Kwas foliowy, czyli witamina B9

Spis treści

1. Kwas foliowy (witamina B9) – rola w organizmie
2. Udział kwasu foliowego (witaminy B9) w przemianach homocysteiny
3. Udział kwasu foliowego (witaminy B9) w przemianach histydyny i kwasu glutaminowego
4. Udział kwasu foliowego (witaminy B9) w przemianach kwasów nukleinowych
5. Biodostępność kwasu foliowego (witaminy B9) w organizmie, czynniki wpływające na jego wchłanianie
6. Zapotrzebowanie i źródła folianów w organizmie

Kwas foliowy (witamina B9) – rola w organizmie

Kwas foliowy to jedna z witamin grupy B, witamina B9 – folacyna. Charakteryzuje się wysoką aktywnością biologiczną, ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia oraz układu nerwowego, ma krytyczny wpływ na prawidłowy rozwój cewy nerwowej u płodu. Opisywane funkcje biologiczne kwasu foliowego wiążą się z jego wpływem na metabolizm aminokwasów i kwasów nukleinowych.

Kwas foliowy bierze udział w przemianach seryny, glicyny, metioniny, homocysteiny oraz histydyny. Szczególną rolę w tych przemianach pełni najbardziej aktywna postać kwasu foliowego – TH4-folian, powstający w wyniku redukcji kwasu foliowego.

Enzymem szczególnym w tej przemianie jest reduktaza dihydrofolianowa, ponieważ to dzięki jej aktywności wszystkie komórki organizmu mogą być zaopatrywane w aktywną postać kwasu foliowego – TH4-folianu. Jej aktywność mogą hamować niektóre leki.

Udział kwasu foliowego (witaminy B9) w przemianach homocysteiny

Kwas foliowy wywiera wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia m.in. poprzez wpływ na metabolizm homocysteiny. Podwyższony poziom homocysteiny jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Remetylacja homocysteiny (zachodząca przy udziale kwasu foliowego i witaminy B12) jest przemianą gwarantującą obniżenie jej poziomu. Dlatego niedobór kwasu foliowego, niemożność jego przemiany w formę aktywną, niedobór witaminy B12 sprzyja zaburzeniom pracy układu krążenia i powstawaniu miażdżycy.

Udział kwasu foliowego w metabolizmie homocysteiny jest również cegiełką w przemianach kwasów nukleinowych – metionina to substrat do syntezy S-adenozynometioniny, która uczestniczy w metylacji DNA, pełniąc ważną rolę w regulacji ekspresji genów.

Udział kwasu foliowego (witaminy B9) w przemianach histydyny i kwasu glutaminowego

Aktywna postać kwasu foliowego – TH4 folian – pełni ważną rolę w przemianie histydyny do kwasu glutaminowego. Kwas glutaminowy to jeden z podstawowych neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym, czyli związek, który umożliwia przekazywanie impulsów nerwowych. Dlatego niedobór kwasu foliowego może wywoływać zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego. Ponadto kwas glutaminowy to jeden z trzech składników glutationu – podstawowego systemu antyoksydacyjnego organizmu człowieka, neutralizującego wolne rodniki.

Udział kwasu foliowego (witaminy B9) w przemianach kwasów nukleinowych

Kwas foliowy ma duże znaczenie w syntezie DNA w szybko dzielących się komórkach. Jego udział w tych procesach jest różnoraki, ale na szczególne podkreślenie zasługuje rola kwasu foliowego w metylacji DNA (poprzez udział w metabolizmie metioniny i homocysteiny). Nieprawidłowości w procesie metylacji DNA mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym miażdżycy, przyspieszania procesu starzenia się, transformacji nowotworowej.

Biodostępność kwasu foliowego (witaminy B9) w organizmie, czynniki wpływające na jego wchłanianie

Kwas foliowy jest wchłaniany w jelicie cienkim, jego przyswajalność wynosi średnio 50%. Folacyna jest wrażliwa na działanie wysokiej temperatury oraz światła. Ulega ona również rozkładowi pod wpływem długotrwałej obróbki cieplnej. Podczas przechowywania żywności, w której zawarty jest kwas foliowy, straty tej witaminy mogą wynosić nawet 50%, a dzieje się to na skutek procesów jej utleniania.

Największe stężenie kwasu foliowego osiągane jest po ok. 30-60 minutach od spożycia, a okres jego półtrwania to 3-3,5 godziny. Po wchłonięciu kwas foliowy przenoszony jest do tkanek, w tym do wątroby, gdzie jest magazynowany. Zapasy kwasu foliowego wystarczają na ok. 3-4 miesiące.

Przyczyną zaburzeń wchłaniania u człowieka mogą być problemy ze strony przewodu pokarmowego, zwłaszcza żołądka i jelita cienkiego. Upośledzone wchłanianie może być również następstwem chorób wątroby oraz stosowania niektórych leków (np. przeciwzapalnych – aspiryna, przeciwpadaczkowych, niektórych środków antykoncepcyjnych, środków zmniejszających kwaśność żołądka – inhibitorów pompy protonowej).

Upośledzone wchłanianie folianów bywa również następstwem alkoholizmu oraz palenia papierosów.

Zapotrzebowanie i źródła folianów w organizmie

Zapotrzebowanie na kwas foliowy zależne jest od wieku oraz czynników takich jak ciąża czy karmienie.

Dzieci poniżej 3 r.ż. potrzebują 150 μg kwasu foliowego dziennie, dzieci do 6 r.ż. – 200 μg, do 12 r.ż. – 300 μg. Zapotrzebowanie nastolatków oraz osób dorosłych wynosi 400 μg dziennie. Kobiety w ciąży – 600 μg, kobiety karmiące – 500 μg.

Kwas foliowy jest powszechnie dostępny i występuje w bardzo wielu produktach. Najwięcej kwasu foliowego zawierają warzywa liściaste (szpinak, sałata, natka pietruszki, jarmuż), brokuły, warzywa strączkowe. Ciekawostką jest, iż nazwa kwasu foliowego pochodzi właśnie od łacińskiego słowa liść – folium.

Kwas foliowy dostępny jest również w produktach pochodzenia zwierzęcego.

Przeczytaj też: Diagnostyka niedoborów kwasu foliowego. Niedokrwistość megaloblastyczna

Piśmiennictwo

1. Karolina J. Banyś, Monika W. Knopczyk, Barbara Bobrowska-Korczak. Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka. Bromatologia, tom 76-nr2-2020.
2. https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.doi-10_32383_farmpol_118863
3. Czeczot H. Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postepy Hig Med Dosw. (online), 2008; 62: 405-419 e-ISSN 1732-2693
4. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
5. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.