Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości

Nadwaga i otyłość są związane z nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej w organizmie. W powszechnej świadomości są synonimami, jednak – chociaż obydwa stany negatywnie wpływają na zdrowie – kryteria ich klasyfikacji są odmienne. Jakie są różnice pomiędzy nadwagą a otyłością, jakie są ich konsekwencje dla zdrowia i sposoby postępowania z pacjentem? Zachęcamy do przeczytania artykułu.

Spis treści:

1. Nadwaga a otyłość – definicje
2. Nadwaga i otyłość w Polsce – statystyki
3. Nadwaga – co dalej? Postępowanie z pacjentem z nadwagą
4. Otyłość – co dalej? Postępowanie z pacjentem z otyłością
   • Otyłość gynoidalna – pacjent o typie sylwetki gruszka
     • Otyłość typu gruszka – postępowanie
   • Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko
     • Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko – postępowanie
5. Diagnostyka i badania w otyłości oraz nadwadze
6. Leczenie otyłości

Nadwaga a otyłość – definicje

Otyłość i nadwaga to nadmierne i/lub nieprawidłowe gromadzenie się tkanki tłuszczowej, niekorzystnie wpływające na zdrowie i jakość życia. Otyłość i nadwagę różnicuje się na podstawie wskaźnika BMI – z ang. Body Mass Index.

BMI jest ilorazem masy ciała wyrażonej w kilogramach i kwadratu wzrostu wyrażonego w m (kg/m²). Przy:

• BMI < 18,5 kg/m² – rozpoznaje się niedowagę.
• BMI wynoszącym 18,5 – 24,9 kg/m² – określa się prawidłową wagę.
• BMI wynoszącym 25-29,9 kg/m² – rozpoznaje się nadwagę.
• BMI wynosi 30-39,9 kg/m² – rozpoznaje się otyłość.
• BMI > 40 kg/m² – rozpoznaje się otyłość olbrzymią.

Innym kryterium rozpoznania otyłości są obwód talii i współczynnik talia-biodro (WHR):

• Rozpoznawanie otyłości na podstawie obwodu talii. Pomiar obwodu talii powinien być dokonany w połowie odległości pomiędzy krawędzią dolnych żeber i górną krawędzią talerzy kości biodrowych. W naszej populacji otyłość stwierdza się, jeśli obwód jest większy niż 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn.
• Rozpoznawanie otyłości na podstawie WHR (z ang. waist-hip ratio – współczynnik talia-biodro). Po dokonaniu pomiaru obwodu talii i obwodu bioder oblicza się ich wzajemny stosunek. Otyłość u kobiet stwierdza się, jeśli WHR >0,8, a u mężczyzn >1,0.

Wzór na obliczenie współczynnika WHR:

Istotną różnicą między nadwagą i otyłością jest na dziś fakt, iż otyłość została uznana za chorobę, sklasyfikowaną w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) pod numerem E66.

>> To może Cię zainteresować: Otyłość u dzieci i młodzieży – poważna choroba i duże wyzwanie

Nadwaga i otyłość w Polsce – statystyki

Nadwaga i otyłość staje się coraz większym problemem, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Dotyczy nie tylko dorosłych, ale coraz częściej dzieci i młodzieży.

Szacuje się, że w naszym kraju nadwagę ma ok. 38% społeczeństwa, a otyłość ok. 21%.

Wśród osób powyżej 20 r.ż. problem dotyczy:

• w przypadku nadwagi – 53% kobiet i 68% mężczyzn.
• w przypadku otyłości – 23% kobiet i 25% mężczyzn.

Wśród osób do 20 r.ż. – w grupie dzieci i młodzieży:

• problem nadwagi dotyczy 20% dziewcząt i 31% chłopców.
• problem otyłości dotyczy 5% dziewcząt i 13% chłopców.

Szacuje się, iż w roku 2025 ponad 30% mężczyzn i 26% kobiet powyżej 20 r.ż. będzie dotkniętych otyłością.

Nadwaga – co dalej? Postępowanie z pacjentem z nadwagą

Rozpoznanie nadwagi – czyli BMI wynoszące 25-29,9 kg/m² – wymaga od pacjenta modyfikacji stylu życia oraz odpowiedniej dawki aktywności fizycznej.

Osoby z nadwagą mają większe ryzyko zachorowania na choroby związane z gromadzeniem się nadmiaru tkanki tłuszczowej (choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca t.2, choroby układu kostno-stawowego, niektóre nowotwory).

Zalecenia dla pacjenta z nadwagą:

• zbilansowana dieta – ograniczenie spożycia produktów wysokokalorycznych (przetworzonych, z dużą ilością cukru i tłuszczy nasyconych).
• aktywność fizyczna – co najmniej 150 minut umiarkowanego wysiłku tygodniowo.
• badania profilaktyczne – w zależności od ewentualnych objawów lekarz zleci badania celowane, ale osoby z nadwagą powinny pamiętać o regularnym wykonywaniu badania poziomu glukozy, profilu lipidowego oraz o oznaczaniu witaminy D.

Niektóre osoby mogą już na tym etapie skorzystać ze wsparcia psychologa, który może pomóc w radzeniu sobie z emocjami związanymi z jedzeniem.

Otyłość – co dalej? Postępowanie z pacjentem z otyłością

U pacjenta z otyłością w pierwszym kroku klasyfikuje się jej stopień. Na podstawie BMI wyróżniamy trzy stopnie otyłości:

• otyłość I stopnia – BMI 30-34,9 kg/m².
• otyłość II stopnia – BMI 35-39,9 kg/m².
• otyłość III stopnia (olbrzymia) – BMI > 40 kg/m².

W zależności od lokalizacji nadmiaru tkanki tłuszczowej rozróżnia się:

• otyłość brzuszną (centralną) – sylwetka jabłko.
• pośladkowo-udową (gynoidalną) – sylwetka gruszka.

>> Sprawdź też: Brzuch tarczycowy – jak rozpoznać i zwalczyć otyłość brzuszną o podłożu hormonalnym

Otyłość gynoidalna – pacjent o typie sylwetki gruszka

Otyłość gynoidalna – występująca częściej u kobiet – charakteryzuje rozłożeniem nadmiaru tkanki tłuszczowej w dolnych partiach ciała. Osoby z otyłością typu gruszka wyróżnia:

• tkanka tłuszczowa w okolicy bioder, pośladków i ud (otyłość pośladkowo-udowa) – pacjent ma szerokie i okrągłe biodra oraz wydatne pośladki (duża pupa).
• szczupły tułów, płaski brzuch, niewielki biust (u kobiet).
• rozbudowane łydki.

Charakterystyczne rozłożenie tkanki tłuszczowej wpływa na kształt całej sylwetki, która w efekcie przypomina gruszkę, stąd otyłość gynoidalna określania jest jako „gruszka”. Aby ją rozpoznać, muszą zostać spełnione następujące kryteria:

• BMI > 25 kg/m².
• WHR < 0,85 u kobiet i 1,0 u mężczyzn.

Badania wskazują, iż pacjent z otyłością pośladkowo-udową jest mniej narażony na choroby sercowo-naczyniowe lub cukrzycę, jednak może przyczyniać się do występowania żylaków kończyn dolnych, chorób dróg żółciowych oraz układu kostno-stawowego.

Otyłość typu gruszka – postępowanie

U pacjentów z tym typem otyłości należy wprowadzić modyfikację stylu życia – dietę i aktywność fizyczną. Niestety jest to ten typ otyłości, w którym redukcja masy ciała jest trudniejsza. Pomimo faktu, iż pacjent z otyłością typu gruszka zazwyczaj ma prawidłowy profil metaboliczny (lipidogram, glukoza), należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne. Jest to tym ważniejsze, iż przyczyną tego typu otyłości mogą być zaburzenia hormonalne, np. niedoczynność tarczycy lub zespół policystycznych jajników (PCOS) (może to być otyłość wtórna). Leczenie takiej otyłości skupia się na leczeniu choroby podstawowej i jej ewentualnych powikłań.

Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko

Brzuszny typ otyłości występuje częściej u mężczyzn i charakteryzuje się nadmiernym rozłożeniem tkanki tłuszczowej w okolicy jamy brzusznej. Zaokrąglony, stanowiący najszerszą część ciała brzuch, brak talii, szeroka klatka piersiowa i szczupłe kończyny dolne sprawiają, że cała sylwetka przypomina jabłko.

Niestety jest to typ otyłości związany z występowaniem większego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia tętniczego, chorób metabolicznych czy cukrzycy t.2. Dzieje się tak dlatego, iż tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest nie tylko pod skórą i widoczna w postaci fałdek tłuszczu, ale otacza również narządy wewnętrzne, pogarszając warunki ich funkcjonowania i wydolność.

Aby rozpoznać otyłość typu jabłko, muszą zostać spełnione następujące kryteria:

• BMI > 25 kg/m².
• WHR > 0,8 u kobiet i ⩾1,0 u mężczyzn.

>> Przeczytaj także: Leptyna – hormon głodu i sytości

Otyłość androidalna – pacjent o typie sylwetki jabłko – postępowanie

Pacjent z sylwetką jabłka również powinien zmodyfikować styl życia. Ponieważ jednak jest to osoba szczególnie narażona na powikłania otyłości, konieczna jest ocena przyczyny i ewentualnych skutków tej choroby.

Jeśli jest to otyłość pierwotna modyfikacja stylu życia – dieta i aktywność fizyczna – jest pierwszym krokiem w jej leczeniu. Jeśli otyłość jest wtórna lub modyfikacja stylu życia jest nieskuteczna, włącza się inne metody leczenia.

>> Dowiedz się więcej: Wpływ otyłości, zapalenia i leptyny na choroby cywilizacyjne

Diagnostyka i badania w otyłości oraz nadwadze

Diagnostyka stosowana w otyłości ma za zadanie wykryć jej przyczynę (otyłość wtórna) i ewentualne powikłania. Badania, które może przechodzić pacjent to:

• wywiad lekarski, badanie przedmiotowe;
• badania laboratoryjne:
  • glukoza,
  • lipidogram,
  • enzymy wątrobowe (AsPAT, AlAT),
  • czynność tarczycy (TSH, fT3, fT4),
  • poziom witaminy D.
    Jeśli lekarz podejrzewa, że przyczyną otyłości są inne zaburzenia hormonalne, może zlecić badania np. w kierunku choroby Cushinga, zespołu policystycznych jajników (PCOS).
    >> Więcej o przyczynach otyłości wtórnej w artykule: Otyłość i jej zapobieganie – profilaktyka otyłości pierwotnej i wtórnej
• badania obrazowe – USG, RTG.

Leczenie otyłości

Otyłość jest chorobą, dlatego używanie terminu „leczenie” ma głębokie uzasadnienie. Terapia otyłości zawiera następujące elementy:

• modyfikacja stylu życia – wprowadzenie zbilansowanej diety i odpowiedniej aktywności fizycznej, jest to zawsze pierwszy krok leczenia otyłości i postępowania w nadwadze.
• leczenie farmakologiczne – leki stosowane w leczeniu otyłości są wprowadzane, gdy modyfikacja stylu życia jest nieskuteczna lub gdy mamy do czynienia z otyłością I lub II stopnia – czyli gdy BMI > 30 kg/m².
• leczenie bariatryczne (leczenie operacyjne) – stosowane jest u pacjentów z otyłością olbrzymią – gdy BMI ⩾ 40 kg/m² lub gdy BMI ⩾ 35 u osób z czynnikami ryzyka – i inne metody są nieskuteczne.

W leczeniu otyłości należy brać pod uwagę również wsparcie psychologiczne, ponieważ stres i problemy emocjonalne mogą prowadzić do przejadania się. Pacjent z depresją i otyłością powinien pozostawać również pod opieką psychiatry.

>> Przeczytaj również: Adiponektyna – jak wpływa na otyłość?

Otyłość to choroba przewlekła, prowadząca do zaburzeń hormonalnych i powikłań ze strony wielu układów i narządów, z tendencją do nawrotów. Otyłość to ogromny problem naszych czasów, a walka z chorobą jest bardzo trudna. Genotyp człowieka jest ukształtowany w ten sposób, że – na wypadek okresów głodu i mniejszej dostępności pokarmów – magazynujemy energię. Ponieważ przez ostatnie kilkadziesiąt lat nie doświadczamy okresów niedostatku żywności (mamy raczej jej nadmiar), odbija się to na naszym zdrowiu. Ważne jest, aby osób otyłych nie postrzegać jako tych, które mają słabą wolę i nie mogą się powtrzymać od nadmiernego jedzenia, tylko jak osoby z chorobą przewlekłą, które potrzebują wielokierunkowego leczenia i pomocy.

PIŚMIENNICTWO

1. Wielka Interna, Endokrynologia, pod redakcją Wojciecha Zgliczyńskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2020. Wydanie II. 

2. Bąk-Sosnowska M., Białkowska M., Bogdański P., Chomiuk T., Gałązka-Sobotka M., Holecki M., Jarosińska A., Jezierska M., Kamiński P., Kłoda K., Kręgielska-Narożna M., Lech M., Mamcarz A., Mastalerz-Migas A., Matyjaszek-Matuszek B., Ostrowska L., Płaczkiewicz-Jankowska E., Stachowska E., Stelmach-Mardas M., Szeliga J., Szulińska M., Walczak M., Wyleżoł M.: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2022 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Med. Prakt. wyd. specj.; maj 2022: 1–87

3. Raport Cukier, otyłość – konsekwencje. Przegląd literatury, szacunki dla Polski. Departament Analiz i Strategii NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/prezentacja-raportu-cukier-otylosc-konsekwencje,7296.html dostęp 28.08.2024

4. Bieńko N., Dystrybucja tkanki tłuszczowej. Lepsze jabłko czy gruszka?,https://ncez.pzh.gov.pl/zdrowe-odchudzanie/dystrybucja-tkanki-tluszczowej-lepsze-jablko-czy-gruszka/# dostęp 28.08.2024