Kwas masłowy, a w szczególności jego pochodna – maślan sodu – to związek, którego rola w zdrowiu jelitowym jest coraz szerzej badana i doceniana. Jakie maślan sodu ma właściwości, dzięki którym coraz częściej wykorzystywany jest w terapii rozmaitych schorzeń i stanów? Dowiedz się więcej na temat tego związku i sprawdź, w jakich przypadkach można rozważyć suplementację kwasu masłowego.
Spis treści:
- Co to jest maślan sodu?
- W czym występuje kwas masłowy?
- Właściwości maślanu sodu
- Maślan sodu – niedobór
- Jak brać maślan sodu?
- Maślan sodu – przeciwwskazania do stosowania
Co to jest maślan sodu?
Maślan sodu to sól kwasu masłowego, która charakteryzuje się stałym stanem skupienia i większą stabilnością od wspomnianego już kwasu masłowego. Z tego również powodu wykorzystywany jest w badaniach dotyczących mechanizmu działania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA).
Wspomniane SCFA są naturalnymi produktami fermentacji bakteryjnej niestrawionych węglowodanów i oligosacharydów, które powstają w jelicie grubym. Stężenie tych kwasów w świetle jelita waha się między 60 a 150 mmol/kg, przy czym maślan stanowi 10-15% tej puli. Mimo najmniejszego udziału, maślan pełni kluczową rolę jako główne źródło energii dla kolonocytów (komórek nabłonka jelitowego). Stymuluje ich wzrost, różnicowanie oraz funkcje ochronne.
W czym występuje kwas masłowy?
Kwas masłowy, zwłaszcza w formie estrów (maślanów) znajdziemy przede wszystkim w tłuszczach zwierzęcych oraz olejach roślinnych. Warto jednak wiedzieć o tym, że w jego ilości występujące w produktach żywnościowych nie są wystarczające, by uznać je za odpowiednie pod kątem wpływu na mikrobiotę jelitową. Dlatego główne źródło kwasu masłowego w organizmie to fermentacja błonnika pokarmowego przez bakterie jelitowe.
>> Przeczytaj także: Błonnik pokarmowy – co to jest, jakie pełni funkcje? Źródła błonnika w diecie.
Mleko krowie, masło, parmezan – to przykłady produktów, w których znajdziemy kwas masłowy. W czym występuje natomiast maślan sodu? Przede wszystkim w praktyce wykorzystywany jest jako składnik preparatów mlekozastępczych, a także dodatek do pasz zwierzęcych i suplement diety.
| Ciekawostka Kwas masłowy jest również obecny w mleku ludzkim oraz pocie. |
W organizmie ludzkim krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe powstają w jelicie grubym. Substratem do ich produkcji jest rozpuszczalna frakcja błonnika pokarmowego, który poddany fermentacji bakteryjnej w kątnicy i jelicie grubym, staje się źródłem kwasu masłowego. Bakteriami produkującymi kwas masłowy są głównie te fermentujące cukry, m.in. Clostridium spp., Eubacterium spp., Fusobacterium spp., Butyrivibrio spp., oraz Megasphaera elsdenii i Mitsuokella multiacida.
Do łatwo fermentujących związków należą m.in. oligofruktoza, inulina, izomaltoza, laktoza, stachioza, sorbitol, mannitol. Wraz z żywnością dostarczymy ich spożywając: otręby pszenne, babkę płesznik i jajowatę, kiełki jęczmienia, cebulę, czosnek czy szparagi.
Właściwości maślanu sodu
Działanie tego związku zdaje się jednak nie ograniczać wyłącznie obszaru jelit i poprawy ich funkcji. Ta pochodna kwasu masłowego wykazuje również działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne i immunomodulujące.
Maślan sodu – właściwości:
- moduluje ekspresję genów,
- pobudza zróżnicowanie komórek nabłonka jelitowego,
- stymuluje ekspresję białek połączeń ścisłych,
- stymuluje produkcję składników śluzu,
- obniża ekspresję cytokin prozapalnych,
- obniża stężenie kalprotektyny w kale,
- stymuluje ekspresję białek o charakterze przeciwbakteryjnym.
Wskazuje się również na potencjalne działanie przeciwnowotworowe, wynikające z tzw. paradoksu maślanu. Polega on na indukcji procesów rozpadu wyłącznie w nieprawidłowych komórkach krypt jelitowych, co stwarza możliwość zastosowania tej właściwości w chemoprewencji nowotworu jelita grubego.
>> Przeczytaj także: Rak jelita grubego – objawy, badania przesiewowe, leczenie i profilaktyka.
Maślan sodu – niedobór
Gdy dochodzi do zaburzenia składu ilościowego oraz jakościowego mikrobioty jelitowej, mowa jest o dysbiozie. Jak się okazuje, ma ona duże znaczenie w patogenezie wielu schorzeń, które dotyczą nie tylko przewodu pokarmowego (chorób autoimmunizacyjnych, zaburzeń odporności czy funkcjonowania układu nerwowego).
W przypadku podejrzenia występowania dysbiozy jelitowej warto wykonać specjalistyczne badania, które pozwolą sprawdzić profil bakteryjny i potwierdzić lub wykluczyć jej występowanie. Do takich testów zalicza się badanie genetyczne mikrobioty jelitowej FloraGEN.
W sytuacji zmniejszenia ilości bakterii zdolnych do produkcji kwasu masłowego, endogenne wytwarzanie tego związku może okazać się niewystarczające do utrzymania właściwego składu mikrobioty. Co więcej, zaburzenia jelitowe mogą wiązać się z nadmiernym stanem zapalnym w obrębie jelit, co dodatkowo zwiększa zapotrzebowanie na maślan sodu.
Jak brać maślan sodu?
Lista zaleceń do potencjalnego zastosowania maślanu sodu jest dość pokaźna i obejmuje:
- nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),
- zaburzenia czynnościowe w obrębie przewodu pokarmowego,
- zapalenia jelit po radio- czy chemioterapii,
- chorobę uchyłkową okrężnicy,
- biegunki – zarówno te o charakterze infekcyjnym, jak i te pojawiające się w podróży,
- zaburzenia mikrobiomu jelitowego,
- czynnościowe zaburzenia jelit,
- zespoły złego wchłaniania,
- choroby przebiegającym z nasilonym katabolizmem (np. choroby nowotworowe).
Sole sodowe kwasu masłowego (maślan sodu) są trwalsze i właśnie z tej przyczyny to właśnie one wykorzystywane są w terapii. Dzięki technologii mikrootoczkowania maślan sodu chroniony jest przed działaniem soku żołądkowego i wychwytem przez nabłonek górnego odcinka przewodu pokarmowego. Efektywnym sposobem zabezpieczenia substancji czynnej są peletki pokryte otoczką lipidową oraz dodatkowo kapsułką z hydroksypropylometylocelulozy. Maślan sodu należy dawkować zgodnie z zaleceniami lekarskimi.
Maślan sodu – przeciwwskazania do stosowania
Maślan sodu stanowi cenne uzupełnienie postępowania terapeutycznego i dietetycznego w medycynie w gastroenterologii oraz medycynie ogólnej. Sporym atutem tego związku jest wysoki profil bezpieczeństwa, niska toksyczność oraz brak istotnym działań niepożądanych. W związku z tym może być z powodzeniem stosowany we wszystkich grupach wiekowych bez istotnych przeciwwskazań.
Preparaty zawierające maślan sprzedawane są przede wszystkim jako środki specjalnego przeznaczenia żywieniowego przeznaczone do stosowania u pacjentów powyżej 7. roku życia. Przeciwwskazaniami do ich spożywania mogą być zaburzenia połykania i związane z tymi trudności z przyjęciem kapsułki oraz nadwrażliwość na jakiekolwiek składniki zawarte w preparacie.
Maślan sodu wspiera działanie komórek błony śluzowej jelit, barierę śluzówkową a także sprzyja prawidłowej pracy jelit. Jego potencjalne zastosowania obejmują również choroby nowotworowe oraz schorzenia o charakterze ogólnoustrojowym. Suplementacja maślanu sodu powinna odbywać się zgodnie z protokołem zasugerowanym przez specjalistę.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- Kotunia, A., Pietrzak, P., Guilloteau, P., Zabielski, R. Kwas masłowy w przewodzie pokarmowym. Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (3): 117–122.
- Radwan, K., Radwan, P. Rola kwasu masłowego w patogenezie i leczeniu chorób jelit The role of butyric acid in intestinal disease pathogenesis and treatment. Medycyna Faktów 2021, t. 14, nr 3(52), 250-257.
- Konowrocka, B. Błonnik pokarmowy – co to jest, jakie pełni funkcje? Źródła błonnika w diecie. Dostęp: 15.12.2024 https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/jedz-blonnik-twoje-jelita-beda-ci-wdzieczne/
