Lipidogram, czyli profil lipidowy, jest jednym z podstawowych badań służących do oceny gospodarki lipidowej organizmu. Jej zaburzenia znacznie zwiększają ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego i ich powikłań. Dlatego bardzo ważne jest wczesne wykrycie nieprawidłowości oraz wdrożenie odpowiednich działań terapeutycznych. Dowiedz się, na czym polega badanie lipidogramu, jak się przygotować, jakie są normy i co robić, gdy zostaną wykryte nieprawidłowości.
Spis treści:
- Lipidogram – co to za badanie?
- Lipidogram – jak się przygotować do badania?
- Profil lipidowy – kto powinien go wykonać?
- Lipidogram – jak interpretować wyniki badania?
- Jak poprawić lipidogram?
Lipidogram – co to za badanie?
Lipidogram to badanie laboratoryjne, które dostarcza informacji o stężeniu różnych frakcji lipidów we krwi. Oznaczenie to jest bardzo ważne w diagnostyce i monitorowaniu chorób układu krążenia oraz ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego.
Profil lipidowy obejmuje pomiar parametrów, takich jak:
- cholesterol całkowity – suma wszystkich frakcji cholesterolu w organizmie;
- triglicerydy (trójglicerydy) – są głównym składnikiem komórek tłuszczowych i stanowią źródło energii dla organizmu. Ich stężenie dostarcza informacji o poziomie tłuszczów prostych. Zbyt wysokie jest ważnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych;
- cholesterol frakcji HDL – cholesterol frakcji lipoprotein o dużej gęstości, który bierze udział w tzw. zwrotnym transporcie cholesterolu (przenosi go z tkanek oraz ścian tętnic do wątroby). Utrzymywanie go na odpowiednio wysokim poziomie może zmniejszać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych;
- cholesterol frakcji LDL – cholesterol frakcji lipoprotein o niskiej gęstości, który transportuje cholesterol z wątroby do różnych komórek organizmu. Jego nadmiar sprzyja rozwojowi miażdżycy;
- cholesterol nie-HDL – jest sumą wszystkich lipoprotein uczestniczących w aterogenezie (rozwoju miażdżycy). Wylicza się go matematycznie poprzez odjęcie frakcji cholesterolu HDL od stężenia cholesterolu całkowitego.
| Według wytycznych polskich towarzystw naukowych (m.in. Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego i Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego) opublikowanych w 2021 roku ocena cholesterolu nie-HDL powinna być stałym elementem profilu lipidowego. Jest to wskaźnik bardzo ważny dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego. |
Badanie lipidogramu może zostać rozszerzone o:
- oznaczenie stężenia apolipoproteiny B (apoB),
- oznaczenie stężenia lipoproteiny(a).
Apolipoproteina B jest składnikiem wszystkich lipoprotein poza HDL. Jest miarą zawartości cząstek LDL w osoczu/surowicy krwi i może być stosowana do określania ryzyka sercowo-naczyniowego. Oznaczenie tego parametru w profilu lipidowym zalecane jest u osób z rozpoznanym zespołem metabolicznym, cukrzycą, otyłością oraz zwiększonym stężeniem triglicerydów lub niskim poziomem cholesterolu LDL. Według wytycznych European Society of Cardiology (ESC) i European Atherosclerosis Society (EAS) może być również alternatywą dla badania stężenia cholesterolu frakcji LDL.
Natomiast lipoproteina (a) jest subpopulacją LDL. Wielkość jej cząsteczki jest uwarunkowana genetycznie. Im jest mniejsza, tym większe ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Rekomendowane jest, aby każda osoba dorosła przynajmniej raz w życiu wykonała badanie lipoproteiny (a).
Lipidogram – jak się przygotować do badania?
Przygotowania do lipidogramu są konieczne, aby wynik badania był wiarygodny i miał wartość diagnostyczną. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi ESC/EAS oraz rekomendacjami polskich towarzystw naukowych (PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT) profil lipidowy nie musi być wykonywany na czczo. Jednak należy powstrzymać się od posiłku, jeżeli jednocześnie przeprowadzane są inne badania, które tego wymagają. Kwestię tę należy omówić indywidualnie z lekarzem.
| Lipidogram na czczo jest wskazany, jeżeli stężenie triglicerydów przekracza 5 mmol/l (440 mg/dl). Ostrożności wymaga interpretacja wyników profilu lipidowego nie na czczo u osób z zespołem metabolicznym i cukrzycą. |
Przygotowania do badania profilu lipidowego nie wymagają stosowania specjalnej diety, ale wskazane jest, aby na kilka dni przed unikać potraw wysokotłuszczowych, alkoholu i innych używek. Rekomendowane jest zgłoszenie się do laboratorium w godzinach porannych oraz 15-minutowy odpoczynek bezpośrednio przed pobraniem krwi. Osoby przyjmujące leki na stałe powinny omówić ich ewentualne odstawienie z lekarzem prowadzącym.
Profil lipidowy – kto powinien go wykonać?
Rekomendowane jest, aby każda osoba po 20. roku życia wykonywała lipidogram raz na 3-5 lat. Natomiast przy obecności przynajmniej jednego czynnika ryzyka chorób sercowo-naczyniowych test powinien być przeprowadzany raz w roku lub z częstotliwością ustaloną indywidualnie przez lekarza. W przypadku farmakologicznego leczenia dyslipidemii badanie profilu lipidowego zalecane jest co 6-12 miesięcy.
Lipidogram – jak interpretować wyniki badania?
Wynik profilu lipidowego powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem. Nieprawidłowy lipidogram może wymagać podjęcia działań terapeutycznych dostosowanych indywidualnie do danego przypadku w zależności od przynależności do kategorii ryzyka. Jest to bardzo ważne w kontekście zapobiegania rozwoju miażdżycy i jej powikłań.
Najistotniejszym parametrem jest stężenie cholesterolu LDL. Jego obecność wykryto w blaszkach miażdżycowych. Jego nieprawidłowy poziom to hipercholesterolemia.
Wysokie stężenie LDL prowadzi do odkładnia blaszek miążdżycowachych w ścianach naczyń tętniczych czego konsekwencją mogą być powikłania sercowo naczyniowo takie jak: choroba wieńcowoa, udar mózgu, zawał serca i wiele innych.
Możliwe przyczyny nieprawidłowego lipidogramu to:
- hipercholesterolemia rodzinna,
- hipercholesterolemia wielogenowa,
- rodzinny defekt apolipoproteiny B100,
- cukrzyca,
- zespół metaboliczny,
- nadwaga i otyłość,
- niedoczynność tarczycy,
- zespół nerczycowy,
- choroby wątroby,
- choroby nerek,
- stosowanie niektórych leków,
- nieodpowiednia dieta,
- palenie tytoniu.
Należy pamiętać, że pożądany jest jedynie odpowiednio wysoki poziom cholesterolu HDL, ponieważ badania wykazały, że ma on wpływ na zmniejszenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Jak poprawić lipidogram?
Do działań niefarmakologicznych, które mają korzystny wpływ na lipidogram zalicza się m.in.:
- regularną aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności,
- zaprzestanie palenia papierosów i spożywania alkoholu,
- zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych,
- stosowanie dobrze zbilansowanej diety dostosowanej do potrzeb organizmu (m.in. zwiększone spożycie błonnika, ograniczenie cukrów prostych),
- normalizacja masy ciała.
>> Zobacz także: Dieta w hipercholesterolemii. Co jeść, a czego unikać przy wysokim cholesterolu? Przykładowy jadłospis
W niektórych przypadkach lekarz może podjąć decyzję o włączeniu leków hipolipemizujących.
| Zmiana stylu życia, która prowadzi do zmniejszenia masy ciała, może przyczyniać się do wzrostu cholesterolu HDL o 0,4 mg/dl na każdy utracony kilogram. Regularna aktywność fizyczna w ilości 300 minut tygodniowo może zwiększyć poziom HDL o 6 mg/dl. |
>> Zobacz także: Zaburzenia lipidowe – leczenie niefarmakologiczne
Lipidogram dostarcza cennych informacji o stanie gospodarki lipidowej organizmu. Składa się na niego oznaczenie cholesterolu całkowitego, triglicerydów, cholesterolu frakcji HDL, cholesterolu frakcji LDL oraz cholesterolu nie-LDL. Można go rozszerzyć o badanie lipoproteiny (a) i apolipoproteiny B. Regularne wykonywanie profilu lipidowego pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń i wprowadzenie odpowiednich działań profilaktycznych lub terapeutycznych.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
- M. Banach i in., Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021, Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce Rok 2021, t. 7, nr 3, s. 113–222
- Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo‑naczyniowe (2019)
- Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej
