Utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej w naszym organizmie warunkuje prawidłowy przebieg wielu reakcji biochemicznych. Jednym z zaburzeń, jakie mogą się pojawić i zagrozić naszemu zdrowiu jest kwasica organizmu. Co to jest kwasica i jakie jej rodzaje wyróżniamy? Jakie są przyczyny tego stanu klinicznego i jak wygląda leczenie kwasicy? Dowiedz się więcej na ten ważny temat.
Spis treści:
- Co to jest kwasica?
- Kwasica – co to za choroba?
- Przyczyny kwasicy
- Kwasica – objawy
- Kwasica leczenie – na czym polega?
Co to jest kwasica?
W prawidłowych warunkach pH (czyli odczyn) krwi wynosi od 7,35 do 7,45. Za utrzymanie pH krwi w tych granicach odpowiadają przede wszystkim nerki, płuca oraz układy buforowe krwi i tkanek. Płuca poprzez wentylację pęcherzykową regulują stężenie parcjalne dwutlenku węgla (pCO2), z kolei nerki zdolne są do zwrotnego wchłaniania zasad (mowa tutaj o HCO3-) oraz wydalania jonów wodorowych H+. Układy buforowe mogą natomiast wiązać albo oddawać jony H+, co pozwala na regulowanie gospodarki kwasowo-zasadowej.
Jeżeli na skutek różnych stanów klinicznych dochodzi do obniżenia pH krwi poniżej 7,35, to mamy do czynienia z kwasicą. W zależności od mechanizmu, który odpowiada za to zaburzenie, kwasicę możemy podzielić na:
- kwasicę oddechową,
- kwasicę metaboliczną.
| Należy wyraźnie zaznaczyć, że kwasica nie jest odrębną jednostką chorobową, lecz objawem, wynikającym z różnych nieprawidłowości. |
Kwasica – co to za choroba?
Kwasica metaboliczna (nieoddechowa) to stan, w którym za obniżenie pH krwi odpowiada pierwotnie zmniejszenie stężenia HCO3-. Organizm może próbować kompensować zaburzenia kwasowo-zasadowe. W przypadku kwasicy metabolicznej kompensacja zachodzi poprzez hiperwentylację, co pozwala na zmniejszenie pCO2, a tym samym normalizację pH krwi.
Z kolei kwasica oddechowa wynika pierwotnie z hiperkapni, czyli podwyższonego stężenia parcjalnego dwutlenku węgla, co z kolei prowadzi do obniżenia pH krwi. Organizm może próbować kompensować to zaburzenie poprzez wiązanie jonów H+ przez układy buforowe oraz zwiększoną produkcję HCO3- przez nerki.
Przyczyny kwasicy
Przyczyny kwasicy różnią się w zależności, czy mamy do czynienia z kwasicą oddechową, czy metaboliczną. Do przyczyn kwasicy metabolicznej zaliczamy:
- nadmierne wytwarzanie w organizmie kwasów nielotnych – może do tego dojść w przebiegu cukrzycy, wstrząsu, niewydolności serca, niewydolności oddechowej, niewydolności wątroby, zatrucia metforminą, czy też w zespole krótkiego jelita,
- nadmierną podaż kwasów nielotnych – zatrucie etanolem, metanolem, glikolem etylenowym,
- zaburzenia regeneracji wodorowęglanów – na przykład w przebiegu ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek,
- upośledzone wydalanie jonów H+ – takie zaburzenie ma miejsce w przebiegu kwasicy cewkowej dalszej,
- utratę zasad – przez nerki w przebiegu kwasic cewkowych, drogą przewodu pokarmowego w czasie przewlekłych biegunek, czy też przez przetoki zewnętrzne żółciowe.
Natomiast przyczyny wystąpienia kwasicy oddechowej to przede wszystkim stany prowadzące do retencji CO2, a więc:
- niedrożność górnych dróg oddechowych – obecność ciała obcego w drogach oddechowych, obrzęk krtani, zatkanie oskrzeli przez wydzielinę lub guz,
- stany, które prowadzą do wypełnienia pęcherzyków płucnych płynem – a więc krwawienie do pęcherzyków, obrzęk płuc,
- zapalenie płuc,
- stłuczenie płuca,
- odma opłucnowa,
- stany prowadzące do zaburzeń pracy mięśni oddechowych – urazy klatki piersiowej, wodobrzusze, porażenie przepony,
- zaburzenia pracy ośrodka oddechowego – na przykład przy przedawkowaniu leków opioidowych,
- niektóre schorzenia neurologiczne – w tym zespół Guillaina i Barrégo, przełom miasteniczny, tężec, zatrucie jadem kiełbasianym,
- wstrząs,
- sepsa,
- zatorowość płucna.
Kwasica – objawy
Jakie są objawy kwasicy organizmu? W przebiegu kwasicy metabolicznej może pojawić się hiperwentylacja, a więc przyspieszenie i pogłębienie oddechów, co ma na celu kompensację tego zaburzenia. Objawy kwasicy nieoddechowej zależą przede wszystkim od przyczyny tego stanu i należy do nich:
- osłabienie, brak łaknienia,
- zaburzenia świadomości,
- zaburzenia dotyczące oddawania moczu,
- bóle brzucha,
- spadek ciśnienia tętniczego,
- przyspieszenie pracy serca (tachykardia),
- zapach acetonu z ust (przy kwasicy ketonowej),
- ostatecznie śpiączka.
Z kolei objawy kwasicy oddechowej są związane przede wszystkim z zaburzeniami wentylacji oraz odpowiadają zazwyczaj objawom niewydolności oddechowej. Należy do nich między innymi:
- duszność,
- kaszel,
- senność i bóle głowy,
- objawy niedotlenienia, w tym sinica, tachykardia,
- nasilona praca mięśni oddechowych,
- paradoksalne ruchy oddechowe ścian klatki piersiowej i brzucha,
- czasami zaczerwienienie spojówek i skóry spowodowane wzrostem stężenia pCO2.
Kwasica leczenie – na czym polega?
Leczenie kwasicy zależy od jej rodzaju, a także od przyczyny, która ją spowodowała. Nie ma więc jednej, uniwersalnej terapii tego schorzenia. W terapii kwasicy metabolicznej stosuje się między innymi dożylny wlew wodorowęglanu sodu, co ma na celu uzupełnienie HCO3- i podwyższenie pH krwi. Warto pamiętać, że związek ten musi być podawany w sposób kontrolowany i z odpowiednią szybkością, a więc w warunkach szpitalnych.
Leczenie kwasicy oddechowej ma na celu usunięcie przyczyny podwyższonego stężenia dwutlenku węgla. Jeżeli przyczyną zaburzeń wentylacji jest na przykład ciało obce, to konieczne jest jego jak najszybsze usunięcie z dróg oddechowych. Natomiast, gdy przyczyną kwasicy jest bakteryjne zapalenie płuc, konieczne jest intensywne leczenie tego schorzenia i podanie antybiotyku. Należy również pamiętać o leczeniu towarzyszącej niewydolności oddechowej.
Kwasica, zarówno metaboliczna jak i oddechowa to bardzo poważne stany kliniczne, które wymagają hospitalizacji i wdrożenia odpowiedniego, intensywnego leczenia. Schorzenie to może bowiem doprowadzić do poważnych powikłań, w tym do śpiączki i zgonu pacjenta.
Bibliografia
- P. Gajewski, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019/2020,
- B. Sulikowska, J. Manitius, Kwasica metaboliczna. Wielka Interna – Nefrologia, Medical Tribune 2009,
- G. Noble-Bell i inni, Management of diabetic ketoacidosis in adults, „Nursing Times”, 110 (10), 2014, s. 14–17.
