Moczenie u dzieci niejedno ma oblicze – co warto wiedzieć?

Spis treści

1. Jaka jest medyczna definicja moczenia u dzieci?
2. Czy jest to częsty problem w populacji pediatrycznej?
3. Jak rozpoznać, czy dziecko cierpi z powodu zaburzenia czynnościowego, czy organicznego?
4. Moje dziecko cierpi z powodu moczenia – co robić?
5. Czy istnieją skuteczne metody leczenia moczenia u dzieci?
6. Podsumowanie

Wystąpienie moczenia u dziecka, które ma zdolność do zgłaszania i kontroli oddawania moczu, zawsze budzi stres zarówno u samego malucha, jak i jego rodzica. Owy niepokój często bierze się z licznych pytań dotyczących natury samego zaburzenia, jak i możliwości poradzenia sobie z problemem. Najlepszym lekarstwem na lęk jest wiedza, stąd poniżej prezentujemy Państwu informacje, które – mamy nadzieję – w prosty i przystępny sposób wyjaśnią, czym dokładnie jest moczenie, w jaki sposób uzyskać pomoc oraz czy istnieją opcje skutecznego leczenia.

Jaka jest medyczna definicja moczenia u dzieci?

Według wiodącego towarzystwa naukowego zajmującego się tą problematyką – International Children’s Continence Society (ICCS) – nietrzymanie moczu definiuje się jako mimowolny wyciek, który może mieć charakter ciągły lub przerywany. Podział tej grupy zaburzeń – w pewnym uproszczeniu – obejmuje nietrzymanie ciągłe lub przerywane oraz nietrzymanie w ciągu dnia i moczenie nocne u dzieci. Nietrzymanie moczu ciągłe (czyli zarówno w dzień, jak i w nocy) zwykle związane jest z różnego rodzaju wadami i zaburzeniami wrodzonymi. Postać przerywana natomiast z reguły jest zaburzeniem czynnościowym, przy którym odpowiednia terapia behawioralna przynosi dobre rezultaty.

Czy jest to częsty problem w populacji pediatrycznej?

Dane literaturowe wskazują, że moczenie (najczęściej moczenie nocne) dotyka nawet do 20% dzieci do 5. roku życia; z czasem odsetek ten spada i wśród 17-latków wynosi on ok. 1-2%. Nie jest to zaskakujące zwłaszcza z uwagi na fakt, iż zdolność do kontroli zwieraczy dzieci osiągają około 18. miesiąca życia, a czynność wspomnianych autonomicznych mięśni oraz układów regulujących objętość produkowanego moczu nie jest w pełni dojrzała. Część badań naukowych podaje, że w około 14% wszystkich przypadków dochodzi do samoistnego ustąpienia dolegliwości w ciągu roku. Z drugiej strony wiele dzieci obciążonych chorobami przewlekłymi (według jednego z badań nawet 77%) może doświadczać moczenia na różnych etapach schorzenia podstawowego.

Jak rozpoznać, czy dziecko cierpi z powodu zaburzenia czynnościowego, czy organicznego?

Odpowiedź na powyższe pytanie jest jednym z najważniejszych celów postępowania z małym pacjentem dotkniętym problemem nietrzymania moczu; determinuje ono bowiem sposób leczenia i dalszego monitorowania. Według rekomendacji Kanadyjskiego Towarzystwa Pediatrycznego (Canadian Pediatric Society) podstawą postępowania jest uważna analiza prezentowanych objawów. Aby odróżnić moczenie pierwotne od wtórnego, należy sprawdzić, czy moczenie nastąpiło po okresie „suchym” (bez moczenia) trwającym co najmniej 6 miesięcy. Dzieci z moczeniem wtórnym należy badać przesiewowo pod kątem częstych organicznych chorób współistniejących, rzadszych schorzeń i czynników stresogennych. Należy także odróżnić, czy nietrzymaniu moczu towarzyszą inne objawy ze strony dolnych dróg moczowych. Eksperci w szczególności wskazują na zwiększoną (co najmniej 8 razy na dobę) lub zmniejszoną (co najwyżej 3 razy dziennie) częstotliwość mikcji, jej wstrzymywanie, mimowolne oddawanie moczu w ciągu dnia, parcia naglące, ból przy mikcji, przerywany przepływ czy uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza. Powyższe, w postaci łagodnej, są częste i dotykają nawet dwie trzecie dzieci z opisywaną problematyką.

Moje dziecko cierpi z powodu moczenia – co robić?

W pierwszym etapie należy zgłosić się do pediatry; każde dziecko wymaga pełnego badania przedmiotowego, zwłaszcza brzucha, kręgosłupa, okolic odbytu i narządów płciowych oraz kończyn dolnych. Szczegółowy wywiad oraz uważne badanie przedmiotowe pozwoli na racjonalne ukierunkowanie diagnostyki, gdyż jak wspomniano, do moczenia mogą predysponować częste wśród dzieci choroby i zaburzenia, takie jak zaparcia, zakażenia układu moczowego czy obturacyjny bezdech senny (najczęściej na tle przerostu migdałka gardłowego).

W ramach podstawowej diagnostyki często wykonywanymi badaniami są ultrasonografia jamy brzusznej, badanie ogólne i posiew moczu, oznaczenie poziomu kreatyniny, mocznika i glukozy w surowicy. Dzieci, u których w toku podstawowej przesiewowej diagnostyki nie udaje się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy nietrzymanie moczu jest tylko i wyłącznie typowym zaburzeniem czynnościowym, czy też „maską” choroby organicznej, kierowane są dalej do ośrodków specjalistycznych, gdzie przeprowadzane są m.in. ultrasonografia ze szczególną oceną parametrów czynnościowych (objętość zalegająca, grubość ściany pęcherza moczowego, średnica odbytnicy), pomiar przepływu moczu (uroflowmetria) z elektromiogramem (EMG) dna miednicy lub bez niego (za pomocą elektrod samoprzylepnych), a także bardziej inwazyjne procedury, takie jak cystoskopia.

Czy istnieją skuteczne metody leczenia moczenia u dzieci?

W znacznej większości przypadków możliwe jest „uwolnienie” dziecka i rodzica od tej jakże upośledzającej jakość życia dolegliwości. Sposób leczenia zależy od przyczyny; dla chorób organicznych (np. wad wrodzonych, zakażenia) moczenie u dzieci może ustąpić (nie zawsze całkowicie) po włączeniu odpowiednich leków bądź po przeprowadzeniu zabiegu; część chorób, zwłaszcza o podłożu neurologicznym, może niestety prowadzić do trwałego upośledzenia oddawania moczu. Podstawą postępowania jest terapia koncentrująca się na poprawie zdolności dziecka do kontroli mikcji; jest to długotrwałe, niekiedy uciążliwe dla rodzica i dziecka, jednak z czasem przynosi dobre efekty. Eksperci zalecają zwiększoną podaż płynów w ciągu dnia z równoczesną próbą wydłużania przerw między oddawaniem moczu (co pomaga nieco zwiększyć jego pojemność) oraz ograniczenie picia na około 2 godziny przed zaśnięciem (tu szczególnie przeciwwskazane są napoje słodkie i/lub gazowane – działają moczopędnie!).

Podsumowanie

Moczenie to jedno z najczęstszych przewlekłych zaburzeń występujących u dzieci, które w znacznej większości przypadków nie ma podłoża organicznego. By upewnić się, że za dolegliwością „nie kryje się” groźne podłoże, należy przeprowadzić choćby podstawową diagnostykę (wizyta u pediatry, USG jamy brzusznej, badanie ogólne i posiew moczu, oznaczenie kreatyniny, mocznika i glukozy w surowicy). Odpowiednio postawione rozpoznanie umożliwi włączenie dedykowanego leczenia, które w większości – mimo że długotrwałe – jest skuteczne.

Piśmiennictwo

1. https://cps.ca/en/documents/position/evaluation-and-management-of-enuresis-in-the-general-paediatric-setting
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5039962/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6549126/
4. The Standardization of Terminology of Lower Urinary Tract Function in Children and Adolescents: Update Report From the Standardization Committee of the International Children’s Continence Society, Neurourol. Urodynam. 9999:1–11, 2015