Spis treści
- Wpływ hałasu i zanieczyszczenia powietrza na wzrost ciśnienia tętniczego
- Redukcja stresu a ciśnienie tętnicze
- Redukcja masy ciała a ciśnienie tętnicze
- Ograniczenie spożycia soli i sodu a ciśnienie tętnicze
- Zwiększenie spożycia potasu w diecie a ciśnienie tętnicze
- Zwiększenie poziomu aktywności fizycznej a ciśnienie tętnicze
- Zmniejszenie spożycia alkoholu a ciśnienie tętnicze
- Pozostałe czynniki dietetyczne a ciśnienie tętnicze
W roku 2023 Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego znowelizowało rekomendacje dotyczące wykrywania, leczenia i postępowania z pacjentami chorymi na nadciśnienie tętnicze. Ważnym elementem tego dokumentu są informacje dotyczące stylu życia osób z NT. Wpływ niektórych elementów stylu życia na chorych na NT poruszany jest po raz pierwszy. Dotyczy to np. hałasu i zanieczyszczenia powietrza.
Wpływ hałasu i zanieczyszczenia powietrza na wzrost ciśnienia tętniczego
W obszarach miejskich hałas środowiskowy (głównie drogowy) oraz zanieczyszczenie powietrza są istotnymi czynnikami, wpływającymi na układ sercowo-naczyniowy i wzrost ciśnienia tętniczego. Mechanizmem odpowiedzialnym za udział obydwu czynników w zwiększaniu ciśnienia tętniczego jest prawdopodobnie ich wpływ na powstawania stanu zapalnego i dysfunkcji śródbłonka naczyniowego. Badania wskazują, iż zmiana środowiska na czystsze oraz zmniejszenie poziomu hałasu obniża poziom ciśnienia tętniczego.
Pacjenci z NT, w planowaniu aktywności na świeżym powietrzu, powinni zatem brać pod uwagę potencjalne narażenie na te dwa czynniki.
Redukcja stresu a ciśnienie tętnicze
Stres jest nieodłącznym towarzyszem naszego życia codziennego i nie można go uniknąć. Jedynym sposobem na redukcję poziomu stresu jest opanowanie technik, które pomogą nam w jego zmniejszeniu. Wytyczne podkreślają, iż jest to ważne, ponieważ stres wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nadciśnienia i zdarzeń sercowo-naczyniowych. Metaanalizy badań wskazują, iż techniki pracy ze stresem obniżają jego poziom, wpływają także na ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. W wytycznych wskazano, że medytacja i kontrola oddechu m.in. dzięki praktykowaniu jogi, są skutecznymi narzędziami redukcji stresu w celu obniżenia ciśnienia tętniczego.
Redukcja masy ciała a ciśnienie tętnicze
Związek prawidłowej masy ciała, nadwagi i otyłości z wysokością ciśnienia tętniczego jest bardzo dobrze udokumentowany. Utrzymanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja, jest najważniejszym elementem związanym ze stylem życia u pacjentów z NT. Każdy kilogram utraconej masy ciała oznacza spadek ciśnienia skurczowego, jak i rozkurczowego o ok. 1 mmHg. Korzyścią dodatkową jest osłabienie aktywacji układu współczulnego oraz zmniejszenie stanu zapalnego.
Najlepszym sposobem redukcji masy ciała jest niskokaloryczna dieta oraz aktywność fizyczna. Niskokaloryczna dieta jest niedoborowa, co oznacza, że nie zawiera optymalnej ilość składników odżywczych. Dlatego, aby ograniczyć niebezpieczeństwo niedoborów składników pokarmowych, musi być prowadzona pod kontrolą dietetyka. Dietetyk będzie również pomocny w ograniczeniu efektu jo-jo.
U pacjentów z otyłością, którzy nie osiągają celu utraty wagi przy pomocy zmiany stylu życia, należy rozważyć farmakoterapię. Grupą leków, która korzystnie oddziałuje na poziom ciśnienia tętniczego i daje efekty w redukcji otyłości, są GLP-1 – agoniści receptora glukagonopodobnego peptydu-1. O doborze odpowiednich leków zawsze decyduje lekarz.
Alternatywnym rozwiązaniem jest chirurgia bariatryczna. Wskazaniem do chirurgicznego zmniejszenia żołądka jest BMI > 40 kg/m2. U pacjentów z chorobami towarzyszącymi (np. choroby sercowo-naczyniowe), którzy odniosą istotne korzyści zdrowotne z takiej operacji, operację bariatryczną przeprowadza się przy BMI > 35 kg/m2.
Ograniczenie spożycia soli i sodu a ciśnienie tętnicze
Związek pomiędzy zawartością sodu w diecie a wysokością ciśnienia tętniczego jest dobrze udokumentowany. Zmiana stylu życia ograniczająca spożycie sodu do mniej niż 100 mmol dziennie, co odpowiada ok. 5,8 g soli, powoduje zmniejszenie skurczowego ciśnienia krwi o 5 mmHg, a rozkurczowego o 2 mmHg u osób z nadciśnieniem. Istnieją również dowody na związek pomiędzy wysokim spożyciem sodu a podwyższonym ciśnieniem tętniczym w całej populacji, nie tylko u pacjentów z nadciśnieniem. Szczególne korzyści z obniżenia zawartości sodu odnoszą pacjenci starsi, osoby z cukrzycą, zespołem metabolicznym i przewlekłymi chorobami nerek.
Od pewnego czasu toczy się dyskusja, do jakiego stopnia można ograniczać spożycie sodu, ponieważ istnieją badania obserwacyjne wskazujące, iż spożycie sodu poniżej 3,5 g/dzień może wiązać się z większą śmiertelnością. Z drugiej strony istnieją dane epidemiologiczne, które nie wykazują żadnych skutków ubocznych diety niskosodowej. W tej kwestii potrzebne są dokładniejsze i lepiej kontrolowane badania, niż te, którymi obecnie dysponujemy.
Zalecenie ograniczenia spożycia soli do mniej niż 5 g/dzień, również dzięki używaniu zamienników soli o niskiej zawartości sodu (chlorek potasu zamiast chlorku sodu), jest na dziś zaleceniem dla wszystkich pacjentów z nadciśnieniem, jako zmiana stylu życia o charakterze niefarmakologicznym, a przynosząca wymierne korzyści.
Zwiększenie spożycia potasu w diecie a ciśnienie tętnicze
Zawartość potasu w diecie jest powiązana z wysokością ciśnienia tętniczego, jednak dane sugerują, iż zależność ma kształt litery U. Oznacza to, że zarówno zbyt mało potasu w diecie, jak i jego zbyt wysoka podaż, nie jest korzystna z punktu widzenia korzyści zdrowotnych.
Efekt obniżenia ciśnienia po zażyciu 60 mmol (1380 mg) chlorku potasu wynosił 2 mmHg u osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym, a 4-5 mmHg u pacjentów z nadciśnieniem. Szczególne korzyści odnoszą osoby spożywające na co dzień duże ilości sodu, u nich odpowiedź na zwiększenie podaży potasu może być nawet dwukrotnie większa, a zastąpienie 25% spożywanego chlorku sodu chlorkiem potasu zmniejsza ryzyko udaru oraz chorób i śmierci u pacjentów ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym.
Docelowy poziom spożycia potasu powinien wynosić 3 500 mg/dziennie, a potas powinien pochodzić ze zróżnicowanej diety. Dobrym źródłem potasu są warzywa i owoce, niskotłuszczowe produkty mleczne, orzechy, produkty sojowe oraz wybrane mięsa i ryby. Jeśli pacjent spożywa cztery – pięć porcji warzyw i owoców, zazwyczaj dostarcza od 1 500 – 3 000 mg potasu dziennie. Dlatego należy polecać diety z wysoką zawartością tego pierwiastka jak np. dieta DASH.
Zwiększenie poziomu aktywności fizycznej a ciśnienie tętnicze
Aktywność fizyczna ma również dobrze udokumentowany związek z wysokością ciśnienia tętniczego, nawet u osób z niską aktywnością fizyczną (6 minut co godzinę), prowadzących siedzący tryb życia obserwuje się korzyść w postaci obniżenia ciśnienia i poprawy parametrów kardiometabolicznych.
Optymalne korzyści zdrowotne przynosi 2,5 – 5 godzin ćwiczeń aerobowych (40 – 60% rezerwy tętna) tygodniowo o umiarkowanej intensywności, lub 1,15 – 2,5 godziny ćwiczeń o intensywności wysokiej. Należy jednak zaznaczyć, że jeśli pacjenci mają choroby współistniejące, lub nie mogą podejmować zalecanej aktywności fizycznej z powodu podeszłego wieku, powinni być zachęcani do codziennego wysiłku fizycznego. Nawet spacery powodują bowiem obniżenie ciśnienia tętniczego.
Aktywność fizyczna jest dobrym sposobem na zapobieganie rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego niezależnie od poziomu ciśnienia tętniczego krwi, dlatego należy ją zalecać wszystkim pacjentom.
Zmniejszenie spożycia alkoholu a ciśnienie tętnicze
Wiele badań obserwacyjnych wskazuje silną zależność pomiędzy spożyciem alkoholu i ciśnieniem tętniczym. Przy codziennym spożyciu alkoholu (jeden do dwóch drinków, 10-20 g czystego alkoholu) ryzyko nadciśnienia wzrasta, natomiast redukcja spożycia bliska abstynencji wiąże się ze zmniejszeniem ciśnienia skurczowego o 3,3 mmHg i rozkurczowego o 2 mmHg. Niestety górne limity spożycia alkoholu różnią się w poszczególnych rekomendacjach, natomiast niewątpliwie należy zachęcać do umiaru w spożyciu tej substancji. Jest to ważne nie tylko ze względu na wysokość ciśnienia tętniczego, ale również ze względu na fakt, iż nadmierne spożycie alkoholu jest ważnym czynnikiem ryzyka krwotoku śródczaszkowego.
W przeszłości opublikowano badania obserwacyjne, które sugerowały zmniejszenie częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych u osób pijących niewielkie ilości alkoholu, w porównaniu z abstynentami. Wydaje się jednak, iż ten potencjalnie kardioprotekcyjny wpływ wynika jednak ze zdrowszego stylu życia badanych osób, a efekt jest osłabiony, jeśli uwzględni się pełną mozaikę czynników, które mają na to wpływ.
Zaprzestanie palenia tytoniu a ciśnienie tętnicze
Paleniu tytoniu towarzyszy przedłużony wzrost ciśnienia tętniczego (ok. 30 minut), dodatkowo aktywuje ono układ współczulny. Ponadto papierosy mogą osłabiać działanie niektórych leków przeciwnadciśnieniowych. Dlatego należy zachęcać do całkowitego zaprzestania palenia oraz zwracać uwagę na fakt, iż także bierne palenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.
W ostatnich latach rozwinęło się palenie e-papierosów, a w niektórych krajach fajki wodnej, jako alternatywy dla palenia papierosów. Postrzegane jako bezpieczniejsze, przyciągnęło rzesze nowych osób. Należy jednak podkreślić, że te formy tytoniu gwałtownie podwyższają ciśnienie tętnicze i częstość akcji serca oraz mogą być związane ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe, dlatego nie należy ich uważać za bezpieczniejsze z punktu widzenia układu krążenia.
Pozostałe czynniki dietetyczne a ciśnienie tętnicze
Ważnym elementem stylu życia dla osób z nadciśnieniem tętniczym jest ukierunkowanie na odpowiednią dietę. Największą skuteczność w redukcji ciśnienia tętniczego zapewnia dieta DASH, zawierająca pełne ziarna, owoce, warzywa oraz niskotłuszczowe produkty mleczne. Jest to dieta bogata w potas, magnez, wapń i błonnik, nawet umiarkowane jej przestrzeganie wiąże się ze zdrowotnymi korzyściami.
Drugim typem diety, która przynosi korzyści osobom z nadciśnieniem jest dieta śródziemnomorska. Jej przestrzeganie wiąże się z 10% redukcją ryzyka śmiertelności i występowania chorób sercowo-naczyniowych.
Są również doniesienia mówiące, iż inne diety (wegetariańska, paleo, niskowęglowodanowa lub o niskim indeksie glikemicznym) są korzystne, podobnie jak wysokobiałkowa lub niskotłuszczowa. W przypadku pozostałych diet jakość dowodów jest jednak różna, a wyniki niespójne.
Ciekawe doniesienia pojawiają się na temat kawy. Tradycyjnie uważa się, iż wywiera ona efekt presyjny, ale ostatnie dane wskazują, iż jest on umiarkowany, a regularne picie kawy nie wpływa negatywnie na wysokość ciśnienia tętniczego i układ sercowo-naczyniowy (więcej na ten temat przeczytasz TUTAJ). Badania obserwacyjne wskazują na pewien wpływ profilu genetycznego CYP1A2, gdzie spożycie kofeiny może chronić osoby niepalące, ale palacze nie są chronieni przed nadciśnieniem.
Piśmiennictwo
- 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension. The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension; Journal of Hypertension 2023, 41:000–000
