Mykoplazmy są bakteriami, które mogą być przyczyną zakażenia dróg oddechowych i dróg moczowo-płciowych. Unikalną cechą tych drobnoustrojów jest brak ściany komórkowej, co warunkuje ich naturalną oporność na antybiotyki powszechnie stosowane w zwalczaniu zakażeń bakteryjnych, takie jak penicyliny, cefalosporyny czy wankomycyna. Najczęściej infekcje u człowieka wywołują Mycoplasma pneumoniae (zapalenia dróg oddechowych) i Mycoplasma genitalium (zapalenie cewki moczowej, zapalenie szyjki macicy).
Spis treści:
- Czym są mykoplazmy?
- Jak dochodzi do zakażenia mykoplazmami?
- Jakie objawy chorobowe występują w przebiegu zakażenia mykoplazmą?
- Jak rozpoznać zakażenie mykoplazmami?
- Jak leczyć mykoplazmozę?
- Mykoplazmoza – podsumowanie
Czym są mykoplazmy?
Mykoplazmy są jednymi z najmniejszych znanych bakterii. Ze względu na ich wyjątkową cechę, jaką jest brak ściany komórkowej, zaliczane są do grupy bakterii atypowych.
Charakterystyczna dla tych drobnoustrojów jest również obecność steroli w błonie komórkowej. Komórki bakterii mogą przyjmować różne kształty – od kokoidalnych do pałeczkowatych.
Głównymi antygenami mykoplazm, powodującymi reakcję układu odpornościowego człowieka, są glikopeptydy oraz białka występujące w błonie cytoplazmatycznej.
Mykoplazmy mogą kolonizować organizm człowieka lub być przyczyną zakażenia dróg oddechowych i dróg moczowo-płciowych.
Do najważniejszych gatunków, które mogą powodować infekcje, należą:
- Mycoplasma pneumoniae – powoduje zakażenia układu oddechowego, rzadko jest przyczyną powikłań poza drogami oddechowymi. Zakażenia mogą przyjmować postać zapalenia tchawicy i oskrzeli, zapalenia gardła i śródmiąższowego atypowego zapalenia płuc. Wtórnym następstwem infekcji mogą być zaburzenia neurologiczne, zapalenie osierdzia, niedokrwistość hemolityczna, zapalenie stawów, zmiany na błonach śluzowych i skórze.
>> Sprawdź też: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu oddechowego człowieka
- Mycoplasma genitalium – powoduje zakażenia układu moczowo-płciowego. Jest przyczyną nierzeżączkowego zapalenia cewki moczowej (NGU), zapalenia narządów miednicy mniejszej.
- Mycoplasma hominis – powoduje zakażenia układu oddechowego i układu moczowo-płciowego. Infekcja może przyjmować postać odmiedniczkowego zapalenia nerek, gorączki połogowej, a u chorych z immunosupresją może być przyczyną zakażenia ogólnoustrojowego.
- Ureaplasma urealyticum – powoduje zakażenia układu oddechowego i układu moczowo-płciowego. Może być przyczyną nierzeżączkowego zapalenia cewki moczowej (NGU), odmiedniczkowego zapalenia nerek, poronienia, przedwczesnego porodu.
>> Dowiedz się więcej: Zakażenia układu moczowego
Jak dochodzi do zakażenia mykoplazmami?
Mycoplasma pneumoniae
Źródłem zakażenia Mycoplasma pneumoniae jest chory człowiek. Infekcja dotyczy układu oddechowego i szerzy się drogą kropelkową.
Na zakażenie szczególnie narażone są osoby przebywające w bliskim kontakcie z chorym, np. członkowie rodziny, koledzy ze szkoły, internatu. Najczęściej chorują dzieci w wieku powyżej 5 lat, młodzież, młodzi dorośli oraz osoby po 65 r.ż. Okres wylęgania choroby jest długi i wynosi 2-3 tygodnie.
U dorosłych często przyczyną choroby jest kontakt z zakażonym dzieckiem.
Zakażenia wywoływane przez Mycoplasma pneumoniae występują przez cały rok, jednak wzrost zachorowań odnotowywany jest częściej latem i wczesną jesienią.
>> Przeczytaj także: Sezonowe zakażenia układu oddechowego
Co kilka lat dochodzi do epidemii o etiologii M.pneumoniae. Ogniska epidemiczne występują najczęściej w zatłoczonych miejscach, takich jak szkoły, przedszkola, akademiki, koszary czy domy opieki.
W końcu 2024 r. odnotowano w Polsce znaczny wzrost przypadków zakażeń mykoplazmą, w tym przypadków ciężkich, wymagających hospitalizacji.
Mykoplazmy genitalne
Mykoplazmy genitalne (Mycoplasma genitalium, Mycoplasma hominis, Ureaplasma urealyticum) mogą bezobjawowo kolonizować błony śluzowe dróg moczowo-płciowych lub być przyczyną zapalenia cewki moczowej, szyjki macicy lub narządów miednicy mniejszej.
Obecność Mycoplasma genitalium odnotowywana jest u 1-4% mężczyzn i 1 – 6,4% kobiet. Częstość kolonizacji mykoplazmami genitalnymi wzrasta w okresie aktywności seksualnej.
Infekcje szerzą się głównie drogą kontaktów płciowych, rzadziej poprzez kontakt pośredni na skutek używania tych samych ręczników lub środków higieny osobistej.
>> Zobacz też: Choroby przenoszone drogą płciową
Jakie są czynniki ryzyka zakażenia mykoplazmą?
Mycoplasma pneumoniae
- Wiek – 5-15 lat
- Przebywanie w dużych skupiskach ludzi (szkoły, przedszkola, internaty, koszary)
- Astma
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc
Mycoplasma genitalium
- Wiek – okres aktywności seksualnej
- Duża liczba partnerów seksualnych
- Współistnienie innych chorób przenoszonych drogą płciową
- Palenie tytoniu
Jakie objawy chorobowe występują w przebiegu zakażenia mykoplazmą?
Zakażenia układu oddechowego
Zakażenie Mycoplasma pneumoniae może prowadzić do bezobjawowego nosicielstwa lub być przyczyną zapalenia dróg oddechowych. Objawy choroby mogą pojawić się w każdej grupie wiekowej.
Przebieg choroby jest łagodniejszy u młodszych dzieci (<5 lat), u których przebiega zazwyczaj pod postacią zapalenia górnych dróg oddechowych. U starszych dzieci, młodzieży i dorosłych infekcja może prowadzić do zapalenia oskrzeli i śródmiąższowego, atypowego zapalenia płuc.
Choroba rozwija się powoli, a objawy kliniczne mogą wystąpić dopiero po 2-3 tygodniach od momentu ekspozycji na patogen. Objawy w przebiegu mykoplazmozy przypominają zakażenie innymi drobnoustrojami oddechowymi.
W przebiegu ostrego zapalenia górnych dróg oddechowych i zapalenia oskrzeli mogą pojawić się:
- kaszel,
- świszczący oddech,
- ból gardła,
- katar,
- ból ucha (zapalenie ucha środkowego u dzieci),
- podwyższona temperatura,
- ból głowy,
- złe samopoczucie,
- zapalenie zatok (głównie u dorosłych).
Przebieg atypowego zapalenia płuc o etiologii Mycoplasma pneumoniae jest zazwyczaj łagodny, mogą pojawić się:
- ból głowy,
- złe samopoczucie,
- niska gorączka,
- dreszcze,
- ból w klatce piersiowej,
- niewielka duszność,
- kaszel (suchy lub mokry),
- czasami ból gardła.
Przy mykoplazmatycznym zapaleniu płuc może wystąpić łagodna hemoliza i niewielki wzrost stężenia enzymów wątrobowych.
Przebieg mykoplazmozy jest zazwyczaj łagodny i choroba kończy się pełnym powrotem do zdrowia. Cięższy przebieg zakażenia może wystąpić u osób ze współistniejącymi zakażeniami i zaburzeniami odporności.
Sporadycznie zakażenie może prowadzić do powikłań, do których należą:
- zapalenie opon mózgowych i mózgu,
- porażenia,
- zapalenie rdzenia kręgowego,
- zespół Stevensa-Johnsona (zmiany na skórze i błonach śluzowych w postaci plam rumieniowych, pęcherzy i bolesnych nadżerek),
- zapalenie nerwu wzrokowego,
- zaburzenia układu pokarmowego (wymioty, biegunki),
- zapalenie osierdzia,
- zapalenie stawów,
- niedokrwistość hemolityczna.
Zakażenia układu moczowo-płciowego
Zakażenia układu moczowo-płciowego o etiologii Mycoplasma genitalium może być przyczyną nierzeżączkowego zapalenia cewki moczowej, zapalenia szyjki macicy lub zapalenia narządów miednicy mniejszej.
W przebiegu zapalenia cewki moczowej u mężczyzn objawy występują po 4-14 dniach od kontaktu z zakażonym partnerem. Pojawiają się:
- ból w trakcie oddawania moczu,
- swędzenie ujścia cewki moczowej,
- częstomocz i parcie na mocz,
- ropny wyciek z cewki moczowej (czasami z krwią).
Zakażenie u kobiet Mycoplasma genitalium przebiega zazwyczaj bezobjawowo.W przypadku wystąpienia zapalenia szyjki macicy u kobiet pojawiają się:
- świąd pochwy,
- ból w trakcie oddawania moczu,
- częste oddawanie moczu,
- bolesne parcie na mocz.
Objawami zapalenia narządów miednicy mniejszej u kobiet wywołanego przez Mycoplasma genitalium są:
- ból podbrzusza nasilający się przy nacisku i w trakcie stosunku,
- gorączka,
- upławy,
- nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych.
Mykoplazmoza w obrębie dróg moczowo-płciowych może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: zapalenie najądrza, zapalenie gruczołu krokowego, poronienia, poród przedwczesny, niepłodność.
Jak rozpoznać zakażenie mykoplazmami?
Diagnozowanie mykoplazmoz jest trudne ze względu na podobieństwo objawów chorobowych do zakażeń innymi patogenami oraz specyficzne wymagania hodowlane bakterii z rodzaju Mycoplasma.
Drobnoustroje te nie rosną na rutynowo stosowanych pożywkach bakteriologicznych. Typowe dla mykoplazmowego zapalenia płuc są rozsiane zmiany miąższowe widoczne w obrazie RTG przy braku zmian osłuchowych. Potwierdzeniem zakażenia są wyniki testów laboratoryjnych.
Badania zazwyczaj zlecane są z przyczyn epidemiologicznych lub gdy przy współistniejących objawach, wyniki badań w kierunku innych typowych drobnoustrojów są ujemne.
W diagnostyce laboratoryjnej Mycoplasma pneumoniae wykorzystywane są metody serologiczne i genetyczne.
- Badania serologiczne – obejmują wykrywanie w krwi pacjenta przeciwciał specyficznych dla antygenów Mycoplasma pneumoniae. W badaniach wykrywane są przeciwciała w klasach IgM, IgA i IgG. Rekomendowane jest równoczesne wykonanie badań w kilku klasach i powtórzenie oznaczenia po upływie 2-4 tygodni celem oceny narastania stężenia przeciwciał w surowicy.
- Przeciwciała klasy IgM pojawiają się w krwi po 2-21 dniach (najczęściej po tygodniu) od chwili zakażenia. Wykrycie przeciwciał IgM świadczy o niedawnym zakażeniu i o ostrej fazie infekcji.
- Przeciwciała klasy IgA pojawiają się ok. 10 dnia po zakażeniu, a ich wykrycie świadczy o wczesnej fazie zakażenia Mycoplasma pneumoniae. Przeciwciała IgA, w porównaniu do przeciwciał IgM, wykrywane są u większej liczby pacjentów, a ich stężenie rośnie szybciej.
- Przeciwciała klasy IgG pojawiają się po 2-3 tygodniach od zakażenia. Ich obecność może świadczyć o przebytej lub trwającej infekcji. O aktywnym zakażeniu świadczy 4-krotny wzrost miana specyficznych przeciwciał w powtórnym badaniu wykonanym po upływie 2-4 tygodni.
- Badania molekularne (genetyczne) – badania mają na celu wykrycie materiału genetycznego specyficznego dla Mycoplasma pneumoniae w próbkach pobranych od pacjenta. Próbką jest wymaz z gardła, plwocina, popłuczyny oskrzelowe i oskrzelowo-pęcherzykowe. W laboratoriach dostępne są testy molekularne wykrywające wyłącznie gatunek M.pneumoniae i testy układowe, wykrywające w jednym oznaczeniu różne patogeny wywołujące zakażenia układu oddechowego.
W diagnostyce laboratoryjnej mykoplazm genitalnych wykorzystywane są przede wszystkim metody molekularne, można wykonać również posiew. Próbką do badania jest wydzielina z dróg moczowo-płciowych. Ze względu na powszechność występowania mykoplazm u zdrowych osób, dodatnie wyniki badań muszą być interpretowane przez lekarza w połączeniu z objawami klinicznymi i wynikami innych testów diagnostycznych.
Jak leczyć mykoplazmozę?
W zakażeniach górnych dróg oddechowych stosowane jest leczenie objawowe. W terapii zapalenia dolnych dróg oddechowych i dróg moczowo-płciowych stosowane są antybiotyki. Antybiotyki skracają czas trwania choroby i zakaźność.
Mykoplazmy nie posiadają ściany komórkowej, co powoduje, że należą do grupy bakterii atypowych. Cecha ta istotnie wpływa na leczenie pacjenta, ponieważ mykoplazmy nie są wrażliwe na antybiotyki, których mechanizm polega na oddziaływaniu na ścianę komórkową. Do grupy takich antybiotyków należą powszechnie stosowane w terapii zakażeń bakteryjnych penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy czy wankomycyna. Często zastosowanie w/w leków w terapii empirycznej (podanie leku bez wykonania badania mikrobiologicznego) i brak efektu jest wskazówką, że zakażenie może być wywołane przez bakterię atypową.
W zakażeniach Mycoplasma pneumoniae stosowane są makrolidy, tetracykliny i fluorochinolony. Kuracja zapalenia płuc trwa ok. 10-14 dni.
W zakażeniach mykoplazmami genitalnymi stosowane są głównie makrolidy i linkozamidy.
Antybiotyki są lekami dostępnymi na receptę. O tym, jaki lek zastosować decyduje lekarz. Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza i nie wolno przerywać kuracji w momencie zaobserwowania poprawy stanu zdrowia.
Mykoplazmoza – podsumowanie
- Mykoplazmoza jest najczęściej chorobą układu oddechowego i układu moczowo-płciowego.
- Rozpoznanie mykoplazmozy jest zazwyczaj opóźnione w czasie ze względu na brak charakterystycznych objawów zakażenia i specyficzne cechy bakterii, utrudniające ich wykrycie rutynowymi testami laboratoryjnymi.
- Najlepszą metodą w rozpoznaniu zakażenia Mycoplasma są metody molekularne, w przypadku infekcji dróg oddechowych przydatne są również badania serologiczne.
- Bakterie z rodzaju Mycoplasma są oporne na działanie powszechnie stosowanych antybiotyków beta-laktamowych (np. penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy) i glikopeptydów (np. wankomycyna).
>> To może Ci się przydać: Badanie mikrobiologiczne – czym jest i dlaczego warto je wykonać?
Piśmiennictwo
- Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd. VI Wrocław 2011
- Dr n. med. Magdalena Rogalska „Mykoplazma: przyczyny, objawy i leczenie mykoplazmozy” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/164500,mykoplazmozy (dostęp 02.01.2025 r.)
- Tadeusz Przybyłowski, Jan Kuś „Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae” https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.11.13.1.?postlogin= (dostęp 04.01.2025 r.)
