Leluyer B., Cazaubiel M., Housez B., Bocquet A. Double-blind comparative trial with 2 antiregurgitation formulae. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2013; 57 (3): 389–393.
- Castejón-Castejón M., Murcia-González M. A., Todri J., Lena O., Chillón-Martínez R. Treatment of infant colic with craniosacral therapy. A randomized controlled trial. Complement Ther Med. 2022; 71: 102885.
- Sarasu J. M., Narang M., D. Shah. Infantile Colic: An Update. Indian Pediatr. 2018; 55 (11): 979–987.
- Rautava P., Helenius H., Lehtonen L. Psychosocial predisposing factors for infantile colic. BMJ : British Medical Journal. 1993; 307 (6904): 600.
- Socha P. Lebensztejn D. Kamińska D. Gastroenterologia dziecięca. Podręcznik do specjalizacji. Media-Press Sp. z o.o. Warszawa 2016.
- Freedman S. B., Al-Harthy N., Thull-Freedman J. The crying infant: diagnostic testing and frequency of serious underlying disease. Pediatrics. 2009; 123 (3): 841–848.
- Van Den Berg M. M., Benninga M. A., Di Lorenzo C. Epidemiology of childhood constipation: a systematic review. Am J Gastroenterol. 2006; 101 (10): 2401–2409.
