Melatonina nazywana jest hormonem ciemności, ponieważ jej synteza zachodzi podczas snu. Wraz z wiekiem spada jej poziom, co skutkuje problemami ze snem, wybudzeniami w nocy czy o bardzo wczesnych porach. Jak działa melatonina i kiedy należy zbadać jej poziom? Sprawdź.
Spis treści:
- Co to jest melatonina?
- Jak działa melatonina?
- Objawy zaburzenia wydzielania melatoniny
- Jak zbadać poziom melatoniny?
- Kiedy należy suplementować melatoninę?
- Zakończenie
Co to jest melatonina?
Melatonina to hormon wytwarzany przede wszystkim w szyszynce, ale również w niewielkich ilościach jest syntezowana przez siatkówkę i przewód pokarmowy. Jest ona odpowiedzialna za regulowanie rytmu dobowego, a dokładnie cykli sen-czuwanie. Melatonina powstaje z jednego z aminokwasów – tryptofanu. Mechanizm jej powstawania jest prosty. W ciągu dnia jej synteza jest zahamowana, a zostaje wznowiona w nocy, gdy jest ciemno, dlatego jest nazywana hormonem ciemności.
Jak działa melatonina?
Początek wydzielania melatoniny rozpoczyna się zazwyczaj pomiędzy godziną 21 a 22. Jej najwyższe stężenie powstaje między godziną 2 a 4 w nocy. Wydzielanie tego hormonu ulega stopniowemu zahamowaniu w godzinach porannych, czyli między 7 a 9. Dla prawidłowego wytwarzania melatoniny konieczne jest zadbanie o swój rytm dobowy. Należy kłaść się spać w okolicach godziny 22, kiedy rozpoczyna się synteza tego hormonu. Dla jego prawidłowego funkcjonowania kluczowe jest miejsce do spania. Powinna to być ciemna sypialnia, bez oświetlenia i innych świateł, które mogą zakłócać syntezę.
| Warto wiedzieć: Aby dobrze spać należy wywietrzyć sypialnię, wpuszczając świeże powietrze, które pozwoli Ci szybciej zasnąć i poprawić jakość snu. |
Objawy zaburzenia wydzielania melatoniny
Niedobór melatoniny objawia się zarówno w nocy, jak i w dzień. Można go rozpoznać poprzez:
- trudności w zasypianiu,
- płytki sen z wieloma wybudzeniami,
- zmęczenie w ciągu dnia,
- zaburzenia koncentracji,
- osłabienie procesów myślowych i pamięci,
- rozdrażnienie.
Duży wpływ na jakość nocnego odpoczynku mogą mieć także inne czynniki, np.:
- stres,
- nadmiar obowiązków,
- depresja,
- praca zmianowa,
- nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych,
- spożywanie dużych ilości kawy,
- niektóre choroby,
- bezdech senny.
Poziom melatoniny spada z wiekiem. Najwięcej produkują organizmy dzieci w wieku 3-5 lat. U osób po 45. roku życia dobowa synteza tego hormonu jest prawie o połowę niższa, co przekłada się na sen. Najczęściej wynika to z prowadzonego trybu życia. Częste drzemki w ciągu dnia, brak ruchu, niska ekspozycja na promienie słoneczne i brak regularnego trybu życia zaburza produkcję melatoniny i powoduje trudności w spaniu.
Jak zbadać poziom melatoniny?
W przypadku problemów ze snem należy sprawdzić, czy nie wynikają one ze spadku syntezy melatoniny. Badanie jest szybkie i nieinwazyjne, jednak wymaga wykonania go w godzinach nocnych. Najłatwiej przeprowadzić je w weekend lub inny wolny dzień. Próbki pobiera się ze śliny o 3 różnych porach, a mianowicie o 20, 24 i 2 w nocy. Każda próbka powinna mieć osobny pojemnik, dokładnie opisany, aby ułatwić jego identyfikację w laboratorium. Do czasu dostarczenia próbek należy przechowywać je w lodówce.
Materiał do badania trzeba przynieść w ciągu 5 dni, jeśli jest przechowywany w temperaturze 2-8 stopni C. W przypadku braku możliwości dostarczenia go w tym terminie, należy go zamrozić do -20 stopni C, a następnie dostarczyć do laboratorium. Badanie poziomu melatoniny można również wykonać z krwi, jednak bardziej szczegółowe wyniki ma próbka ze śliny.
| Warto wiedzieć: Melatonina sprawdza się również w podróży, zwłaszcza jeśli następuje zmiana strefy czasowej. Może być również pomocna u osób, które pracują w trybie zmianowym lub z jakiś powodów nie mogły położyć się spać w nocy. |
Kiedy należy suplementować melatoninę?
Melatonina może być przyjmowana w postaci leku lub suplementu diety, jednak warto pamiętać, że dawka powinna być dobrana indywidualnie. W zaburzeniach snu zalecana dawka to do 5 mg na godzinę przed snem. Najczęściej jest to jednak 2-3 mg. Po melatoninę można również sięgnąć w przypadku:
- leczenia zaburzeń rytmu dobowego,
- zaburzeń rytmu biologicznego wynikającego z pracy zmianowej,
- „jet-lag”,
- zaburzeń snu wynikających z częstych zmian stref czasowych,
- osób niewidomych w celu przywrócenia prawidłowego rytmu sen-czuwanie,
- zaburzeń psychicznych i chorób neurologicznych przebiegających z problemami ze snem.
Włączenie melatoniny powinno być uzgodnione z lekarzem. W leczeniu przewlekłych problemów ze snem należy rozpocząć od niższych dawek. U osób, które często podróżują, przyjmowanie melatoniny warto zacząć na kilka dni przed wyjazdem.
Warto pamiętać, że melatonina jest metabolizowana przez wątrobę, a następnie wydalana z organizmu wraz z moczem. W związku tym osoby mające problemy z wątrobą powinny uzgodnić przyjmowanie melatoniny ze swoim lekarzem. Nie powinny jej również przyjmować kobiety w ciąży i karmiące piersią. Do przeciwwskazań do przyjmowania melatoniny należą również:
- niewydolność nerek,
- zaburzenia gospodarki hormonalnej,
- depresja,
- niektóre choroby autoimmunizacyjne (reumatoidalne zapalenie stawów).
Przyjmowanie melatoniny z alkoholem może mieć poważne skutki uboczne. Połączenie tych dwóch substancji może prowadzić do trudności z oddychaniem, zawrotów głowy i nadmiernej senności. Ponadto może dojść do uszkodzenia wątroby.
Zakończenie
Melatonina jest ważnym hormonem, o wielokierunkowym działaniu. Zaburzenia jej syntezy objawiają się problemami ze snem, z koncentracją czy pamięcią. Przyjmowanie jej w postaci leku lub suplementu diety może pomóc przywrócić rytm dobowy na właściwy tor. Zanim jednak sięgniesz po melatoninę, wykonaj odpowiednie badanie pozwalające ustalić, jak duży jest jej niedobór.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
- Szewczyk P.B, Dziuba A.M., Poniewierka E. Piel., Melatonina – metabolizm i rola hormonu szyszynki. „Zdrowie Publiczne”, 2018, s. 135 – 139.
- Brzęczek M, Słonka K, Hyla-Klekot L. Melatonina – hormon o plejotropowym działaniu, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2016,12(2), s. 127–133.
- Zawilska J.B., Melatonina – hormon o działaniu pronasennym, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, – XLI, 2008, 3, s. 224-228.
- Lewiński A., Karbownik-Lewińska M., Znaczenie kliniczne i zastosowanie terapeutyczne melatoniny – oceny stan wiedzy, „Folia MedicaLodziensia”, 2010, 37/1, s. 111-150.
