Rak jelita grubego i trzustki to jedne z najbardziej agresywnych nowotworów złośliwych, charakteryzujące się wysoką śmiertelnością i trudnościami we wczesnym wykryciu. O ile rak jelita grubego często rozwija się z polipów, które można zidentyfikować na etapie zmian przednowotworowych, o tyle rak trzustki pozostaje zazwyczaj ukryty aż do momentu, gdy jest już w zaawansowanym stadium. Markery nowotworowe odgrywają kluczową rolę w diagnostyce, monitorowaniu oraz prognozowaniu tych chorób. W artykule przedstawiamy najważniejsze markery nowotworowe stosowane w diagnostyce raka jelita grubego i trzustki, omawiamy wskazania do ich badania oraz co mogą oznaczać odchylenia od normy.
Spis treści:
- Markery nowotworowe jelita grubego lub trzustki: wskazania do badania
- Nowotwór trzustki i rak jelita grubego: jakie markery należy zbadać?
- Co mogą oznaczać odchylenia od normy przy badaniu markerów raka jelita grubego i trzustki?
- Które markery – oprócz raka trzustki i jelita grubego – warto sprawdzić dodatkowo?
- Jak przygotować się do badania markerów raka jelita grubego i trzustki?
Markery nowotworowe jelita grubego lub trzustki: wskazania do badania
Badania markerów nowotworowych jelita grubego i trzustki są kluczowe dla osób z grup ryzyka, w tym tych z obciążonym wywiadem rodzinnym oraz osób zmagających się z przewlekłymi chorobami zapalnymi jelit lub trzustki. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych za pomocą odpowiednich badań może znacząco poprawić rokowania pacjentów, umożliwiając wcześniejsze wdrożenie skutecznej terapii. Testy te są szczególnie przydatne w monitorowaniu pacjentów po zabiegach chirurgicznych oraz w ocenie efektywności leczenia.
>> Sprawdź: Mikrobiota jelitowa – narząd bakteryjny do zadań specjalnych
Kiedy warto wykonać marker raka trzustki?
Rak trzustki jest często diagnozowany dopiero w zaawansowanym stadium, co ogranicza możliwości skutecznego leczenia. Badania markerów nowotworowych trzustki są zalecane przede wszystkim osobom z grup ryzyka, w tym z dziedzicznymi predyspozycjami do tego nowotworu, jak np. mutacje w genach BRCA1 i BRCA2.
Markery takie jak CA 19-9, który jest obecnie najczęściej stosowanym dla diagnostyki raka trzustki, to antygen węglowodanowy, podwyższony u większości pacjentów z tym nowotworem. Mimo że nie jest on w 100% specyficzny (podwyższony poziom może być obserwowany również w innych chorobach, takich jak zapalenie trzustki czy choroby dróg żółciowych), stanowi cenny wskaźnik w połączeniu z obrazowaniem. Jego poziomy mogą korelować z wielkością guza oraz stopniem zaawansowania choroby, czyniąc go przydatnym w monitorowaniu przebiegu leczenia oraz wykrywaniu nawrotów.
Oprócz CA 19-9, w diagnostyce raka trzustki można również rozważyć oznaczenie markera CA 50. Chociaż jest rzadziej stosowany, może on stanowić wartościowe uzupełnienie w przypadkach, gdy poziom CA 19-9 jest niewystarczający do postawienia diagnozy.
Kiedy wykonać markery raka jelita grubego?
Wykonanie oznaczenia markerów raka jelita grubego zalecane jest zarówno w ramach badań przesiewowych, jak i diagnostyki pacjentów z podejrzeniem tego nowotworu. Szczególną uwagę należy zwrócić na osoby powyżej 50. roku życia, zwłaszcza jeśli mają obciążony wywiad rodzinny, a także na osoby z przewlekłymi chorobami zapalnymi jelit, jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego-Crohna.
CEA (antygen karcynoembrionalny) jest najczęściej stosowanym markerem w diagnostyce raka jelita grubego. Podwyższony poziom CEA może wskazywać na obecność nowotworu, chociaż nie jest specyficzny wyłącznie dla raka jelita grubego i może być podwyższony również w innych nowotworach, takich jak rak trzustki, płuc czy piersi.
Nowotwór trzustki i rak jelita grubego: jakie markery należy zbadać?
W diagnostyce raka trzustki i jelita grubego, obok markerów CA 19-9, CA 50 i CEA, jako diagnostyka uzupełniająca mogą być oznaczane inne antygeny.
Badania sugerują, że kombinacja markera CA 19-9 z CA 125 czy AFP w przypadku podejrzenia raka trzustki może zwiększyć czułość diagnostyczną. Nowe badania nad markerami molekularnymi, takimi jak mutacje w genie KRAS, wskazują na ich potencjalne zastosowanie w przyszłości do bardziej precyzyjnej diagnostyki.
W przypadku raka jelita grubego CEA jest głównym markerem wykorzystywanym w diagnostyce, jednak w pewnych sytuacjach dodatkowo ocenia się poziomy CA 19-9, zwłaszcza gdy istnieje podejrzenie przerzutów do wątroby. Równocześnie badania nad molekularnymi markerami, takimi jak mutacje w genach APC i KRAS oraz niestabilność mikrosatelitarna (MSI), dostarczają cennych informacji prognostycznych, które mogą znacząco wpłynąć na wybór optymalnej strategii leczenia.
>> Przeczytaj także: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?
Co mogą oznaczać odchylenia od normy przy badaniu markerów raka jelita grubego i trzustki?
Odchylenia od normy w poziomach markerów nowotworowych mogą mieć różne znaczenia, w zależności od kontekstu klinicznego. Podwyższony poziom CA 19-9 w raku trzustki może świadczyć o zaawansowaniu choroby, obecności przerzutów lub nawrocie po leczeniu. Niemniej jednak należy pamiętać, że podwyższone wartości mogą występować także w innych schorzeniach, takich jak zapalenie trzustki czy choroby wątroby, co wymaga ostrożnej interpretacji wyników.
Podobnie, podwyższony poziom CEA w raku jelita grubego może wskazywać na obecność nowotworu, jednak wartości te mogą również wzrastać w chorobach nienowotworowych, takich jak zapalenie oskrzeli, marskość wątroby czy zapalenie trzustki. Warto zaznaczyć, że po operacji usunięcia nowotworu, stopniowy spadek poziomu CEA jest dobrym wskaźnikiem skuteczności leczenia, natomiast jego ponowny wzrost może sugerować nawrót choroby.
Które markery – oprócz raka trzustki i jelita grubego – warto sprawdzić dodatkowo?
W diagnostyce nowotworowej warto rozważyć badanie markerów nie tylko specyficznych dla raka trzustki i jelita grubego, ale również tych związanych z innymi powszechnie występującymi nowotworami. Statystyki wskazują, że poza rakiem jelita grubego i trzustki, często występują także nowotwory takie jak rak płuc (CEA, CYFRA 21.1), rak piersi (BRCA1, BRCA2, HER2, CA 15-3) oraz rak wątroby (AFP).
Markery nowotworowe, które powinna sprawdzić kobieta
U kobiet, oprócz markerów raka żołądka, warto rozważyć badanie markerów specyficznych dla nowotworów narządów rodnych oraz tych, które, według statystyk, występują najczęściej. Zalecany pakiet markerów obejmuje: CA 125, HE4, CEA, CA 19-9, CA 15-3 oraz S-100. Oznaczenie tych markerów może być szczególnie istotne u kobiet z dodatnim wywiadem rodzinnym.
Markery nowotworowe, które powinien sprawdzić mężczyzna
U mężczyzn, poza markerami raka żołądka, warto uwzględnić badanie markerów związanych z nowotworami prostaty, takich jak PSA (antygen swoisty dla prostaty). Podwyższony poziom PSA może świadczyć o raku prostaty, ale także o łagodnym przeroście tego narządu. Regularne badania tego antygenu są zalecane zwłaszcza u mężczyzn po 50. roku życia. Dodatkowo podobnie jak u kobiet zaleca się oznaczenie markerów związanych z najczęstszymi nowotworami u mężczyzn: CEA, CA 19-9, AFP oraz S-100.
Jak przygotować się do badania markerów raka jelita grubego i trzustki?
Przygotowanie do badania markerów nowotworowych nie wymaga zazwyczaj specjalnych procedur, jednak istnieje kilka zasad, które warto przestrzegać. Przede wszystkim, należy zgłosić się na badanie na czczo. Ważne jest również, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach oraz ewentualnych chorobach współistniejących, które mogą wpłynąć na wyniki badań. Należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego na kilka dni przed badaniem, ponieważ może to wpływać na poziom niektórych markerów.
Markery nowotworowe, choć nie zastępują pełnej diagnostyki, pełnią istotną rolę w wykrywaniu i monitorowaniu raka choroby nowotworowej. Stanowią cenne narzędzie, które umożliwia wcześniejsze podjęcie działań terapeutycznych, co znacząco wpływa na skuteczność leczenia i rokowanie pacjentów. Odpowiednie wykorzystanie tych wskaźników może zwiększyć szanse na pomyślne leczenie oraz polepszyć rokowanie.
Bibliografia
- Winder T, Lenz HJ. Molecular predictive and prognostic markers in colon cancer. Cancer Treat Rev. 2010 Nov;36(7):550-6.
- Kozovska Z, Gabrisova V, Kucerova L. Colon cancer: cancer stem cells markers, drug resistance and treatment. Biomed Pharmacother. 2014 Oct;68(8):911-6.
- Herreros-Villanueva M, Gironella M, Castells A, Bujanda L. Molecular markers in pancreatic cancer diagnosis. Clin Chim Acta. 2013 Mar 15;418:22-9.
- Buxbaum JL, Eloubeidi MA. Molecular and clinical markers of pancreas cancer. JOP. 2010 Nov 9;11(6):536-44.
