Motylica wątrobowa – zagadkowa choroba o podstępnych objawach 

Motylica wątrobowa (inaczej fascjoloza) jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez przywry wątrobowe – głównie Fasciola hepatica i Fasciola gigantica. Do zarażenia dochodzi poprzez zjedzenie larw płazińca, tzw. metacerkarii, które bytują na liściach roślin spożywanych przez ludzi. W dwunastnicy larwy migrują do wątroby i dróg żółciowych – osadzając się tam, wywołują szereg objawów klinicznych. 

Spis treści:

1. Jak dochodzi do zarażenia motylicą wątrobową u człowieka? 
2. Motylica wątrobowa – jakie objawy wywołuje? 
3. Jak wykryć fascjolozę wywoływaną przez motylicę wątrobową? 
4. Motylica wątrobowa – podsumowanie 

Jak dochodzi do zarażenia motylicą wątrobową u człowieka? 

Zrozumienie mechanizmu zarażenia motylicą wątrobową wymaga zapoznania się z cyklem życiowym tego pasożyta.   

1. Proces infekcji rozpoczyna się, gdy jaja wydalone przez dorosłe osobniki dostają się do środowiska wodnego. W ciągu 2 do 6 tygodni z jaj wykluwa się larwa zwana miracidium (dziwadełko), która aktywnie poszukuje swojego żywiciela pośredniego. Zazwyczaj są to ślimaki, które odgrywają kluczową rolę w dalszym rozprzestrzenianiu się choroby.   

2. Po osiągnięciu formy dojrzałej larwa pasożyta przedostaje się do środowiska zewnętrznego. Larwy w formie przetrwalnikowej (metacerkarie) bytują na liściach roślin. Tam, w stanie uśpienia, oczekują na spożycie przez żywiciela ostatecznego.  

3. Żywicielami ostatecznymi zwykle są zwierzęta pastewne, ale czasami pasożyty trafiają do organizmu ludzkiego. Dzieje się to wtedy, gdy człowiek spożywa rośliny, na których bytują metacerkarie (np. rukiew wodna, którą organizacja CDC uznała za najzdrowszą na świecie) lub pije skażoną wodę. 

4. W organizmie człowieka metacerkarie eksterminują w jelicie. Tam uwalniają niedojrzałe pasożyty, które migrują przez skórę, jamę brzuszną i miąższ wątroby, aby dotrzeć do dróg żółciowych. Po dostaniu się do dróg żółciowych pasożyty dojrzewają i zaczynają produkować jaja – tu cykl rozwojowy się zamyka. 

>> Dowiedz się, czym jest: Toksokaroza – co to za choroba? Objawy, badania, leczenie 

Motylica wątrobowa – jakie objawy wywołuje? 

Objawy fascjolozy są niecharakterystyczne, a przebieg choroby bywa podstępny. W zależności od czasu, który mija od momentu zarażenia, objawy mogą być zróżnicowane: 

1. Faza ostra rozpoczyna się zwykle od 6 do 12 tygodni po spożyciu metacerkarii. 

• Pierwszym objawem jest zwykle bardzo wysoka gorączka, po której następuje ból w prawym górnym kwadrancie brzucha, powiększenie wątroby i czasami żółtaczka. 
• Pacjenci często zgłaszają towarzyszące bóle mięśni, wysypkę przypominającą pokrzywkę, biegunkę oraz brak apetytu. 
• Wczesne objawy pozawątrobowe obejmują zapalenie mięśnia sercowego, które z kolei może powodować zaburzenia rytmu serca. Z kolei zapalenie naczyń mózgowych może prowadzić do ogniskowych deficytów neurologicznych lub drgawek (niemniej powyższe przypadki są bardzo rzadkie). 
• Często występuje uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. 

>> Przeczytaj też: Kiedy podejrzewać infekcję pasożytniczą u dziecka

2. Faza przewlekła rozpoczyna się zwykle około 6 miesięcy po ostrej infekcji, gdy przywry osiądą w drogach żółciowych i może trwać do dziesięciu lat lub dłużej. 

• Przebiega zwykle bezobjawowo, ale czasami występuje przewlekły ból w nadbrzuszu i prawym górnym kwadrancie, nudności, wymioty, biegunka, powiększenie wątroby, żółtaczka i spadek masy ciała. 

• Może rozwinąć się przewlekła niedrożność dróg żółciowych, prowadząca do nawracającej żółtaczki, kamicy żółciowej, zapalenia trzustki i – co poważniejsze – wstępującego zapalenia dróg żółciowych. 

Długotrwała, nieleczona infekcja prowadzi do przewlekłego uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych, co może skutkować marskością żółciową, stwardniającym zapaleniem, a nawet rakiem dróg żółciowych. 

Jak wykryć fascjolozę wywoływaną przez motylicę wątrobową? 

W ostatnich latach najszybszym i najskuteczniejszym sposobem postawienia rozpoznania jest oznaczenie miana antygenów pasożytów z rodzaju Fasciola, które stają się dodatnie we wczesnej fazie migracji pasożyta. Można je wykryć przez 2 do 4 tygodni od momentu zarażenia. Dodatkowo poziom antygenu Fasciola w surowicy może być wskaźnikiem nasilenia choroby.  

Chociaż badanie mikroskopowe kału w poszukiwaniu jaj pasożyta jest nadal stosowane, to efektywne jest głównie w wykrywaniu przewlekłych infekcji. To badanie nie sprawdzi się do wykrycia fazy ostrej, ponieważ dorosłe osobniki muszą osiągnąć dojrzałość zdolną do produkcji jaj, co zajmuje od 5 do 7 tygodni.  

W przypadku braku dostępności tego typu badań pomocne są: 

• pełna morfologia krwi, która pokaże wyraźną, wysoką eozynofilię;  
• oznaczenie stężenia transaminaz wątrobowych (ALT, AST).  

Zarówno w fazie ostrej, jak i przewlekłej bardzo ważną rolę odgrywają też badania obrazowe, które pozwalają na dokładną ocenę stanu wątroby i dróg żółciowych. Są to ultrasonografia jamy brzusznej, tomografia komputerowa, a w niektórych przypadkach endoskopowa cholangiopnakreatografia wsteczna (ECPW). 

>> Odkryj, czym objawia się: Tasiemczyca u ludzi – objawy, przyczyny i leczenie zarażenia

Motylica wątrobowa – podsumowanie 

Motylica wątrobowa jest bardzo rzadką chorobą w krajach wysokorozwiniętych, niemniej nie jest zupełnie nieobecna. Nierozpoznana w fazie ostrej może płynnie przejść w fazę przewlekłą, co prowadzi do szeregu bardzo groźnych konsekwencji. Stąd powinna być brana pod uwagę u każdego pacjenta, u którego występuje połączenie bólu brzucha (szczególnie w prawym górnym kwadrancie), gorączki, wysokiego stężenia transaminaz wątrobowych i znacznej eozynofilii we krwi obwodowej. Badanie kału w kierunku jaj pasożytów jest pomocne w rozpoznawaniu fazy przewlekłej, którą należy uwzględnić w różnicowaniu nawracających bólów brzucha, epizodów żółtaczki i niewyjaśnionego spadku masy ciała. 

Źródła: 

1. Good R, Scherbak D. Fascioliasis. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. 
2. Caravedo MA, Cabada MM. Human Fascioliasis: Current Epidemiological Status and Strategies for Diagnosis, Treatment, and Control. Res Rep Trop Med. 2020 Nov 26;11:149-158. doi: 10.2147/RRTM.S237461. PMID: 33273878; PMCID: PMC7705270. 
3. Tanabe MB, Caravedo MA, Clinton White A Jr, Cabada MM. An Update on the Pathogenesis of Fascioliasis: What Do We Know? Res Rep Trop Med. 2024 Feb 13;15:13-24. doi: 10.2147/RRTM. S397138. PMID: 38371362; PMCID: PMC10874186.