Spis treści
- Podstawowe badania nerek
- Dodatkowe badania nerek
- Dobowa zbiórka moczu (DZM)
- Badania nerek w przypadku podejrzenia chorób autoimmunologicznych
Nerki to narządy odpowiedzialne za filtrowanie krwi i wydalanie szkodliwych substancji z organizmu wraz z moczem. Składają się z około 1 miliona nefronów (jednostek filtrujących), przez które codziennie przepływa średnio 1500 litrów krwi, a więc cyrkulacja krwi zachodzi około 300 razy dziennie.
Do głównych funkcji nerek zaliczamy:
- funkcję homeostatyczną – utrzymywanie stałości środowiska wewnętrznego- równowagi kwasowo-zasadowej, regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej, należytego poziomu ciśnienia tętniczego krwi i elektrolitów,
- funkcję wydalniczą – oczyszczanie i usuwanie z organizmu toksyn, leków, produktów przemiany materii, metali ciężkich, nadmiaru wody,
- funkcję wewnątrzwydzielniczą – uczestnictwo w przekształcaniu witaminy D do aktywnej biologicznie formy oraz produkcja erytropoetyny – hormonu, który reguluje wytwarzanie w szpiku kostnym krwinek czerwonych.
Im więcej leków i suplementów przyjmujemy, im więcej używek stosujemy, tym bardziej obciążamy nerki (i przy okazji wątrobę). Niewłaściwa praca nerek może mieć bardzo poważne skutki dla całego organizmu, gdyż jeżeli toksyczne substancje nie będą przez nie skutecznie usuwane na zewnątrz, wówczas rozpocznie się ich magazynowanie w tkankach, co może skutkować ich uszkodzeniami. Niezdiagnozowane i nieleczone choroby nerek mają bardzo poważne następstwa i mogą prowadzić m.in. do zaburzeń rytmu serca, niewydolności oddechowej, obrzęków, zatrucia, osteoporozy. Dobrostan nerek pogarsza się wraz z wiekiem, a także w wyniku współistniejących chorób, dlatego warto co jakiś czas monitorować stan pracy naszych nerek.
Podstawowe badania nerek
Badanie ogólne moczu
Parametry tego badania opisują właściwości fizykochemiczne moczu, jego skład biochemiczny oraz ocenę mikroskopową. Analiza odbywa się przy użyciu wieloparametrowych testów paskowych wykrywających półilościowo białko, glukozę, azotany, bilirubinę, urobilinogen, ciała ketonowe, erytrocyty, leukocyty oraz ciężar właściwy i pH moczu. Kolejnym etapem analizy jest mikroskopowe badanie osadu moczu polegające na policzeniu w kilku polach widzenia elementów morfotycznych obecnych w moczu.
W schorzeniach nerek szczególne znaczenie ma obecność i morfologia erytrocytów, obecność białka, nabłonków, składników mineralnych oraz wałeczków w osadzie moczu. W zakażeniach dróg moczowych w badaniu ogólnym moczu stwierdza się obecność czynnika infekcyjnego – bakterii, grzybów, pasożytów oraz leukocytów. Na podstawie tego badania doświadczony lekarz może ocenić kondycję niemal całego organizmu.
Białko całkowite
Fizjologicznie w moczu występują śladowe (niewykrywalne standardowymi metodami) ilości protein. W schorzeniach nerek dochodzi do zwiększonego przechodzenia białka do moczu i/lub zmniejszonego jego wychwytu zwrotnego. Białkomocz kliniczny to nasilona utrata białka z moczem, możliwa do wykrycia już w trakcie ogólnego badania moczu, która świadczyć może m.in. o nefropatii cukrzycowej, kłębuszkowym zapaleniu nerek czy toksycznym ich uszkodzeniu.
Badanie białka całkowitego – dowiedz się więcej!
Albumina
Jest białkiem wydalanym w największym stopniu przez nerki objęte procesem chorobowym. Jej funkcja w organizmie polega na utrzymaniu prawidłowego ciśnienia onkotycznego i transporcie szeregu substancji. Zmniejszenie poziomu tego białka i jego ucieczka z moczem wiąże się z powstawaniem obrzęków, a jego spadek poniżej dolnej granicy normy jest stanem zagrażającym życiu.
Kreatynina (+ klirens kreatyniny eGFR)
Produkt pochodny przemian metabolicznych zachodzących w mięśniach i jeden z niewielu związków, które są w nerkach filtrowane i prawie w całości usuwane do moczu. Jeżeli nerki pracują w nieprawidłowy sposób, a ich funkcja filtrowania szkodliwych substancji zostaje upośledzona, kreatynina nie jest wydalana z organizmu z moczem, a magazynuje się w osoczu. Dlatego zarówno mocz, jak i krew mogą być materiałem do badania jej stężenia. Normy stężenia u kobiet będą się różniły od norm dla mężczyzn – wynika to z różnicy masy mięśniowej w budowie ciała.
Na podstawie poziomu kreatyniny w surowicy krwi uzyskujemy informację o efektywności jednego z etapów powstawania moczu – filtracji kłębuszkowej (klirens kreatyniny eGFR). Współczynnik filtracji kłębuszkowej eGFR pozwala ocenić wielkość przesączania kłębuszkowego w nerkach i jest wyliczany na podstawie wyniku stężenia kreatyniny w surowicy krwi. Zakres referencyjny współczynnika filtracji kłębuszkowej eGFR jest zależny od wieku i płci.
Cystatyna C
Białko, które ulega prawie całkowitemu wchłanianiu zwrotnemu w kłębuszkach nerkowych, po czym jest degradowane w komórkach cewek proksymalnych nerek. Podwyższone stężenie cystatyny C w surowicy wskazuje na obniżenie współczynnika przesączania kłębuszkowego, pozwalając wykryć niewydolność nerek już na bardzo wczesnym etapie.
Produkcja cystatyny C jest taka sama przez cały czas życia komórki i nie jest zależna od płci, wieku oraz masy mięśniowej, a na jej wytwarzanie nie mają wpływu procesy zapalne, dlatego szczególnie zaleca się to badanie u chorych na marskość wątroby, otyłych lub z bardzo małą masą mięśniową, u których oznaczenie kreatyniny nie jest miarodajne.
Mocznik
Mocznik to końcowy produkt przemiany białkowej w organizmie. Jest wydalany przez nerki, a więc zawsze obecny w moczu. Stężenie mocznika we krwi jest wypadkową jego produkcji, która zachodzi w wątrobie i jego wydalania przez nerki. Jego wzrost w surowicy świadczy o niewydolności nerek lub niewydolności pozanerkowej np. zwężeniu moczowodów, obniżenie zaś o uszkodzeniu wątroby.
Kwas moczowy
Kwas moczowy jest produktem rozpadu zasad purynowych w 75-80% wydalanym przez nerki. Wyższe stężenie kwasu moczowego obserwuje się u pacjentów, których dieta jest bardzo bogata w białko pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Długotrwale utrzymujące się w surowicy wysokie stężenie kwasu moczowego może być powodem dny moczanowej lub kamicy nerkowej, gdyż jego kryształki mogą odkładać się w stawach (dna moczanowa) lub w nerkach w postaci kamieni.
Erytropoetyna
Erytropoetyna jest produkowana głównie w korze nerek i wydalana z moczem. Jeśli nerki są uszkodzone i nie wytwarzają wystarczającej ilości erytropoetyny np. w przewlekłej niewydolności nerek, wówczas wytwarzanych jest zbyt mało czerwonych krwinek, co powoduje niedokrwistość. Sytuacja przeciwna ma miejsce, gdy produkcja erytropoetyny (EPO) jest zbyt wysoka – zazwyczaj w przypadku guzów nerek – co z kolei wywołuje nadkrwistość i prowadzi do zwiększenia lepkości krwi, a tym samym nadciśnienia, zakrzepów, zawałów, udarów.
Fosfor nieorganiczny
Niewydolne nerki tracą zdolność wydalania fosforu stosunkowo wcześnie, stąd pierwiastek ten zaczyna stopniowo gromadzić się w organizmie już u pacjentów ze średnio zaawansowaną niewydolnością nerek. Wraz z postępem choroby rośnie stężenie fosforu we krwi, czego najgroźniejszym powikłaniem może być postępujące odwapnienie kości prowadzące do osteoporozy.
ACR
W warunkach ambulatoryjnych prostym badaniem wykrywającym niską koncentrację białka w moczu jest wyznaczenie stosunku stężeń albuminy do kreatyniny (ACR). Wskaźnik ACR pozwala na wczesne wykrycie uszkodzenia bariery filtracyjnej nerek.
Dodatkowe badania nerek
Posiew moczu
Badanie mikrobiologiczne – bakteriologiczne lub mykologiczne ma na celu dokładną identyfikację patogenu wywołującego infekcję oraz ocenę jego wrażliwości na różne grupy leków.
Wskazane do wykonania w przypadku stwierdzenia w badaniu ogólnym obecności grzybów lub dużej ilości bakterii w osadzie moczu, a także w aktywnych infekcjach dróg moczowo-płciowych.
Proteinogram
Test umożliwia rozdział poszczególnych białek w oparciu o różnice w ich ruchliwości w polu elektrycznym, a ich wartości są przedstawiane na tle stężenia białka całkowitego. Badanie proteinogramu jest szczególnie przydatne w dalszej, szczegółowej diagnostyce schorzeń nerek. Wzrost stężenia alfa -2 globulin i beta-2 globulin w surowicy z równoczesnym zmniejszeniem gamma-globulin i albumin to obraz charakterystyczny dla zespołu nerczycowego.
Alfa-2 makroglobulina
Podwyższone wartości alfa-2 makroglobuliny w surowicy wskazują na zespół nerczycowy.
Beta-2 mikroglobulina
Badanie beta-2-mikroglobuliny przydatne jest w różnicowaniu uszkodzenia kłębuszków od uszkodzenia kanalików nerkowych, pozwala również szybko zdiagnozować wczesne odrzucenie przez pacjentów przeszczepionej nerki. Wyższe stężenia b2-m w moczu świadczą o dysfunkcji kanalików nerkowych, zaś wzrost stężenia b2-m w surowicy świadczy o zmniejszeniu filtracji kłębuszkowej.
Klirens kreatyniny Cockroft- Gaulte’a
Pozwala ocenić wydolność nerek i wielkość przesączania kłębuszkowego eGFR na podstawie stężenia kreatyniny w osoczu i w dobowej zbiórce moczu. Badanie może służyć jako uzupełniające w przypadku nieprawidłowej wartości eGFR wyliczanej ze standardowego badania kreatyniny i uwzględnia dodatkowe zmienne takie jak masa ciała i rasa pacjenta.
Klirens kreatyniny endogennej
Identycznie jak wyżej z tym że wartości kreatyniny wyliczane są spektrofotometrycznie.
Dobowa zbiórka moczu (DZM)
W dobowej zbiórce moczu możemy oznaczyć średnie ilościowe wydalanie pierwiastków w moczu w ciągu całej doby. Prawidłowy przebieg zbiórki moczu ma kluczowe znaczenie dla otrzymania wiarygodnego wyniku badania. W celu wykonania dobowej zbiórki moczu należy zaopatrzyć się w specjalny duży pojemnik z podziałką, do którego będzie zbierany mocz z całej doby, a także jednorazowy mniejszy pojemniczek do przetransportowania próbki moczu do laboratorium. Zbiórkę należy rozpocząć rano, oddając pierwszą próbkę moczu do toalety. Każdą kolejną porcję moczu należy oddawać do pojemnika z podziałką. Powinien być on przechowywany w chłodnym i zacienionym miejscu, najlepiej w lodówce. Ostatnia próbka moczu powinna być oddana rano w dniu następnym. Następnie należy odczytać całkowitą objętość dobowej zbiórki moczu i zanotować, dokładnie wymieszać zawartość pojemnika i pobrać próbkę do jednorazowego mniejszego pojemniczka. Próbkę należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium.
Mikroalbuminuria w dobowej zbiórce moczu (DZM)
Badanie mikroalbuminurii w DZM wykrywa nawet minimalną śladową ilość albumin w moczu wydalaną w ciągu doby. Jest to badanie uzupełniające zalecane przy podwyższonych wartościach albuminy i białka całkowitego w surowicy.
Liczba Addisa w dobowej zbiórce moczu (DZM)
Standardowa ocena osadu moczu zazwyczaj dokonywana jest w porannej próbce moczu, natomiast liczba Addisa pozwala określić ilość elementów komórkowych obecnych w zbiórce dobowej moczu. Gdy w porannej próbce moczu stwierdzone zostaną leukocyty powyżej normy (leukocyturia) lub krwinki czerwone powyżej normy (erytrocyturia) to liczba Addisa pomaga ocenić, czy zwiększone wydalanie leukocytów bądź erytrocytów w moczu zachodzi w ciągu całej doby, czy ma miejsce jedynie po spoczynku nocnym.
Alfa-1 mikroglobulina w dobowej zbiórce moczu (DZM)
Ilościowe oznaczenie alfa-1 mikroglobuliny w moczu pozwala na ocenę i monitorowanie przebiegu białkomoczu kanalikowego.
Alfa-2 makroglobulina w dobowej zbiórce moczu (DZM)
Odnosząc stężenie alfa-2 makroglobuliny do stężenia albuminy w moczu można odróżnić białkomocz pozanerkowy od krwiomoczu nerkowego. Krwawienie i wysięk prowadzą do zwiększonego stężenia alfa-2 makroglobuliny w moczu.
Ponadto wraz z oznaczeniem niektórych parametrów w surowicy zaleca się ich jednoczesne badanie w dobowej zbiórce moczu, by ustalić czy przyczyną jest zaburzenie pracy nerek w przypadku gdy współistnieją inne choroby lub występują trudności w ustaleniu etiologii zaburzenia. Do takich badań należą: białko całkowite, fosfor nieorganiczny, kwas moczowy, wapń, mocznik, kreatynina.
Badania nerek w przypadku podejrzenia chorób autoimmunologicznych
Proces powstawania autoprzeciwciał (autoimmunizacja) może być zainicjowany w każdym wieku przez infekcyjne patogeny (wirusy, bakterie, grzyby) i jednoczesny kontakt z różnorodnymi toksynami. Czynniki te „kumulując” się w komórkach wybranego narządu sprzyjają prezentacji białka budującego własne tkanki odpowiednim komórkom układu odpornościowego jako zagrożenie, co w przypadku infekcji trwającej kilka tygodni zostaje przez układ odpornościowy „zakodowane” i rozpoczyna on przewlekłą produkcję przeciwciał.
Przeciwciała przeciw błonie podstawnej kłębuszków nerkowych (anty-GBM)
Przeciwciała anty-GBM powodują zapalenie naczyń włosowatych kłębuszków nerkowych i są charakterystyczne dla przeciwbłoniastego zapalenia kłębuszków nerkowych i zespołu Goodpasture’a.
Przeciwciała przeciw mikrosomom nerki i wątroby (LKM-1)
Przeciwciała LKM-1 są oznaczane najczęściej w przypadku autoimmunizacyjnego zapalenia wątroby (AZW) z czym często wiążą się objawy zapalenia kłębuszków nerkowych.
Pozostałe badania
- Przeciwciała przeciw błonie podstawnej kanalików nerkowych
- Przeciwciała przeciw oskórkowym grzebieniom nerkowym
