Markery nowotworowe są istotnym narzędziem w diagnostyce, monitorowaniu oraz prognozowaniu leczenia chorób nowotworowych. Wśród nich jednym z najbardziej rozpoznawalnych i powszechnie stosowanych jest CA-125 (Cancer Antigen 125), który odgrywa szczególną rolę w diagnostyce raka jajnika. W niniejszym artykule przybliżymy, czym jest marker CA-125, jakie ma zastosowanie oraz jak należy interpretować jego wyniki.
Spis treści:
- CA-125: co to za badanie?
- Kiedy wykonuje się badanie markera CA-125?
- Kto powinien zrobić badanie CA-125?
- Co mogą oznaczać odchylenia od normy przy badaniu markera CA-125?
- Jak przygotować się do badania CA-125?
CA-125: co to za badanie?
CA-125 to glikoproteina wytwarzana przez komórki wyściełające różne narządy, takie jak jajowody, macica, opłucna czy otrzewna. Ten marker odgrywa kluczową rolę w diagnostyce raka jajnika, choć jego podwyższone stężenie może być związane także z innymi nowotworami oraz procesami chorobotwórczymi. Warto zauważyć, że CA-125 jest obecny również w zdrowych komórkach, ale w znacznie mniejszych ilościach.
Samo badanie poziomu CA-125 polega na oznaczeniu stężenia tej substancji we krwi pacjenta.
Kiedy wykonuje się badanie markera CA-125?
Oznaczenie poziomu CA-125 jest szczególnie zalecane w przypadku podejrzenia raka jajnika, zarówno w kontekście diagnostyki, jak i monitorowania przebiegu samej choroby oraz skuteczności leczenia. Może być także wykorzystywane do oceny ryzyka nawrotu nowotworu po zakończeniu terapii. Ponadto CA-125 znajduje zastosowanie w monitorowaniu innych nowotworów, takich jak rak endometrium, jajowodów, a także nowotwory żołądka, wątroby czy trzustki.
Stężenie CA-125 a ryzyko raka jajnika i innych chorób nowotworowych
Podwyższone stężenie CA-125 jest silnie skoniugowane z obecnością raka jajnika, zwłaszcza w jego zaawansowanych stadiach. U ponad 80% kobiet z zaawansowanym rakiem jajnika obserwuje się znaczący wzrost poziomu tego markera. Niemniej jednak CA-125 nie jest markerem specyficznym wyłącznie dla raka jajnika. Może być podwyższony również w innych nowotworach, takich jak rak płuca, rak piersi, rak trzustki czy rak żołądka.
Dodatkowo oznaczanie markerów CA-125 wraz z HE4 wykorzystywane jest w tzw. teście ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm), który służy do oceny złośliwości zmian występujących w jajniku. Wyniki tych badań, w połączeniu z algorytmem matematycznym, pozwalają oszacować prawdopodobieństwo, że zmiana w przydatkach jest nowotworem złośliwym. ROMA klasyfikuje pacjentki na dwie grupy ryzyka: wysokiego i niskiego, co ułatwia dalsze decyzje diagnostyczne i terapeutyczne.
Badanie CA-125 przy niezłośliwych zmianach chorobowych
Podwyższone stężenie CA-125 nie zawsze oznacza obecność nowotworu złośliwego. Wartość tego markera może wzrosnąć także w przypadku stanów zapalnych, niezłośliwych schorzeń ginekologicznych takich jak endometrioza, mięśniaki macicy, torbiele jajników, a także w przypadku zapalenia otrzewnej, opłucnej czy w chorobach wątroby. Badanie CA-125 może zatem mieć ograniczoną wartość diagnostyczną w odróżnianiu zmian złośliwych od łagodnych, co wymaga dodatkowych badań i wnikliwej oceny klinicznej.
| Warto wiedzieć: CA-125 został także badany w kontekście chorób serca. Niektóre badania sugerują, że podwyższone stężenie CA-125 może być wskaźnikiem niewydolności serca, co czyni ten marker interesujący nie tylko dla onkologii, ale także dla kardiologii. |
Kto powinien zrobić badanie CA-125?
Badanie CA-125 powinno być rozważane u kobiet z objawami sugerującymi obecność raka jajnika, takimi jak bóle w podbrzuszu, niespecyficzne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego czy nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych. Dodatkowo, kobiety z rodzinną historią raka jajnika lub piersi, szczególnie w przypadku obecności mutacji w genach BRCA1 lub BRCA2, mogą być kandydatkami do regularnych badań kontrolnych CA-125 jako części strategii wczesnego wykrywania nowotworu.
Co mogą oznaczać odchylenia od normy przy badaniu markera CA-125?
Norma dla stężenia CA-125 wynosi zazwyczaj mniej niż 35 U/ml. Wyniki przekraczające tę wartość mogą wskazywać na obecność nowotworu, ale jak wspomniano wcześniej, mogą też być związane z łagodnymi stanami chorobowymi. Dlatego istotne jest, aby interpretacja wyników była przeprowadzana w kontekście klinicznym i w połączeniu z innymi badaniami diagnostycznymi.
| Ciekawostka: Poziom CA-125 może wzrastać w czasie ciąży, zwłaszcza w pierwszym trymestrze. Jest to związane z naturalnymi zmianami w organizmie kobiety, które mogą powodować wzrost produkcji tego markera. Dodatkowo badania wykazały, że stężenie CA-125 może różnić się w zależności od grupy etnicznej. Na przykład, kobiety rasy kaukaskiej mają tendencję do wyższych wartości bazowych CA-125 w porównaniu z kobietami pochodzenia azjatyckiego. Te różnice mogą mieć znaczenie w interpretacji wyników w zależności od pochodzenia pacjenta. |
Jak przygotować się do badania CA-125?
Przygotowanie do badania CA-125 nie wymaga specjalnych procedur. Zaleca się jednak, aby badanie było wykonane na czczo, a kobiety powinny skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniego terminu badania, szczególnie jeśli mają miesiączkę lub niedawno przeszły zabiegi chirurgiczne, które mogą wpłynąć na wynik.
CA-125 to znaczące i powszechne narzędzie w diagnostyce i monitorowaniu raka jajnika, jednak jego stosowanie wymaga ostrożności z powodu niespecyficzności tego markera. Podwyższony poziom CA-125 nie zawsze wskazuje na obecność nowotworu złośliwego, dlatego wyniki badania powinny być interpretowane w kontekście całego obrazu klinicznego. Mimo tych ograniczeń CA-125 pozostaje kluczowym elementem diagnostyki, zwłaszcza gdy jest stosowany razem z innymi metodami, takimi jak ultrasonografia czy rezonans magnetyczny.
Bibliografia
- https://podyplomie.pl/medycyna/15401,markery-w-diagnostyce-i-leczeniu-nowotworow-zlosliwych?srsltid=AfmBOoq8xhCrnRtForHB5KzgV_XY7A1QbuFqbSLcfnC3WzBphbJnPAhj (dostęp: 15.09.2024).
- Gandhi T, Zubair M, Bhatt H. Cancer Antigen 125. 2024 May 2. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–.
- Moss EL, Hollingworth J, Reynolds TM. The role of CA125 in clinical practice. J Clin Pathol. 2005 Mar;58(3):308-12.
- Hirsch M, Duffy J, Davis CJ, Nieves Plana M, Khan KS. International Collaboration to Harmonise Outcomes and Measures for Endometriosis. Diagnostic accuracy of cancer antigen 125 for endometriosis: a systematic review and meta-analysis. BJOG. 2016 Oct;123(11):1761-8.
- Canney PA, Moore M, Wilkinson PM, James RD. Ovarian cancer antigen CA125: a prospective clinical assessment of its role as a tumour marker. Br J Cancer. 1984 Dec;50(6):765-9.
